PRIKUPLJANJE JEZIČKOG BLAGA: Doprinos dr Aleksandra Kostića srpskoj medicinskoj terminologiji i leksikografiji
PROFESOR Aleksandar Kostić beleži da je prvu karticu za Medicinski rečnik ispisao 1913. godine. Poput mnogih naših studenata medicine tražio je i pronalazio prikladnu reč na srpskom jeziku medicinskih termina sa kojima se tokom studija susretao. Kada je početkom Velikog rata, 1914, mobilisan poneo je sa sobom kartoteku, koja je već sadržavala priličan broj termina. Povlačeći se preko Albanije, poneo je sa sobom prikupljeno jezičko blago. Radeći kao lekar bio je u prilici, da u razgovorima sa našim vojnicima iz različitih krajeva Srbije, ali i dobrovoljcima iz svih krajeva buduće Jugoslavije prikuplja i odabira narodne medicinske termine.
Foto: Dokumentacija Legata dr Aleksandra Kostića; Arhiv „Novosti“; Vikipedija; Arhiv instituta za histologiju i embrologiju; Digitalna arhiva CIBID Medicinskog fakulteta i Arhiv AVA SANU
Na Solunskom frontu, u nekoliko knjižica, objavljuje Rečnik srpskih medicinskih izraza - sredio med. Aleksandar Đ. Kostić, bataljonski lekar. Knjižice su pisane rukom. Sačuvana je jedna od njih. Na unutrašnjoj korici kopije ove sveščice nalazi se jubilarna poštanska marka objavljena povodom tridesete godišnjice smrti Jovana Jovanovića Zmaja. Ova poštanska markica upućuje da je kopija načinjena 1934. godine, ali i na veliko poštovanje koje je Kostić gajio prema svom kolegi, lekaru i pesniku Zmaju.
Po proboju Solunskog fronta nastavlja, tokom studija u Francuskoj i po povratku u Srbiju da dopunjava svoju zbirku i izrazima iz drugih jezika. Tako njegov rečnik poprima sve više poliglotski karakter.
Kostić će 1924. godine osnovati Terminološki seminar, koji je radio u okviru Instituta za histologiju i embriologiju Medicinskog fakulteta. Iste godine objaviće Rečnik histoloških izraza, prvi stručni rečnik iz oblasti medicinskih nauka u nas.
Redakcija Srpskog arhiva za celokupno lekarstvo, 1931. godine, na inicijativu prof. Aleksandra Kostića, otvara stalnu rubriku "za najaktuelniju potrebu naše medicinske književnosti i medicinske nauke, za našu medicinsku terminologiju".
U MEĐURATNOM PERIODU Kostić će urediti i objaviti dva enciklopedijska dela: Velika medicinska enciklopedija za narod (narodni zdravstveni učitelj) i Moj lekar. U ovim knjigama, azbučnim redom su poređana tumačenja brojnih medicinskih termina, koji se odnose na anatomiju, fiziologiju, patologiju, potom higijenu, ali i katalog bolesti.
Za vreme Drugog svetskog rata udaljen je s Fakulteta jer je odbio da drži nastavu u okupiranoj državi. Veći deo rata provešće u Aranđelovcu, radeći na medicinskom rečniku. Odmah po oslobođenju obnavlja rad Terminološkog seminara, kome određuje tri oblasti delatnosti: rad na međunarodnoj (latinskoj) medicinskoj terminologiji, rad na pravilnom transkribovanju stranih termina na naš jezik i rad na stvaranju naše narodne medicinske terminologije.
Foto: Dokumentacija Legata dr Aleksandra Kostića; Arhiv „Novosti“; Vikipedija; Arhiv instituta za histologiju i embrologiju; Digitalna arhiva CIBID Medicinskog fakulteta i Arhiv AVA SANU
U dopisu Dekanatu Medicinskog fakulteta, od 9. jula 1946, izveštava da sređuje Rečnik medicinskih izraza, u kome su internacionalni nazivi dati na latinskom jeziku ili transkribovani latinicom na srpski jezik, da je dat azbučni registar srpskih narodnih medicinskih izraza i medicinskih izraza na engleskom, ruskom, nemačkom i francuskom jeziku. Rečnik je namenjen, pre svega studentima, ali i stručnoj lekarskoj javnosti.
Kostić će 1956. godine objaviti Medicinski rečnik koji sadrži oko 41.000 reči (na latinskom 15.000, engleskom 5.000, nemačkom 7.000, francuskom 4.200, srpskom 6.000. Eponimni rečnik ima 3.800 reči). Drugo izdanje ovog rečnika, za koje je Aleksandar Đ. Kostić dobio Oktobarsku nagradu grada Beograda, objavljeno je 1971. i ima 125.000 reči na sedam jezika. Naredna izdanja Rečnika biće objavljena 1976, 1987, 1996 i 2009. godine.
U radu "Srpski medicinski terminolozi" objavljenom 1960. godine prof. dr Aleksandar Arnautović konstatuje da je Kostićev rečnik "kruna i neka vrsta sinteze svih pokušaja, ogleda i terminoloških ostvarenja" kroz celokupnu povest naše medicinske terminologije, da je "to delo odskočilo kopljima nad ostalim knjigama te vrste" i da nas je uvelo u "svetsku leksikografsku nauku".
I danas je Medicinski rečnik Aleksandra Kostića neophodan "alat" kako za lekare, tako i za filologe i leksikografe.