MOĆ I NEMOĆ PATRIJARŠIJE SA BOSFORA: Carigrad i raskoli u pravoslavnom svetu - iz prošlosti i sadašnjosti

Ta jedinstvenost i nedeljivost, u kojima se podjednako prožima episkopstvo jednoga u odnosu na sve ostale i svih ostalih u odnosu na jednoga, po prirodi svojoj ne omogućavaju da bilo ko od episkopa sebe izdvoji i nazove glavom vascele Crkve, ma koliki grad ili crkvenu oblast imao. Poglavar jedne autokefalne pravoslavne crkve je, u odnosu na poglavare ostalih pomesnih crkava, samo episkop prve katedre; po suštini episkopstva ravan je svakom drugom kanonski postavljenom episkopu, jer su svi oni na hirotoniji dobili jednaku blagodat Duha svetoga. Zbog podjednako primljene blagodati Duha svetoga, svaki episkop u svojoj crkvenoj oblasti i na svom tronu jači je od drugog. A iznad svih njih, uključujući i poglavare autokefalnih crkava, jeste Svepravoslavni sabor kojim upravlja Duh sveti. Sve to govori o tome - koliko je zalutao Vartolomej, udarajući na jurisdikciju Moskovske patrijaršije. Zlo je toliko veliko da moram još da se zadržim na epitetu - tituli "vaseljenski".

Epitet "vaseljenski" je više puta u istoriji Pravoslavne crkve zloupotrebljen, zavisno uglavnom od crkvenopolitičkih okolnosti. Dugo episkopi Novog Rima - Carigrada nisu lično sebi pripisivali taj epitet, ali su dopuštali da im se drugi, iz počasti zbog stolovanja u carskom gradu, obraćaju kao "vaseljenskim". Prvi je Akakije, patrijarh carigradski (471- 489) tako oslovljen. Posle njega, Jovan II (518-520), od strane antiohijskih klirika. Jovan IV Postnik, patrijarh carigradski (585-595) prvi u svoju titulaturu ugrađuje epitet "ikumenikos", što od pada Carigrada u ruke Latina (1204) patrijarsi u Nikeji redovno i naglašeno čine. I grčki istoričar V. Stefanidis, Crkvena istorija (na grčkom), Atina 1959, 439-440, smatra da zbog izgubljenog Carigrada patrijarsi u Nikeji počinju da se potpisuju sa titulom "ikumenikos" (vaseljenski). Nastojalo se time da se formom nadoknadi izgubljeno.

Titulom "vaseljenski", dakle, najavljuje se pojačan i proširen uticaj Carigradske patrijaršije na crkve van njene jurisdikcije, kako pre pada Carigrada 1453. godine, tako i pod osmanlijskom vlašću, kao i danas. Zvaničnom potpisu patrijarha Carigradske crkve (tada u Nikeji), sa titulom "vaseljenski", energično i opravdano se suprotstavio Jovan Apokavk, veoma učeni jerarh Ohridske arhiepiskopije.

Zaodenut titulom "vaseljenski", a pod uticajem crkvenopolitičkih zbivanja i loših savetnika, carigradski patrijarsi su nedosledno i proizvoljno postupali po pitanju dodele i ukidanja autokefalije. Tako su, na primer, u vreme Svetoga Save radili protiv Ohridske arhiepiskopije (osnovana 535. godine) zbog rivalstva Nikejskog i Epirskog carstva, a kasnije, u nekoliko navrata, protiv autokefalnosti Srpske pravoslavne crkve, odnosno u korist te iste Ohridske arhiepiskopije. O tome sam davno pisao u knjizi "Studenički tipik i samostalnost Srpske pravoslavne crkve", Gornji Milanovac 1986. (ponovljeno u sklopu Odabranih radova u šest knjiga, Beograd 2013).

