DUHOVI PROŠLOSTI U BAROKNOJ VAROŠI: Sentandreja biser kulture - Najpoznatiji srpski grad u Mađarskoj svedoči o burnim minulim vremenima

U ovoj baroknoj varoši, u koju se za vreme Velike seobe Srba 1690. godine pod vođstvom Arsenija Trećeg Čarnojevića doselilo oko 8.000 srpskih porodica, i dalje su vidljivi tragovi burne prošlosti srpskog naroda.

Doseljavanjem Srba u 15. veku počinje novija istorija ove varoši koja svoj uspon beleži u 18. veku. Sa Srbima je došao i manji broj pripadnika drugih pravoslavnih i nepravoslavnih naroda i etničkih grupa, Jermena, Bugara, Grka, Vlaha i Dalmatinaca, koji su bežali pred najezdom Otomanske imperije.

- Oslonjeni na privilegije dobijene od cara Leopolda Prvog, kasnije i na večiti ugovor sa caricom Marijom Terezijom i prava potvrđivana od drugih austrijskih vladara, Srbi su već krajem sedamnaestog veka u Sentandreji bili većinsko stanovništvo, a u osamnaestom veku uhvatili su ekonomski, kulturni, obrazovni korak sa velikom Evropom. Srpski doseljenici svojom preduzimljivošću, energijom i veštinom učinili su to mesto jednim od najnaprednijih u svojoj sredini - izjavio je za "Novosti" putopisac Zoran Matić.

Za nekoliko decenija podignute su i oslikane čuvene sentandrejske crkve: Saborna ili Beogradska, Blagoveštanska, Preobraženska, Požarevačka, Ćiprovačka, Opovačka i Zbeška, koje su sa svojim riznicama neprocenjivog bogatstva bile i ostale ponos srpskog naroda.

- Požarevačka crkva u Sentandreji posvećena Svetom arhangelu Mihailu izgrađena je 1759. godine, a osveštana je 1763. godine. Predanje kaže da je ova crkva sagrađena uz potok Bučine na temeljima stare crkve brvnare, a naziv je dobila po gradu Požarevcu, iz kojeg su se u Sentandreju doselili vernici koji su odlazili u tu crkvu. Ikonostas ove crkve je zapravo stariji od nje same, jer je prvobitno bio postavljen 1742. godine u staroj Sabornoj crkvi - kazuje Matić i dodaje:

- Još jedan od hramova Srpske pravoslavne crkve koji se nalazi u Sentandreji je i Blagoveštanska crkva koja je poznata i kao Grčka, posvećena Blagovestima. Blagoveštanska crkva u Sentandreji se dosta razlikuje od drugih hramova u ovom gradu, pre svega jer nema portu koja je uobičajena u drugim crkvama. Jedna od znamenitosti Sentandreje je svakako i Bogorodičina crkva, poznata Saborna ili Beogradska. Najveći i glavni hram Srpske pravoslavne crkve u Sentandreji je upravo ova crkva, koja se nalazi pored dvora Budimske eparhije Srpske pravoslavne crkve. Ova crkva je građena u baroknom stilu u periodu od 1756. do 1763. godine, a posebnu vrednost u crkvi ima njen ikonostas, koji je urađen u rokoko stilu.

SAČUVANE KUĆE VELIKANA

DOM srpskog književnika Jakova Ignjatovića (na slici) i dalje prkosi vekovima, a očuvana je i kuća u kojoj je boravio najznačajniji srpski lingvista 19. veka, reformator srpskog jezika, sakupljač narodnih umotvorina i pisac prvog rečnika srpskog jezika Vuk Stefanović Karadžić, po kojem je nazvan jedan od trgova ove varoši. Danas u Sentandreji postoji samo jedna srpska kafana koja okuplja malobrojno srpsko stanovništvo, a pored koje se nalazi spomenik knezu Lazaru Hrebeljanoviću, na kojem je, kako predanje govori, i dalje postavljen krst koji je označavao njegov grob.

SAČUVANI TRAGOVI UMETNOSTI

DAVNO još veliki srpski pisac Jakov Ignjatović je rekao: "I kad u Sent Andreji jednom nestane Srba, a jednom će ih nestati, onda će im obronak divnih planina biti grob, zvuk zvona njihovih hramova propratiće ih u večnost, a hramovi će ostati kao spomenici njihovog duha i života." Tako i beše, pa su u ovoj baroknoj varoši sačuvani tragovi srpskih umetničkih ostvarenja iz perioda od 14. do 19. veka koji su izloženi u Muzeju Budimske eparhije.