AKADEMIK LJUBODRAG DIMIĆ U INTERVJUU ZA "NOVOSTI": Katolička crkva bila uz ustaše u genocidu

Podaci i pouzdano znanje kojim raspolaže istorijska nauka danas porazni su po Rimokatoličku crkvu i hrvatsku državu.

Povodom otvorenog pisma grupe hrvatskih biskupa patrijarhu Porfiriju u kojem izražavaju protest zbog proglašenja dece stradale u ustaškim logorima u Jastrebarskom i Sisku za Svete mučenike, ovo, u razgovoru za "Novosti" tvrdi akademik Ljubodrag Dimić.

Naš poznati istoričar podseća da je genocid nad srpskim, jevrejskim i romskim narodom izvršen u okviru čvrste sprege koju su činili NDH, ustaški režim i Rimokatolička crkva, kao i da u Hrvatskoj nikada, pa ni danas nije zaživelo kritičko suočavanje sa istinom o događajima u kojima su ubijene hiljade nevinih ljudi:

- Predstavnici Rimokatoličke crkve i njoj bliski istoričari sa krajnje političke desnice nastoje da izvrše brutalnu političku reviziju istorije Drugog svetskog rata, postojanja NDH, izvršenog genocida i Holokausta, ustaških koncentracionih logora, ustaške ideologije... Otvoreno pismo hrvatskih biskupa tome služi. Njime se podržava narativ da NDH predstavlja državu u kojoj nije bilo terora, masovnih zločina i genocida, nastojanja da Srbi, Jevreji i Romi budu istrebljeni, gde je Jasenovac bio radni, a ne koncentracioni logor smrti. Biskupsko pismo je u funkciji dekonstrukcije tih "mitova". Njime se perfidno menja suština postojanja NDH. Njime se aboliraju ustaška ideologija i praksa. Njime se poništava nečasna uloga Rimokatoličke crkve u ratu i posledice koje je takvo ponašanje te institucije proizvelo. Njime se podržavaju brojni "autori" koji svojim "revolucionarnim istraživačkim rezultatima" menjaju sliku prošlosti, a Jasenovac predstavljaju kao radnu i kulturnu instituciju u kojoj je stradalo, mimo volje ustaških vlasti, samo nekoliko stotina logoraša.

Kakva je bila prava priroda logora u Jastrebarskom i Sisku, koje hrvatski biskupi drugačije sagledavaju i tumače?

- Logor za decu Jastrebarsko formiran je, ne slučajno, 12. jula 1942. godine, u trenutku kada su privođene kraju operacije nemačkih i ustaških jedinica na gušenju ustanka i čišćenju teritorija na Kozari i Potkozarju. Prema nemačkim i ustaškim podacima, u logore je deportovano oko 68.000 Srba - civila. To stanovništvo je smešteno u koncentracione logore na teritoriji NDH, najviše u Jasenovac, odvedeno u radne logore u Nemačkoj, a deo je raseljen. Većina deportovanih u logore likvidirana je u kratkom roku.

U vojnim operacijama je brutalno ubijeno oko 35.000 civila, među kojima su bili i ranjenici. U pitanju je zločin koji krši sve norme ratnog prava.

Posebno je strašna sudbina srpskih mališana, dece...

- Srpska deca koja nisu ubijena u vojnim operacijama Nemaca i ustaša, ili nisu poput njihovih roditelja, braće i sestara odvedena u Jasenovac, deportovana su u ad hok logor Jastrebarsko, kojim su upravljale Milosrdne sestre Svetog Vicenta od Paula, koje su prema srpskoj deci iskazivale izuzetnu brutalnost. Te odgovornosti Rimokatolička crkva nastoji da se danas oslobodi. Logor su obezbeđivali predstavnici Ustaške odbrambene službe. Da li su oni bili neophodni u "prihvatilištu" koje iskazuje brigu o zdravlju i stara se o dobroj ishrani, higijeni, smeštaju dece? Prema dostupnim podacima, od 3.336 dece usled bolesti i neuhranjenosti umrlo je njih između 449 i 1.500. Katoličko društvo "Karitas" dalo je na usvajanje katoličkim porodicama oko 1.750 dece. I logor Sisak bio je zadužen za "odgoj i prevaspitavanje" srpske dece. U periodu postojanja (od 3. avgusta 1942. do 8. januara 1943) u njemu je bilo zatočeno 6.693 srpske dece. Danas znamo da je dnevno umiralo između 30 i 40 mališana. Tamo je, prema podacima ustaških lekara, ugašen život 1.630 mališana. Građanima Siska, Zagreba i okolnih mesta dato je na usvajanje oko njih 2.200.

