VREMENSKA KAPSULA IZRONILA IZ IX VEKA: Arheolozi na lokalitetu Orlovine otkrili važne materijalne tragove iz baštine knezova Vlastimirovića

Nova otkrića na visu koji kontroliše okuku Drine pokazuju moć srpske država koja je u vreme kneževa Vlastimirovića kontrolisala najznačajniji strateški pravac koji je od antičkih vremena povezivao Panoniju sa Dalmacijom.

Rezultati iskopavanja su tako potvrdili pisana svedočanstva cara Konstantina Porfirogenita o prostiranju prednemanjićke "krštene Srbije" na teritoriji rimske provincije Dalmacije, ali i njegove tvrdnje da je hristijanizacija Srba počela još u 7. veku, u vreme cara Iraklija.

- Kada smo skinuli debeli sloj viševekovnog šuta sa poda ogromnog romejskog hrama dugog 32 metra i širokog 24 metra neočekivano smo u tlu, u desnom zapadnom uglu naosa crkve pronašli grob u kojem je sahranjen ugledni srpski ratnik o čijem statusu svedoči najbolji mač tog doba i oprema koji su bili pokopani sa njim. Dijagonalno od ovog groba, uz samu oltarsku pregradu, sahranjena je devojčica za koju znamo da je pripadala porodici iz elite tog srpskog društva po nakitu koji je pronađen. Karakteristični prilozi iz njihovih grobova su nam omogućili da vreme sahranjivanja datujemo u 9. vek, stoleće ranije od vremena za koje smo ranije pretpostavljali da je na Orlovinama formiran srpski grad - kaže arheolog Dragan Ćirković, rukovodilac terenskih istraživanja koja se izvode pod pokroviteljstvom valjevskog Zavoda za zaštitu spomenika kulture.

Arheolozi su tako neočekivano dobili materijalne dokaze da je Srbija u doba Vlastimirovića bila hristijanizovana, još pre misije Ćirila i Metodija. Na to je do sada ukazivalo samo pismo pape Jovana Sedmog upućeno 872. knezu Mutimiru Vlastimiroviću, kojim ga obaveštava da treba da se podredi obnovljenoj Panonskoj arhiepiskopiji u Sirmijumu, jer su njoj Srbi odranije pripadali.

Istražujući Orlovine od 2013. godine, arheolozi su otkrivali u dubljim slojevima ostatke velikog vizantijskog utvrđenog grada, koji su u najvišem delu bili pokriveni novijim masivnim srpskim odbrambenim zidovima i jarkovima. Pronađeni su i alati i oružje iz prednemanjićke epohe i, s obzirom na karakter nalaza, arheolozi su pretpostavili da se na Orlovinama nalazilo značajno vojno utvrđenje iz 10. veka, doba kneza Časlava.

Otkriće srpskih grobova iz 9. veka u tlu episkopske crkve i karakterističnog posuđa za svakodnevnu upotrebu, koji su otkrili postojanje civilnog naselja Srba oko hrama, pokazali su naučnicima drugačiju sliku.

- Ogromna crkva je urušena u vreme najezde varvara u 6. veku kada su iz grada pobegli Romeji. Srbi koji su želeli da u 9. veku sahrane pokojnike u njen originalni pod morali su da kopaju kroz tristagodišnji šut, a to se ne radi slučajno. To svedoči da su oni bili hrišćani i da su poštovali posvećeni prostor hrama i u njegov naos sahranjivali samo pripadnike elite. Oba groba su opljačkali vekovima pre iskopavanja ljudi koji su znali ko je tu sahranjen i bogatstvo priloga. Iz groba ratnika su odneli dragoceni mač i najverovatnije mamuze, koje su sahranjivane sa ratnicima, ali su srećom ostavili pojas čiji su nam delovi bili dovoljni da shvatimo da je reč o ličnosti velikog značaja.

