LJUDI SVE VIŠE, SRBA SVE MANJE: Osmomilijarditog stanovnika planete naša zemlja dočekala sa najnižom stopom prirodnog priraštaja

Dok broj ljudi na planeti raste, u istočnoj Evropi, kojoj pripada i naša zemlja, projektovan je najbrži pad broja stanovnika u svetskim razmerama. Srbija se, kao i većina zemalja u okruženju, suočava sa negativnim demografskim trendovima već decenijama, a demografi procenjuju da je broj stanovnika u poslednjem međupopisnom periodu opao za više od 600.000.

Prognoze demografa su da je više od 200.000 odseljenih iz Srbije, nego doseljenih stanovnika u nju. A, Ujedinjene nacije procenjuju da će naša zemlja do 2050. ostati bez čak petine stanovištva.

- Srbija se svrstava među zemlje sa najnižom stopom prirodnog priraštaja koji iznosi čak minus 10,9 promila - kaže za "Novosti" Gordana Bjelobrk, načelnik Odeljenja za demografiju Republičkog zavoda za statistiku.

- Na produbljenje negativnih vrednosti uticala je pandemija, jer je smanjen broj rođenih beba, uz porast smrtnosti stanovništva. Međutim, poslednjih meseci primetan je rast prirodnog priraštaja ka onim vrednostima koje smo imali pre 2020. godine.

Većina zemalja na Balkanu doživljava sličnu demografsku sudbinu.

- Demografska slika u većini zemalja Balkana je nepovoljna, što često navodi na pitanje odumiranja nacija - ističe Bjelobrkova.

- Taj epitet je svojstven zemljama u kojima je kako kod balkanskih zemalja, tako i kod razvijenijih, fertilitet ispod nivoa neophodnog za prostu zamenu generacija. U tim zemljama je posebno izražen fenomen starenja stanovništva i pražnjenje ruralnih prostora, pri čemu većina mlađeg, radno sposobnog stanovništva gravitira ka razvijenim gradovima, pa čak i razvijenim zemljama. Razvijene zemlje sveta se sa ovim nedostacima bore kreiranjem migracionih politika kojim privlače sve neophodniju radnu snagu. I u Srbiji se sve više razmišlja u tom smeru.

Pre dva veka, dok su Srbi podizali Prvi srpski ustanak 1804. godine, na planeti je bilo milijardu ljudi. Taj broj je 1930. dupliran, dok je 1960. bilo tri milijarde ljudi. U našem regionu rođene su petomilijardita i šestomilijardita beba: 1987. u Zagrebu Matej Gašpar, a 1999. u Sarajevu Adnan Mević. Indijka Nargis Kumar 2011. proglašena je sedmomilijarditim stanovnikom Zemlje.

- Svetska populacija trenutno raste najsporijom stopom od 1950. godine, od samo jedan procenat godišnje - kaže Bjelobrkova. - Planeta bi mogla da dostigne oko 10 milijardi stanovnika 2100. godine. U odnosu na evropski prosek prirodnog priraštaja, koji u 2021. godini iznosio oko -3,5 promila, u svetu se izdvajaju regioni sa još uvek visokim stopama rađanja karakterističnim za nerazvijene zemlje, a među njima prednjače: Nigerija, Mali, Kongo, Somalija, Uganda, Čad, Angola, Tanzanija, Avganistan, Mozambik, Sudan, Senegal...

Zemlje Evrope se odlikuju najnižim stopama prirodnog priraštaja. Prirodni priraštaj u Bugarskoj iznosi -13 promila, u Mađarskoj, Grčkoj i Hrvatskoj oko -6 promila, u Bosni i Belorusiji oko -7 promila...

Generalno, stav demografa je da planeta nije prenaseljena, imajući u vidu trenutni razmeštaj stanovništva. Porast broja stanovnika demografi tumače kao posledicu boljeg standarda, produžetka životnog veka i kvalitetnije zdravstvene zaštite. Na ovaj rast najviše je uticala demografska ekspanzija u Aziji i Africi.

- Bangladeš je trenutno najgušće naseljena država, a očekuje se da će Indija u narednih 11 meseci preteći Kinu, koja ima 1,43 milijarde stanovnika, i postati najmnogoljudnija zemlja na planeti - kaže nam dr Petar Vasić, vanredni profesor Geografskog fakulteta.

- Pandemija kovida je imala veliki uticaj u mnogim zemljama na demografsku strukturu.

Preminulo je oko 6,5 miliona ljudi. Uticaj kovida na smrtnost u Srbiji je veliki. Umrlo je više od 70.000 ljudi, više nego što bismo očekivali u redovnim okolnostima. Nakupili smo viška smrtnosti skoro za jednu celu godinu.

