SENZACIONALAN PRONALAZAK ARHEOLOGA NA KOPAONIKU: Otkriće iz antičkog perioda u Metođu svedoči o drevnom rudarenju na ovoj planini (FOTO)

Arheološko nalazište, sa ostacima starih rudarskih i metalurških aktivnosti, do sada nije bilo poznato u stručnoj literaturi, niti je arheološki ikada istraživano. Osim toga, stručnjaci su došli i do prvog arheološki otkrivenog prališta rude u Srbiji, sa kompletno očuvanom drvenom konstrukcijom!

Sam lokalitet nalazi se na teritoriji opštine Brus, u okviru rezervata Metođe, koje uživa prvi stepen zaštite prirode i pod zaštitom je države. Delom je na postojećoj planinarskoj stazi, koja vodi do svetilišta (crkve) u steni pored poznate kopaoničke atrakcije - gejzira.

- U oknu se jasno razaznaje kako je pre mnogo vekova rudar pratio rudnu žicu i vadio rudu - otkriva za "Novosti" arheolog dr Marija Marić, rukovodilac istraživanja. - Vađenjem rude formiran je skoro vertikalni hodnik dužine oko deset metara, koji je uzak koliko je dovoljno da u ležećem stavu prolazi čovek. Prateći rudnu žicu, punio je verovatno kožnu vreću, koju su drugi izvlačili na površinu i prebirali stenu sa mineralima.

Nedaleko odatle, na samoj stazi, pronađeno je i pralište rude u vidu drvenih talpi koje čine platformu na sadašnjem putu. Na toj platformi se prala ruda tako što je odvajan rukavac od obližnjeg potoka i voda navođena na pralište gde je ruda odvajana i pripremana za topljenje.

- Ovo je prvo arheološki otkriveno pralište rude u našoj zemlji sa očuvanom celokupnom konstrukcijom - kaže nam dr Marić. - Iznad prališta nalazila se peć za topljenje rude, nažalost, devastirana pionirskim geološkim istraživanjima koje je preduzimala naša država početkom 20. veka. Tada je na mestu nekadašnje topionice postavljena mala platforma za bušilicu, koja je uništila samu peć, ali smo njene tragove odnosno delove razbijene kalote, kao i veću količinu šljake, pronašli u sloju.

Posebno je, kako saznajemo, interesantan nalaz gvozdenog vrha meha, koji je služio za raspirivanje vatre i postizanje visokih temperatura potrebnih za topljenje ruda gvožđa i bakra. Na osnovu manira rudarenja i stepena metalurške tehnologije stručnjaci pretpostavljaju da je reč o antičkom periodu. Do preciznije informacije o tome iz kog je perioda lokalitet, izvesno će se doći u nastavku tek započetih istraživanja.

Prva kampanja, koju je finansiralo Ministarstvo kulture Srbije uz tehničku podršku Javnog preduzeća "Nacionalni park Kopaonik", imala je za cilj prikupljanje arheoloških podataka kako bi se uspostavila formalno-pravna zaštita i lokalitet proglasio za kulturno dobro.

- Istraživanjem rudnog okna pronađeni su uzorci stene sa mineralima malahita, bornita, halkopirita i azurita - što je ruda bakra, kao i pirit, mineral rude gvožđa - naglašava sagovornica "Novosti". - To su žice koje je antički rudar pratio u ovom rudniku. Arheološki je potvrđen proces od vađenja rude, preko pranja i klasifikacije do topljenja, što daje izuzetan potencijal u turističke i edukativne svrhe, jer između ostalog, svedoči o istoriji svakodnevnog života, ekonomije, geologije, rudarstva, tehnologije.

Fenomen rudarstva na Kopaoniku pokazao se atraktivnim za turiste. U organizaciji JP "Nacionalni park Kopaonik", na proleće će biti postavljene informativne table i uređen pristup novootkrivenom oknu. Ukoliko bude elemenata za konzervaciju metalurške peći, ona će biti prezentovana na licu mesta.

- I tokom istraživanja turisti, koji su pešačili do svetilišta, u steni na Metođu, rado su ostajali da posmatraju naš rad, tako da se lokalitet, već na neki način, uvrstio u jednu od planinskih atrakcija - kaže dr Marija Marić. - Budući da na Kopaoniku postoji veliki broj rudarskih i metalurških punktova, cilj nam je da u narednim godinama istražimo i prezentujemo određene lokalitete i Kopaonik stavimo na kartu geokulturnog nasleđa kao rudarski park u okviru nacionalnog parka.

NASLEĐE SREBRNE PLANINE

KOPAONIK, čiji je stari naziv Srebrna planina, osim prirodnih lepota obiluje i kulturnim nasleđem koje je u velikom delu ostalo skriveno zbog nedovoljne istraženosti. Zaljubljenicima Kopaonika, međutim, ipak je dobro poznat lokalitet Nebeske stolice sa ranohrišćanskom bazilikom iz 6. veka i vojnim objektom iz 3 - 4. veka, koji se nalazi na samom vrhu planine, okružen starim i novijim rudarskim radovima.

Čuveni podni mozaik sa ranohrišćanskim motivima, otkriven u crkvi na Nebeskim stolicama, danas se čuva u stalnoj postavci Narodnog muzeja u Kruševcu.

RUDARANjE JOŠ OD PRAISTORIJE

RUDARSTVO na Kopaoniku može se pratiti još od neolita, uzimajući u obzir rezultate istraživanja na Pločniku kod Prokuplja koji su pomerili naučna saznanja o vinčanskoj kulturi i ranoj metalurgiji bakra.

- Prava ekspanzija dolazi za vreme Rimskog carstva, kada se posle uspostavljanja provincije Gornje Mezije organizuju rudarski domeni kao zakonski uređeni distrikti sa uspostavljenom strogom kontrolom procesa eksploatacije, prerade i transporta rude - objašnjava dr Marija Marić. - Planina Kopaonik tada ulazi u sastav Ibarskog domena u okviru dardanskog rudnog rejona. Prihodi sa ovih rudišta su se slivali direktno u carsku kasu u Rimu. Dardanski metal je transportovan vodenim putevima širom Rimskog carstva, o čemu svedoče nalazi dva olovna slitka (vrsta transportne poluge metala) sa oznakom kopaoničkih rudišta. Jedan je pronađen u Primorskoj Cezareji u Izraelu, a drugi u reci Tibar nedaleko od nekadašnjeg pristaništa Ripa Grande u Rimu.

STRUČNI TIM

U STRUČNOM timu koji istražuje rudarstvo na Kopaoniku i lokalitet Metođe, a predvodi ga dr Marija Marić su i arheolog docent dr Zorica Kuzmanović, iz Odeljenja za arheologiju Filozofskog fakulteta u Beogradu, Aleksandar Matović, arhitektonski tehničar Zavoda u Kraljevu, kao i stručni konsultanti: Aleksandra Zdravković, rudarski inženjer i Tijana Momčilović, paleontolog.