Kradljivci su odneli i nakit od plemenitih metala koji je verovatno bio u dečjem grobu, ali i preostala ogrlica od mozaičkih staklenih perli i karakteristična minđušica nedvosmisleno su ukazivali na srpsku devojčicu visokog roda. Hram sa grobovima se nalazi izvan srpskih bedema, što svedoči da je reč o civilnom naselju. Taj grad "krštene Srbije" koji živi od 9. veka tehnički ispunjava uslove da bude jedan od sedam srpskih gradova koje pominje car Konstantin Porfirogenit - kaže Ćirković.

Grobni prilozi slični ovima sa Orlovina pronalaženi su ranije slučajno na prostoru od Cetine do Skadra, u dolini Neretve, Bosni, Podrinju, uopšte celom prostoru gde su živeli Srbi po navodima Konstantina Porfirgenita, ali nikada do sada nije bilo arheološkog konteksta koji bi nedvosmisleno potvrdio o tome da je reč o Srbima, a ne nekim drugim Slovenima. Otkrića na Orlovinama donela su prekretnicu.

- I franački anali, stariji od Porfirogenitovog spisa svedoče da Ljudevit Posavski beži iz Panonije "kod Srba koji su narod koji drži veliki deo Dalmacije", ali jedini srpski grad iz Porfirogenitovog spisa koji je nesumnjivo lociran su Soli, današnja Tuzla, koja nije blizu Panonije. Deluje verovatnije da je pobegao u ovaj grad na Orlovinama kome ne znamo ime, ali znamo zahvaljujući arheologiji da se nalazio na prostoru "krštene Srbije". Njeno stanovništvo je u mirnom 7. i 8. veku živelo po nizijama, a zatim je počelo da se povlači ka starim visokim utvrđenjima zbog najezdi Bugara, Franaka i Ugara. Grad na Orlovinama nalazi se na izuzetno važnom strateškom pravcu koji je među prvima bio ugrožen ratovima, pa se ugroženo stanovništvo iz Podrinja ovde najverovatnije povlačilo od početka 9. veka, u doba Vlastimirovića, a grad je zadržao izuzetan značaj sve do rata kneza Časlava sa Ugarima, koji je započeo na Drini, a okončao se njegovom smrću na Savi. Orlovine, hipotetički, zaista ispunjavaju uslov da budu jedan od sedam velikih gradova prednemnjićke Srbije. Odgovor na to mogu dati samo dalja istraživanja - kaže docent dr Dejan Radičević, koji je prvi započeo arheološka istraživanja na Orlovinama, a sada je konsultant ekipe valjevskog Zavoda koja rukovodi iskopavanjima.

LOVCI NA MOŠTI

ARHEOLOZI su otkrili da se među zidine naosa zarušene crkve naselila neobična grupa ljudi u 6. veku, neposredno pošto su iz grada pobegli Romeji. U crkvenom brodu podigli su kolibe i ognjišta, što znači da nisu osećali hrišćansko strahopoštovanje prema hramu.

- Postoji mogućnost, na osnovu pisanih istorijskih svedočanstava iz tog vremena, da je reč o ekipi varvara "divljih kopača" koje su angažovali crkveni velikodostojnici u egzilu da za nagradu iskopaju mošti, a oni su se usput bavili skidanjem i prodajom crkvenih ukrasa i pljačkom grobova. Na to ukazuju i opustošene vizantijske grobnice iz vremena kada je u crkvi živela ta neobična grupa ljudi - objašnjava Dragan Ćirković.

VELIKI MALI ZVORNIK

OPŠTINA Mali Zvornik je, za razliku od mnogo većih i bogatijih, napregla sve snage i sakupila sredstva za konzervaciju lokaliteta Orlovine.

- Naša opština smatra da je očuvanje baštine i njeno predstavljanje ne samo u domenu kulture i turizma, već pitanje našeg opstanka. Na tenderu je izabran izvođač koji će konzervirati ostatke monumentalne crkve i urediti velika šetna staza na prostoru grada sa vidikovcima prema Drini i Zvorničkom jezeru - kaže Jefta Marković iz Turističke organizacije Malog Zvornika.