RAZOBLIČIO KARDELJEV SISTEM SAMOUPRAVLJANJA: Portret Milorada Ekmečića - istoričara koji je obeležio našu epohu

Posebno su se na Ekmečića okomili hrvatski istoričari nezadovoljni načinom njegovog tumačenja srpsko-hrvatskih odnosa. Ti napadi, osporavanja i optužbe, koji su bili više političkog nego naučnog karaktera, bili su rezultat ondašnje političke situacije u Jugoslaviji. Naime, "Istorija Jugoslavije" pojavila se u vreme kada je u Hrvatskoj bio na vrhuncu nacionalistički, antijugoslovenski i protivsrpski pokret poznat pod imenom "maspok". Jugoslavija se tada našla u velikoj krizi. Kada su se hrvatski istoričari ispraznili svojim optužbama na Ekmečića i njegovo tumačenje hrvatske istorije i srpsko-hrvatskih odnosa, on je odlučio da im odgovori.

Njegov odgovor štampan je u Jugoslovenskom istorijskom časopisu br. 12/1974. Svojim odgovorom nije želeo da se osvrće na politička podmetanja jer se klonio svake politizacije nauke. Usredsredio se samo na "stručna" i "naučna" pitanja. Suštinska pitanja polemike odnosila su se na primedbe koje je Ekmečiću stavila profesorka istorije Filozofskog fakulteta u Zagrebu Mirjana Gros. Ona su se ticala srpsko-hrvatskih odnosa, hrvatskog državnog i istorijskog prava i prirode i sadržaja hrvatske jugoslovenske politike. Glavnu pažnju u svom odgovoru Ekmečić je posvetio hrvatskom državnom i istorijskom pravu kojim je bila prožeta čitava hrvatska politika i iz kojih su proizilazili, pa i danas proizilaze svi nesporazumi između Srba i Hrvata. Ekmečić je svojim odgovorom potpuno razobličio hrvatsku politiku zasnovnu na hrvatskom državnom i istorijskom pravu. On je ukazao na izvorno poreklo i na ideološke i političke motive hrvatskog državnog i istorijskog prava, i na "teorije" o tzv. političkom narodu. Nedvosmisleno je dokazao da su hrvatske ideološko-političke "teorije", kojih se pridržavala Stranka prava Ante Starčevića, ali i Neovisna narodna stranka, ili Stranka obzora, samo jedna provincijalna varijanta zapadnoevropske antiracionalističke ideje o nadmoćnosti istorijskih prava nad prirodnim pravima.

Tvorci te ideje su Francuzi: Žozef-Mari de Mestr, pisac, filozof i diplomata, Luj Adolf Tijeri, državnik i političar, i Fransoa Gizo, političar i istoričar. Suština njihove političke ideologije sastojala se u podeli evropskih naroda na superiorne državotvorne, aristokratske, vladajuće i inferiorne nedržavotvorne, ropske. "Što je najtužnije, ova provincijalna varijanta ideje ponikle u postrevolucionarnoj Francuskoj i završenoj rasističkim umovanjem Žozefa Artura de Gobinoa (jedan od osnivača rasizma) i Žorža Vaše de Lapuža (po kojem je klasna borba u stvari borba rasa) nije do Hrvatske stigla direktno, u izvornom obliku, već u zadocneloj mađarskoj šovinističkoj reinterpretaciji Jožefa Etveša (jedan od najuglednijih mađarskih političara XIX veka), koja je upravo Hrvate, kao podanike Sentištvanske Ugarske, ubrajala u inferiorne narode, kojima su Mađari doneli civilizaciju i državnu organizaciju. Ante Starčević nije uradio ništa drugo, već je prepričao Etveša, s tim što je Mađare zamenio Hrvatima, a Hrvate Srbima. Ekmečić je, dakle, objasnio da je 'teorija' o hrvatskom državnom i istorijskom pravu jedna minorna, ali opaka i otrovna kopija kopije iracionalnih ideologija evropskog Zapada. Time je veoma obogatio instrumentarijum za razumevanje nekih ključnih problema srpske i hrvatske istorije novog veka. Uz neke druge značajne probleme, naročito o ('sintetičkoj') muslimanskoj naciji, o kojima je takođe raspravljao, ovo je bio glavni razlog izuzetne recepcije ove Ekmečićeve polemike u našoj tadašnjoj javnosti." [...]