Koji je pravi cilj ovakve reakcije dela rimokatoličkog klera iz Hrvatske?

- U ime "pomirenja" decenijama se ćutalo o genocidu počinjenom nad srpskim narodom, Jevrejima i Romima na prostoru NDH. U ime bratstva i jedinstva jugoslovenskih naroda ova tema nije imala pravo mesto školama, da zločin genocida nad srpskim narodom nije obrađivan u udžbenicima istorije, književnosti, javnosti uopšte. To vreme je iza nas, a generacija onih koji danas stvaraju u srpskoj državi, crkvi, kulturi mora da se odredi i prema toj osetljivoj temi. "Progovoriti" o genocidu znači pisati kritički o prošlim vremenima, bez strasti, na osnovu istorijskih izvora, "onako kako je uistinu bilo". To znači i istraživanje stradanja, odavanje počasti, obeležavanje mesta zločina... To je civilizacijski čin. Cilj kontroverznog biskupskog obraćanja javnosti jeste sprečavanje sticanja pouzdanih znanja o prošlosti i težnja da se ćutanje o genocidu nastavi. Reč je o pokušaju da se iskoristi "povoljna" geopolitička prilika i izvrši nenaučna revizija slike prošlosti. Njihova želja je da se oslobode krivice za nedela iz prošlosti, i zato teže obesmišljavanju činjenica i zaboravu. Da li će u tome uspeti? Verujem da neće.

Gde vidite odgovornost Rimokatoličke crkve za genocid koji je počinjen u NDH?

- Srbi su već krajem 19. veka označeni "remetilačkim faktorom" u hrvatskom društvu, smatrani "izdajnicima", "šizmaticima", nosiocima Evropi stranog "bizantizma", protivnicima "zapadnoevropske kulture", "razbojnicima". Na taj način su dehumanizovani. Predstavnici Rimokatoličke crkve, između ostalih, širili su ideje velikohrvatskog šovinizma i ideologije militantnog klerikalizma. Izvitopereni katolicizam dopustio je zločin nad stanovništvom koje je odranije označio "neprijateljima crkve".

Rimokatolička crkva podržavala je genocid. Broj Srba u NDH smanjivan je i prisilnim iseljavanjem, u čemu je učestvovao i nadbiskup Stepinac. Time je Rimokatolička crkva postala najdirektnije odgovorna za učinjeni zločin genocida. Na posebnom udaru ustaških vlasti bila je i Srpska pravoslavna crkva - ubijani su arhijereji, sveštenici, razarani hramovi, a vernici prevođeni u katoličku veru. Uništavani su crkveni arhivi, biblioteke, riznice, odnošene su relikvije, zvona, slike i umetnički predmeti. U pitanju je bio duhovni i kulturni genocid, brisanje traga o postojanju pravoslavlja na navedenom prostoru. Rimokatolička crkva je na to ćutala. Ustaške vlasti imale su bezrezervnu podršku Vatikana i Rimokatoličke crkve za prekrštavanje pravoslavnog naroda.

Postoji li opasnost da rat u Ukrajini i geopolitičke promene koje je uneo ožive trenutno zamrznutu kanonizaciju kardinala Stepinca?

- Ta mogućnost nije isključena. Ipak, krivicu Alojzija Stepinca nije moguće umanjiti.

Njegov odnos prema NDH bio je veoma jasan. Rasni i diskriminatorski poredak, kakva je bila i državna tvorevina NDH, njemu nije smetao niti je njegove zločine ikada osudio.