POIGRAVANjE SA MOSKVOM I BEOGRADOM

U poslednje vreme Vartolomej se poigrao ne samo Moskovskom patrijaršijom, stvaranjem raskolničke "Pravoslavne crkve Ukrajine", nego i Srpskom pravoslavnom crkvom, tako što prednost daje hirotoniji Svetoga Save, umesto autokefaliji. U naznakama i na razne načine se pojavljuju njegove namere na štetu autokefalnosti i celovitosti Srpske pravoslavne crkve, a u korist Ohridske arhiepiskopije, zatim buduće Crnogorske, Bosanske, Hrvatske pravoslavne crkve, dok će otete delove Srbije - Kosovo i Metohiju pripojiti jurisdikciji Albanske arhiepiskopije, jer na taj način demonstrira "moć" onemoćalog carigradskog patrijaraškog trona, gledano sa više strana:

- Carigrad vekovima više nije carski prestoni grad;
- broj pastve Carigradske crkve je zanemarljiv u odnosu na broj pravoslavnih vernika drugde, zbog čega se i propinje da nekanonski stavi pod svoju jurisdikciju dijasporu svih pravoslavnih autokefalnih crkava;
- podražava rimskog papu i demonstrira zvani "istočni papizam", u čemu ga onaj podržava, svestan svog prvenstva radi kojeg će i njemu biti papa;
- oglušuje se o reči Svetogoraca Nikodima i Agapija: "Papisti, opet, želeći da ustanove monarhiju pape, slede našima i teže da je nad svima prvi sudija carigradski patrijarh, pa pošto je rimski papa po kanonima ispred carigradskog, on, dakle, jeste krajnji i nad svima opšti, zajednički patrijarsima sudija, čak i samom patrijarhu carigradskom, te njemu (tj. papi) četiri patrijarha vaseljene upućuju apelaciju" (Pidalion, Atina 1886, 161);
- teži sklapanju unije sa latinoverujućima, sa kojima, kao jereticima, protivno brojnim crkvenim kanonima, učestvuje na zajedničkim molitvama;
- zbog izgubljene negdašnje moći Carigradske patrijaršije, sve izraženije nastupa kao "vaseljenski" patrijarh, kao poglavar poglavara svih pomesnih pravoslavnih crkava;
- nastupa sa neskrivenim etnofiletizmom, ubeđen da time služi Jelinima, a osuđuje druge pravoslavne narode (slavofone) za etnofiletizam, radi čega je nedavno arhiepiskopu atinskom Jeronimu rekao, a grčka štampa objavila: "Krv nije voda". To upućuje na zaključak da će takvom izrekom privoleti sve jelinofone crkvene velikodostojnike da priznaju novostvorenu raskolničku "Pravoslavnu crkvu Ukrajine";
- nepromišljenim i nekanonskim postupcima stavlja se u službu neprijateljima pravoslavlja, izazivajući razdore među patrijarsima, arhiepiskopima, episkopima, svetogorskim igumanima, monasima i, uopšte, pravoslavno verujućima.

Drugim rečima, razbio je jedinstvo Pravoslavne crkve, koje mora da se vaspostavi prevazilaženjem bilo čijeg etnofiletizma; osudom ekumenizma, jalovih međuverskih dijaloga, odnosno vraćanjem iskonskom drevnom crkvenom učenju koje nikome ne omogućava samovolju ili gordost na štetu sabornosti. Uvek da se postupa u duhu apostolskih reči: "Ugodno bi Svetome duhu i nama", a ne kako to pojedinci nameću: "Izvoli se nama i Duhu svetome", što je zasvedočeno unapred pripremljenim odlukama za tobože "Sveti veliki sabor na Kritu" (2016), ili stvaranjem raskolničke "Pravoslavne crkve Ukrajine".

U zabludi je Vartolomej kad smatra da će za takve promašaje naknadnim prikupljanjem nekanonskih saglašavanja ojačati položaj i prava Carigradske crkve. Suštinski gledano, podrška Carigradskom patrijaraškom tronu od strane predstojnika slavofonih pravoslavnih crkava vodi jedinstvu, a podrška od strane američke administracije vodi razbijanju tog jedinstva. Ko je za to kriv? Niko drugi do carigradski patrijarh, jer se svrstao uz one koji imaju političku i ekonomsku moć, a ne uz one koji imaju jaku pravoslavnu veru i, blagodareći njoj, neizmerivu duhovnu snagu. Američka pomoć Carigradskoj patrijaršiji je, u stvari, nejevanđelska, nekanonska, antipravoslavna i podseća na kopanje groba.