Pored značajnih, poznatih i nezaobilaznih činjenica, koje je sukcesivno i znalački nizao u svojoj istoriji, Ekmečić je objasnio i neke istorijske događaje koji našoj nauci do tada nisu bili poznati. Tako, primera radi, razobličio je i samoupravni sistem Edvarda Kardelja dokazavši da je on preuzet od Musolinija, koji je, posle kapitulacije Italije 1943. sproveo ovaj socijalni eksperiment i od fašiste je želeo da postane samoupravljač. Ekmečić je razjasnio i strateške ciljeve Sjedinjenih Američkih Država prema Balkanu o kojima je 1992, prilikom posete Americi, saznao Franja Tuđman. Cilj američke politike bio je da u svakom pogledu obezglave Srbe, da ih razbiju što je više moguće i tako oslabljenim im dopuste da uspostave savezničke veze s Rusijom. Ekmečić je zaključio da je Amerika sa Vatikanom uskladila svoju politiku prema Srbima a da se papa Vojtila zalagao za to da se Hrvati i Muslimani ujedine i zajednički nastupaju protiv Srba.

Istoričar Ekmečić bio je "posvećen, ne samo svojoj nauci (u kojoj je pripadao najvišim krugovima vanserijskih pojedinaca) već bezrezervno, i odvažno, posvećen i sudbini svog naroda i razumevanju složenih istorijskih, geopolitičkih i najširih kulturoloških i antropoloških okolnosti koje su odlučivale i uticale na tu sudbinu, istoričar kadar da svojim mudrim i celovitim uvidom razgoni tminu i nespoznatljivost društvene

stvarnosti i pomenutih datih prilika koje živimo, i u kojim ćemo, nažalost, tek živeti."

AKADEMIK MIHAILO VOJVODIĆ: NAUČNIK VEZAN ZA SUDBINU SVOG NARODA

PLAŠIO SE TREĆEG SVETSKOG RATA

SUDBINA srpskog naroda u unitarnoj i federativnoj Jugoslaviji bila je oblast kojom se Ekmečić nešto više bavio tokom svojih poslednjih godina. Nova socijalistička Jugoslavija se, po njegovoj oceni, učvršćivala diktaturom, ali se za njega najpre postavljalo pitanje u kojoj su meri u komunističkom vođstvu, koje je dosta napora ulagalo u to da se umanji značaj Srbije, učestvovali srpski komunisti. Izvesne praznine u tumačenju pokušavao je da popuni svojim saznanjima donoseći podatke za pojedine ličnosti.[...]

Narastajuća kriza oko 1965. godine vodila je izvesnim reformama uključujući decentralizaciju. One su po njegovoj oceni bile više plod Brozove improvizacije koje su zemlju vodile ka stranputici. Posledice je ilustrovao sa nekoliko primera uključujući Ustav iz 1974. godine i zatim iseljavanje Srba, posebno sa Kosova i Metohije. Sve to, tvrdi Ekmečić, vodilo je nestabilnosti zemlje, a pre svega njenoj dezintegraciji.

USTAV IZ 1974. godine je od nje stvorio konfederaciju, Srbe je u mnogo čemu unazadio, dok je u pojedinim delovima zemlje doveo do pojačanog antisrpskog raspoloženja pre svega u Hrvatskoj i Sloveniji. Prirodnu reakciju na to video je u dolasku Slobodana Miloševića i takozvanom događanju naroda. Promene su se, međutim, dogodile kada je tzv. spoljni faktor doprineo secesiji Hrvatske i Slovenije. Vatikan je u izdvajanju Hrvatske zapravo doživeo ostvarenje cilja "istorijskog programa" Katoličke crkve što je za Ekmečića bila manifestacija snažne uloge religije u podelama na Balkanu. Razume se, uz punu podršku Nemačke i SAD.

Krah jugoslovenske federacije 1992. godine došao je u građanskom ratu koji je za srpski narod bio više nego "prestanak postojanja" onoga što je on stvorio jer je izgubio svoju istoriju. Uloga SAD u tome, po oceni Ekmečića, bila je više nego neprikosnoveno negativna. Ostao je zato duboko podozriv u odnosu na budućnost srpske nacionalne države. [...] Strahovao je od trećeg svetskog rata u čijoj bi osnovi bio rat SAD i eventualno oslabljene Rusije. U svemu tome video je mnoge opasnosti za Srbiju. [...] Predosećao je ozbiljan rad na njenom daljem teritorijalnom cepanju, ali je verovao da se ona, ipak, može sačuvati ako prevashodno bude okrenuta sebi i svojim vitalnim interesima.