OTIMANJEM BLAGA KAŽNJAVALI SRBE: Kako su Austrougari i Nemci sistematski uništavali i krali naše kulturno nasleđe (FOTO)

Gubitnici doslovno nestaju kao narodi sa istorijske pozornice, čak i kada ne dođe do fizičkog istrebljenja, jer pojedince u narod okuplja upravo zajednička kultura i svest o poreklu i posebnosti, zasnovana na nematerijalnoj i materijalnoj baštini.

Krađa i prisvajanje tog blaga ravno je genocidu, o čemu svedoči i sudbina Srba na prostorima gde je taj zločin temeljeno izveden. On je prouzrokovao konverziju Srba u druge vere i nacije, a upravo su iz redova konvertita izašli vinovnici najkrvavijih zločina nad dojučerašnjim sunarodnicima.

- U Habzburškoj monariji i Austrougarskoj zlodela nad srpskom kulturnom i istorijskom baštinom postaju trajan sistematski proces, ne samo sa trenutnim i neposrednim političkim ciljevima već i sa namerom trajnog dezintegrisanja srpskog naroda do nestajanja - kaže akademik Vasilije Krestić. - U to sam se uverio kao mlad istraživač u komisiji za restituciju, koja je tragala za arhivskim dokumentima Srbije koje je Austrougarska opljačkala još tokom Prvog svetskog rata. Iako je Austrija po međunarodnim ugovorima bila obavezna da ih vrati, ona to nije učinila, a isti dr Robert Švanke, koga je Beč 1915. poslao da krade srpske arhive, iznova se pojavio 1941. u Beogradu i nastavio isti posao za Treći rajh. Pljačka, uništavanje i prisvajanje srpske baštine u NDH obavljani su po modelu razrađenom u Austrougarskoj, na kome su utemeljeni ustaška ideologija i zločini.

Uništavanje baštine sa katastrofalnim posledicama je od 1690. korišćeno i u Osmanskom carstvu kao metod kažnjavanja Srba, jedinog balkanskog naroda koji je podigao ustanak i učestvovao u Bečkom ratu na strani evropskih hrišćanskih sila.

- Taj proces je zabeležen u delima Ivana Jastrebova, ruskog diplomate, koji kao očevidac precizno opisuje kako uništavanje srpskog jezika i baštine dovodi do trajnog arnautašenja i bugarizacije dela srpskog naroda - kaže istoričar Borisav Čeliković. - Skrivanje, prisvajanje i reinterpretacija nacionalne baštine zločin je ravan genocidu. Treba uvek imati na umu da je obnova Srbije u 19. veku bila moguća pre svega zahvaljujući kulturnoj baštini koja je održala samosvest da smo istorijski narod.

Danas mnogi okolni narodi, čak i nehrišćanski, prisvajaju srpsku baštinu i pokušavaju da na njoj grade lažnu istoriju. S druge strane, naša javnost se i dalje iznenađuje vestima da se opljačkane srpske srednjovekovne rukopisne knjige u evropskim muzejima izlažu kao najraskošniji i najdragoceniji eksponati. Još veće izenađenje izaziva podatak da su Srbi prvi među pravoslavnim Slovenima imali štamparije iz kojih su "srbulje" distribuirane širom tog sveta.

- Svi okupatori su pokušavali, pre svega, da pokradu što više starih srpskih rukopisa jer nijedan drugi narod na Balkanu nije posedovao toliko značajnih srednjovekovnih dokumenata kao Srbi - kaže istoričar prof. dr Vlada Stanković.

Istraživanjem sudbine jedne od najvećih riznica srpskog kulturnog blaga bavio se istoričar umetnosti Dragiša Milosavljević, nekadašnji direktor Muzeja u Užicu.

- Kad je u Velikoj seobi 1690. osamdesetak monaha napuštalo manastir, oni su na 150 tovarnih konja nosili samo biblioteku i najvredniji deo predmeta, od kojih je u današnju Mileševu vraćen samo deo - govorio je Milosavljević za "Novosti". - Najvredniji deo tog blaga prenet je u fruškogorske i slavonske manastire u hrišćanskoj Habzburškoj monarhiji, ali pokazalo se da ni tamo nisu bili bezbedni. Krajem 18. i početkom 19. veka počinje organizovana pljačka svega što je vredelo od kulturne baštine, a srpske ćirilične rukopisne knjige imale su na tom tržištu izuzetno visoku cenu. Zabeleženo je da su prebogati ruski plemići davali i 150 rubalja za primerak, a toliko je koštala jedna kuća.

Prava apokalipsa srpske baštine nastupila je u NDH, gde je tokom rata spaljeno i pokradeno 456 pravoslavnih manastira i hramova. Veliki deo sačuvanog blaga Mileševe nalazio se u 20 sanduka u skrivnici manastira Krušedol do noći između 24. i 25. maja 1941, kad su ih ustaše odnele u Zagreb. Posle rata je vraćen samo deo opljačkanog iz Krušedola, što se danas nalazi u Muzeju Mitropolije zagrebačko-ljubljanske u Zagrebu.

- Problem je što i taj muzej, kao i mnogi drugi, poseduje veliki broj predmeta srpske baštine koji su 1945. vraćeni, ali bez zapisa o tome odakle potiču, što nije slučajno. Time se osporava pravo na vraćanje pravom vlasniku - objašnjava Milosavljević.

Pljačka, uništavanje i "pokrštavanje" srpske baštine u NDH bili su dobro pripremljeni: iza neposrednih, najprizemnijih izvršilaca - ustaša, stajali su "domoljubni intelektualci".