Proces prekrštavanja u NDH bio je državni projekat u kome je kao partner države aktivno učestvovala Rimokatolička crkva. Najzad, sve ustaške jedinice imale su svoje sveštenike koji su davali oprost onima koji su vršili najmonstruoznije zločine nad srpskim, jevrejskim i romskim stanovništvom.Stepinac je posetama vođama ustaške vlasti suštinski pružio amnestiju za zločine koje su učinile. U isto vreme izršio je izdaju još postojeće i međunarodno priznate države Kraljevine Jugoslavije, protiv koje je aktivno radio još od 1938, što je bilo protivno državnom zakonodavstvu ali i kanonskom pravu Rimokatoličke crkve. On je tvrdio da je "NDH stvorena Božjom milošću, mudrim i požrtvovanim radom Poglavnika i ustaškog pokreta, te voljom saveznika". Ustašku državu smatrao je "božjim delom", čime je Crkva sebe definisala kao partnera ustaške vlasti. U vlasti NDH, na različite načine, participiralo je preko 1.000 katoličkih sveštenika. Takođe, proces nasilnog katoličenja bio je državni projekat i zajednički zločin države i Crkve. U vreme najvećeg terora nad srpskim stanovništvom, Biskupska konferencija je raspravljala o načinu da se situacija iskoristi za pokatoličenje Srba.

Veliku pažnju javnosti u Hrvatskoj nedavno je izazvala pseudoistorijska knjiga čija je osnovna teza da su Srbi izvršili genocid nad Hrvatima tokom Drugog svetskog rata. Otkud poplava ovakve literature?

- Crkva u Hrvatskoj i njeni biskupi krajem rata nastojali su da na svaki način skinu odgovornost i sa sebe i sa NDH. Pokušali su da svu krivicu prebace na Nemce. Tada su formirani stavovi koje će biskupi uporno ponavljati decenijama kasnije. Crkva u NDH popisivala je svoje žrtve i nastojala da sebe predstavi kao žrtvu. Radila je i na tome da Pavelićev režim približi saveznicima i tako spase NDH. Tako je počeo krstaški rat protiv komunizma. Kritička distanca prema ustaškoj vlasti i državi nikada nije uspostavljena. Kritičkog suočavanja sa istinom od početka nije bilo, a nema ga ni danas.

SAČUVALI ŽIVOT, IME NISU

U okeanu patnje srpske dece u NDH snažno svetli lik Diane Budisavljević.

- Ona je vodila plemenitu akciju i uspela je da iz logora izvuče i spase oko 12.000 srpske dece. U trenutku u kome je započela njena misija već je bilo stradalo oko 70.000 mališana. Deca koju je Diana Budisavljević uspela da izbavi predata su hrvatskim ustaškim porodicama na usvajanje i staranje. Ona su, nažalost, zauvek izgubila svoj srpski identitet. Na kraju rata uništeno je oko 12.000 kartona o usvojenoj deci i porodicama koje su ih usvojile. Najveći broj njih nikada nije saznao svoje pravo ime, imena roditelja i rođaka, mesto i datum rođenja, veru... Za srpski nacionalni korpus i ta su deca trajno izgubljena.

ZLOČINI BISKUPE NE ZANIMAJU

Upadljivo je da u svom protestu hrvatski biskupi ni rečju ne pominju okolnosti u kojima su srpska deca odvojena od svojih porodica tokom leta 1942. godine. Zbog čega?

- To ih ne zanima. Ne interesuje ih kada i zašto su formirane ustanove logorskog tipa, kakva im je namena, iz kog razloga su ograničenog trajanja. Kod njih nema zapitanosti gde su roditelji dece koju ustaške vlasti pod stražom čuvaju i daju na usvajanje ideološki pouzdanim porodicama. Čak ih ne interesuje ni broj umrle dece, podjednako ni uzroci smrti. Biskupe ne dotiču pitanja promene identiteta, imena, nacionalnosti i vere dece koja su data na "odgajanje" ustaškim porodicama. Postavljanje ovih pitanja biskupe bi suočilo sa istinom da je nad srpskim narodom od 1941. do 1945. izvršen genocid.