Demografski problem je najveći izazov današnjice i ne može se rešiti preko noći, smatra docent dr Natalija Marić. Stopa rasta globalne populacije dostigla je vrhunac još 1962. i 1963. godine, a očekuje se da će broj ljudi godišnje biti manji za oko milion.

- Širom sveta porast broja stanovništva se usporava, ali još postoje značajne razlike između zemalja i regiona - navodi Marićeva.

- Dok su stope rasta u zapadnoj Evropi blizu nule, u supsaharskoj Africi su veće od tri procenta. Predviđa se da će prosečna starost do 2050. iznositi oko 77,2 godine, što će biti porast za pet godina.

Ivan Marinković, naučni saradnik u Institutu za društvene nauke, smatra da će se sa društvenim i privrednim razvojem smanjiti demografska eksplozija i u nerazvijenim delovima sveta, kao što je centralna Afrika.

- Stopa rađanja će se smanjiti sa emancipacijom žene sa ovih područja - kaže Marinković.

- Siguran sam da nećemo imati tako drastično povećanje broja stanovnika kao u proteklom veku.

On dodaje da migranti ne mogu da utiču na brojnost u razvijenim državama, koje ne dozvoljavaju njihov stihijski ulazak, jer ih mnoge planski primaju na svoju teritoriju.

EKONOMSKI MIGRANTI

MIGRACIJE u današnje vreme sve više imaju jasno izražen ekonomski karakter. Prema podacima Međunarodne organizacije za migracije, od 290 miliona međunarodnih migranata, čak dve trećine su se na selidbu odlučile zbog egzistencijalnih, odnosno ekonomskih razloga. U razvijenim ekonomijama su čak 12 odsto stanovništva migranti.

IZMEĐU OKTOBRA 2020. I 2021. U SRBIJU SE IZ INOSTRANSTVA VRATILO 92.300 MLADIH

ODLAZE ZBOG POSLA, ZBOG POSLA SE I VRAĆAJU

MLADI između 15 i 24 godine danas čine 16 odsto ukupnog svetskog stanovništva. Ima ih 1,2 milijarde i najbrojnija su generacija mladih u istoriji, a ujedno zauzimaju i najveći deo migrantske populacije, koja je prošle godine, prema podacima UN, iznosila 290 miliona.

Tipičan potencijalan migrant u Srbiji star je između 20 i 24 godine, živi u gradu, u zajednici sa roditeljima ili kao podstanar, ima završenu srednju ili višu školu, neoženjen je i nezaposlen, ima rođake ili prijatelje u inostranstvu - pokazalo je Ispitivanje stavova i namera mladih o iseljavanju, koje je prof. dr Danica Šantić sa Geografskog fakulteta u Beogradu prezentovala na skupu posvećenom odlasku mladih i podršci povratku, koji su organizovale GIZ i Privredna komora Srbije.

Anketirani između 20 i 29 godina izjavili su da 27,1 odsto njih ima velike šanse za preseljenje, 22,6 odsto veoma velike, a samo 13,7 odsto ne razmišlja o odlasku.

- Najviše odlaze medicinski radnici, IT stručnjaci, visokoobrazovani, radnici različitih profila. Ne postoje podaci koliko njih ode godišnje, a demografske posledice su starenje stanovništva, smanjenje fertilnog kontingenta (ljudi u dobu za rađanje), smanjenje radnog kontingenta - kaže prof. Šantić.

Prema podacima istraživanja "Do boljeg razumevanja procesa depopulacije", između oktobra 2020. i oktobra 2021. godine, 92.300 mladih koji rade u inostranstvu vratilo se u Srbiju. Trend povratka počeo je sa pandemijom korone, a procene pokazuju da ga je intenzivirala energetska kriza zbog rusko-ukrajinskog rata.

Među onima koji su se ranije vratili jesu Viktor Ilić (20) iz Smederevske Palanke i Mališa Stanisavljević (29) iz Negotina. I dok se Viktor vratio sa porodicom iz Nemačke jer im je pretio postupak deportacije, Mališa je odlučio da se vrati iz Ljubljane posle master studija.

- Iz Srbije smo otišli u Minhen jer smo zapali u tešku finansijsku situaciju, ali su nam odbili zahtev za azil. Nikada više ne bih išao u Evropu kao azilant, već samo radi napredovanja u karijeri. Želja mi je da budem prevodilac ili da se bavim veb-dizajnom, za šta sam se i školovao - kaže Viktor.

Mališa je na Fakultetu društvenih nauka u Ljubljani odbranio master rad i vratio se pre nepune dve godine.

- Nisam imao cilj da ostanem tamo, već samo da steknem obrazovanje i iskustvo. Ovde mi je lepše i zadovoljan sam poslom. Pokrenuo sam privatni biznis u oblasti turizma - kaže Mališa. V. C. S.