PAPINI POKUŠAJI DA POKATOLIČI BOSNU: Rimska kurija nije štedela ni staro ni mlado u svojim nastojanjima da slovenski živalj preobrati

Akcija koju su dominikanci preduzeli za pokatoličavanje Bosne, posle toga, toliko je ogorčila bana Ninoslava i Bosance, da su se tome najodlučnije oduprli i tom prilikom poubijali i nekoliko netaktičnih katoličkih misionara. Radi toga je vojvoda Koloman preduzeo vojnu protiv Bosanaca, ali je imao samo delimičnog uspeha u Zapadnoj Bosni, gde je, po pisanju pape Grgura IX iz 1238. godine, "uništio jeretičke napasti i doveo Bosnu na svetlost katoličke čistoće." A pošto je tamo "ponovo zasađena hrišćanska (katolička) vera" potrebno je, postavio je dalje papa, "da se pravoverje tamo razvija pod upravom veštog pastira". I postavio je za novog katoličkog episkopa u Bosni opet nekog dominikanca, kome je kao svome legatu, dao punu vlast. Na taj način je Katolička crkva u Bosni dobila karakter misije i došla je pod neposrednu jurisdikciju papinu. Ali ni sve to nije ništa pomoglo.

BOSANCI NISU hteli da priklone glavu pod papine skute i prime novog episkopa, te mu je herceg Koloman 1239. godine poklonio Đakovo, van Bosne u Slavoniji, sa većim kompleksom zemlje, da se tamo nastani; pa su od tada i svi drugi katolički episkopi, koje je papa postavljao kao bosanske episkope, stanovali stalno u Đakovu, sve dok Turci ne osvojiše Bosnu, i odatle vodili propagandu protiv narodne "Bosanske crkve" i dizali čitave krstaške ratove protiv Bosanaca. Tako, npr., 1246. godine, uputio je papa nadbiskupu "znak bojnog krsta" da podigne vojnu protiv "jeretika" u Bosni i dao mu je pravo da posede jeretika može konfiskovati i deliti vernima i njihovim naslednicima.
Rimska kurija smatrala je već i ranije, da je neposlušnu Bosnu potrebno definitivno podvrći mađarskoj kruni; pa je, sa istim ciljem, 1247. godine, definitivno oduzela Bosansku biskupiju od Dubrovačke arhiepiskopije i podložila je Mađarskoj Kaločkoj nadbiskupiji, sa obrazloženjem: da se to čini zato "što nema nikakve nade, da će se ta zemlja od svoje volje obratiti katoličkoj veri, a Kaločka crkva pomoću svojih i drugih krstaša uliva nadu da će se ipak sprovesti crkveno jedinstvo."

NISU HTELI DA PODMETNU GLAVU POD RIMSKE SKUTE

TAKO JE PAPA ponovo napustio mirno misionarstvo u Bosni i odlučio da "ognjem i mačem" nametne katoličku veru Bosancima, pa je i kaločki nadbiskup, uskoro posle toga, počeo podizati utvrđenje "za zaštitu katoličke vere i iskorenjivanje jeretika" po Bosni. Od toga doba su Mađari, još više, verskim razlozima pokrivali sve svoje političke akcije protiv Bosne, Srbije i Bugarske. Tako npr., već 1253. godine pisao je ugarski kralj Bela papi, da ima muke s jereticima Bosne i Bugarske, "protiv kojih upravo sada borimo se s našom vojskom"; a papa Bonifacije, postavivši 1303. godine novog ugarskog nadbiskupa u Kaloči, pozvao je njega i sve okolne biskupe, da ponovo otpočnu borbu u Bosni protiv "jeretika" i to ne samo crkvenom propagandom nego i svetovnom silom. U isto vreme, a i docnije, papa je podsticao i hrvatsko-dalmatinske banove iz plemena Šubića, da preduzimaju akciju protiv "jeretika" u Bosni "jer da je versko stanje tamo takovo da ne može biti bednije".
Sa slično kombinovanim političko-verskim tendencijama na podsticaj papin, preduzeo je i veliki mađarski kralj Lajoš 1363. godine, u društvu sa ostrogonskim nadbiskupom Nikolom, tobožnji verski rat protiv prvog bosanskog kralja Tvrtka I, ali su naišli na tako snažan otpor nacionalnih Bosanaca, i u zapadnim i u istočnim oblastima, da su se uskoro i kralj i nadbiskup Nikola, uz velike gubitke, morali povući iz Bosne. Više je uspeha u sličnoj akciji imao naslednik Lajošev kralj Sigismund, koji je, s blagoslovom novog pape Grgura XII, 1408. godine prodro sa velikim snagama u Bosnu, gde mnoge velikaše zarobio i nemilosrdno pobio mnogo naroda i muškog i ženskog, i starog i mladog. Ali, ni ova mađarska pobeda nije donela stalne koristi ni Mađarskoj ni papi.

U BOSNU PRODIRE sve više novi neprijatelj Turci, čiji prestiž, posle poraza Mađara kod Doboja, uzima neodoljiv mah i dotle agresivna Ugarska sve se više potiskuje u položaj odbrane; a orijentacija bosanske nacionalne vlastele dobija novi front. U borbi protiv Mađara i katoličanstva oni sad stiču jednog saveznika, koji je moćan i spreman da učestvuje u borbi, te se sve više napušta stara hrišćanska linija i spremaju novi putevi u istoriji Bosne, u zajednici s Turcima. Bosanski kralj Tomaš koji je, pritešnjen preteškim okolnostima, primio katoličanstvo, izjavio je dominikancu Nikoli Barbućiju 1459. godine, da je "većina njegovih Bosanaca protivna katoličanstvu i više vole Turke nego katoličke sile". A kada je 1463. godine Bosna definitivno potpala pod tursku vlast, sin kralja Tomaša, Sigismund pao je u tursko ropstvo, gde je poturčen i pod imenom Isakbeg dobio, docnije, na upravu jedan sandžak u Maloj Aziji, a njegova majka Katarina sklonila se u Rim, gde je živela o trošku papske kurije.

Narodna pesma o propasti Bosne kaže da je kralj pogrešio što je dopustio da ga prevare "gospoda latinska", te je, primivši njihovu veru, stvorio ljutu versku zavadu u svome narodu toliko, da je upropastio zemlju i "svoj braći svojoj omrznuo. I golubu, na jelovoj grani".