- Stručnjaci su ušli u arhive i manastire i selektovali materijal: deo za uništavanje i deo koji je "spasavan" da bi bio proglašen srednjovekovnim rukopisima pisanim hrvatskom ćirilicom - kaže Nikola Kusovac, naš istaknuti istoričar umetnosti. - Opljačkano blago iz manastira i crkava sa teritorije NDH nikad nije u potpunosti vraćeno SPC, već je ugurano u depoe Sveučilišne biblioteke, Jugoslovenske akademije znanosti i umetnosti i Povijesnog muzeja Hrvatske, uz cinično obećanje Vladimira Bakarića da će jednog dana srpska baština biti izložena u "muzeju Srba u Hrvatskoj". U Hrvatskoj i Makedoniji, srpske srednjovekovne bogomolje i dokumenta morala su da budu nazivana - vizantijskim!

Nemački okupatori su u dva svetska rata najtemeljnije opljačkali sve arhive, muzeje, biblioteke i privatne zbirke u Srbiji, a vraćene su samo mrvice.

- Naše kulturno blago su bezbrojnim železničkim kompozicijama prebacivali u Beč i Berlin - kaže Mišo Todović, penzionisani novinar i publicista, jedan od retkih istraživača teme koja je bila tabu u SFRJ. - Indikativno je da su Nemačka i Austrija 1985-88. vratile deo opljačkanih kulturnih dobara muzejima u Hrvatskoj, Sloveniji i delu BiH, ali ne i Srbiji, uz izgovor da "nije bilo vremena", kao da su znali za budući raspad Jugoslavije. Ova epizoda svedoči da ipak postoje spiskovi opljačkane baštine, iako je to dugo negirano.

U prepisci Johana fon Rajsvica, šefa Vermahtovog Referata za zaštitu umetničkih vrednosti u Srbiji, nedavno je otkriven krunski dokaz da najvredniji srpski srednjovekovni rukopisi nisu stradali 1941. u požaru Narodne biblioteke. Oni su prvo pokradeni, a nemački agenti su podmetnuli vatru da to sakriju.

- Rajsvic u pismu ženi od 5. jula 1941. navodi da je bio sa dr Robertom Švankeom, specijalistom za srpske rukopise u Bečkom arhivu, poznatim po pljački baštine još iz Velikog rata, dok je ovaj pakovao izuzetne srpske srednjovekovne manuskripte i slao ih u Beč - otkrio je dr Aleksandar Bandović.

O skrivanju kolosalne pljačke srpskih kulturnih dobara u svetskim ratovima u SFRJ svedoči sudbina izveštaja dr Vojislava Jovanovića Maramba (1884-1968), univerzitetskog profesora, diplomate, književnika i arhiviste koji je dokumentovao da su nacisti opljačkali 40 železničkih vagona krcatih dokumentima državne arhive i odneli ih u Beč, prvu stanicu i najveći depo opljačkanog srpskog kulturno-istorijskog blaga u oba svetska rata. Posle Drugog svetskog rata dr Jovanović je bio sekretar restitucione komisije sa zadatkom da u Beču utvrdi šta su okupatori ukrali i gde se ta građa nalazi. Akademik Krestić je bio član restuticione komisije i svedok manipulacije.

- Zatekli smo prazne kutije u kojima su stajale otete srpske arhivalije, ali smo ubrzo otkrili da one nisu uništene već skrivene u drugim arhivskim zbirkama koje sa Srbijom veze nemaju - kaže akademik Krestić. - Arhiv Srbije je pokraden 1915. da bi Austrougarska manipulacijom prebacila na Srbe krivicu za Prvi svetski rat, a zadržan je u Beču u međuratnom periodu jer je Berlin nastavio sa revizijom istorije. Skrivanje srpskih arhiva posle Drugog svetskog rata ukazivalo je da će se proces revizije istorije nastaviti.

Hrvatsko-slovenački vrh jugoslovenskih vlasti je posle 1949. tiho ugasio komisiju za restituciju i uništio tragove o njenim otkrićima. Zabranjeno je objavljivanje Jovanovićevog izveštaja o ratnoj pljački arhiva, s obrazloženjem da je reč o "spoljnopolitičkim razlozima". Tek u 21. veku, kada je Vladimir Davidović, dugogodinji sekretar SANU, došao do ovog dokumenta i objavio ga uz predgovor akademika Krestića u knjizi "Ukradena baština", šira javnost je saznala da je od stotina tona ukradenih arhivskih dokumenata iz Beča vraćeno samo nekoliko stotina kilograma!

NEMERLjIVA VREDNOST

SRBIJA je imala poseban status u nacističkim projektima prisvajanja kulturne baštine i njenog ideološkog tumačenja, o čemu svedoči činjenica da su se ovde za uticaj neprestano nadmetali Himlerov Anenerbe, Rozenbergov biro i Vermahtov Referat za zaštitu umetničkih vrednosti, otkrio je dr Aleksandar Bandović iz Narodnog muzeja u Beogradu:

- Nacistički agenti su izveštavali Berlin da se u srpskim muzejima nalaze arheološki predmeti čiji je značaj "ne manji od onih iz Troje".

JAJA I KROMPIR UVIJALI U POVELjU

NACISTI su uništili deo najznačajnijih dokumenata srpske istorije, kada su carske i kraljevske povelje postale ambalaža za krompir, pasulj, jaja, na bečkim pijacana i piljarama.

- Nacisti su se nadali da će u ukradenim srpskim arhivama naći dokaze vodeće uloge Nemaca u istoriji Vojvodine, ali desilo se suprotno, dokumenti su dokazivali dominantnu ulogu Srba - zabeležio je dr Jovanović. - Kad su shvatili da ne mogu dokumentima dokazati svoju tezu, oni su ih uništavali.