NA SLANI POČINJE SVAKO ISTRAŽIVANJE JASENOVCA: Prvi međunarodni arheološki kamp u mestu nekadašnjeg okrutnog logora zločinačke NDH
SLANA, kamena pustinja u uvali na ostrvu Pagu, gde se nalazio jedan od prvih i najokrutnijih koncentracionih logora u NDH, okupila je od 10. do 18. septembra 10 istraživača međunarodnog arheološkog kampa.
Foto SNV
Organizator istraživanja je Srpsko narodno vijeće (SNV), a među istraživačima su bili i arheolozi iz Hrvatske i Portugalije. O značaju poduhvata svedoči i to što je kamp obišao Robert Vilijams, zamenik direktora za međunarodne odnose Holokaust memorijal muzeja SAD.
- Logor u uvali Slana pripadao je širem sistemu Gospić-Jadovno-Pag i za samo nešto više od sto dana postojanja tu su mučene i likvidirane hiljade ljudi - kaže rukovodilac projekta Aneta Vladimirov iz Odeljenja za kulturu SNV. - Procene broja žrtava variraju od one Slavka Goldštajna o 24.000 ljudi, do procene Đure Zatezala o oko 40.000, dok Muzej žrtava genocida čuva nedovršeni poimenični popis 10.000 Jevreja, Srba, Roma, antifašista, komunista i drugih protivnika ustaškog režima u NDH.
Kada je fašistička Italija u avgustu 1941. reokupirala deo područja NDH, nešto preživelih logoraša iz Slane je prebačeno u Krapje gde su postali prvi zatočenici logora u Jasenovcu.
- Svako istraživanje Jasenovca započinje zapravo na Slani i ta veza je u istorijskom i svakom drugom smislu neraskidiva - kaže Vladimirova. - Naše arheološko istraživanje je prvo takve vrste ikada posle Drugog svetskog rata, što čudi jer su posetioci vrlo često golim okom nalazili ostatke bodljikave žice! Koncentracioni sistem Gospić-Jadovno-Pag je pod posebnim udarom zaborava i zato je naša pažnja visoka i ne uključuje samo istraživanja već i obnovu uništenih spomenika, dovršavanje nedovršenih spomenika i spomen-obeležja, upornu obnovu spomen-ploče, koja je već tri puta uništena, izradu konzervatorsko-restauratorskih elaborata, saradnju sa nadležnim Ministarstvom kulture i pripremanje i realizovanje komemoracija sa Koordinacijom jevrejskih opština Hrvatske, Eparhijom gornjo--karlovačkom i hrvatskim Savezom antifašističkih boraca i antifašista.
UBIJALI I BEBE OD PET MESECI
KOMPLEKS koncentracionih logora Gospić-Jadovno-Pag je prvi organizovani sistem u NDH namenjen uništenju Srba i Jevreja. Logor na Pagu imao je dva dela: Slanu za muškarce i Metajnu za žene i decu. Po svedočenjima, žrtve čije su ruke bile vezane bodljikavom žicom ubijane su nožem, a zatim su s kamenom oko vrata bacane u more. Ženski logor je, po svedočenjima zarobljenih ustaša, služio za seksualno iživljavanje, pre ubijanja. Posle reokupacije Paga, italijanski vojnici su iz jame iznad uvale Malin ekshumirali 791 leš ljudi koje su ustaše pobile neposredno pre povlačenja: 407 muškaraca, 293 žene i 91 dete uzrasta do 15 godina, kao i bebe stare oko pet meseci.
U SNV kažu da nije moguće pristupati mestima užasa osim kroz stvaranje znanja o događanjima.
SVE MANjE ŽIVIH SVEDOKA
PREŽIVELIH zatočenika ne samo sa Paga, već iz bilo kog koncentracionog logora u NDH gotovo da više i nema, a istoriografije o ovoj temi, uz par svetlih izuzetaka su zamrle proteklih decenija iako su se mogle koristiti mnogim fondovima i tada još živim svedocima - ističe Aneta Vladimirov.
- U samoj uvali možete sresti turiste i rekreativce koji u njenoj mesečevoj površini vide atrakciju i izazov bez svesti o tome da je upravo ta atrakcija svojevremeno pružila najokrutniji mogući okvir za konc-logor - konstatuje Vladimirova.