GUSLARKE PEVALE "IZ SENKE": I Srpkinje su od davnina negovale kult našeg drevnog instrumenta (FOTO)
NAROD smo koji ume da peva i u dobru i u zlu. Milujući gudalom kroz vekove samo jednu žicu, upredenu od trideset dlaka iz konjske grive i razapetu na izrezbarenom komadu javorovog drveta, opevali smo na guslama celu našu istoriju u Srbiji, Crnoj Gori, Hercegovini, Bosanskoj Krajini, Lici i Dalmaciji.
Foto: Privatna arhiva
Izdigli smo gusle na pijedestal nacionalne kulture gde i danas stoje, mada se, kako je jednom prilikom primetio akademik Matija Bećković, "još nismo dogovorili da li se guslama rugamo ili ih poštujemo".
Naši stari nisu imali tu dilemu. Od slepog Filipa Višnjića (1767-1834) do danas, čitava plejada guslara utisnula je dubok trag u ovom segmentu naše istorije, ali nije nadaleko poznato da su ovim, samo naoko jednostavnim instrumentom, dobro vladale i srpske žene. Njima je Dejan Tomić, vrsni publicista, sakupljač i priređivač rasutog srpskog književnog i muzičkog blaga, posvetio poglavlje u svojoj knjizi "Apoteoza srpskim guslama 2" u saizdavaštvu IK "Prometeja" i KZ "Srpskog nacionalnog vijeća" iz Podgorice.
- U ovu monografiju sabrao sam podatke o 71 guslarki. Dugo se znalo samo za Živanu, njene učenice Jecu i Stepaniju o kojima je pisao Vuk Karadžić, ali ispostavilo se da su Srpkinje pevale na guslama i u ranijim vekovima. Zanimljivo je da su majke, sestre ili rođake poznatih istorijskih ličnosti takođe bile guslarke - kaže Tomić, autor i knjiga o istorijatu frule i gajdi, kao i monografije "Gusle u stihovima srpskih pesnika".
BOJANA IMA I DIPLOMU
BOJANA Peković iz Kraljeva prva je muzički obrazovana guslarka u srpskom narodu. Bila je petogodišnjakinja kada je počela da svira na ovom drevnom instrumentu i peva lirske pesme. U svojoj šestoj, prvi put je javno nastupila izvodeći epske pesme. U Srbiji, nažalost, nije mogla da pronađe akademiju za dalje usavršavanje na guslama, pa je studije upisala na Akademiji "Sibelijus" u Finskoj. Bojanino ime u svoju pesmu ugradila je kanadska pesnikinja Stefani Mekenzi. Foto: Privatna arhiva
Jedna od naših prvih guslarki s početka 18. veka, bila je Jela Kosorić. Nju su Turci oteli dok je dojila dete i odveli je u šator Muslaj paše Selmanovića koji je zbog neplaćenog harača odrubio glavu njenom mužu vojvodi Iliji. Kako je u ovoj monografiji naveo dr Slavko Pejić, ne samo da Jela nije dopustila paši da je obeščasti već mu se i osvetila učinivši mu ono što i on - njenom mužu. Pašinu i Ilijinu glavu hrabra Jela odnela je svojoj svekrvi da je uteši zbog gubitka sina. Iliju i Jelu ovekovečili su savremenici u narodnim pesmama.
U selu Crnici i okolini, Maricu Milić Ćetković zvali su - dobrom guslarkom. Poživela je 99 leta u 19. stoleću, a guslanje je naučila u porodici. Pevala je junačke pesme. Krasio ju je i svojevrstan diplomatski dar - uspela je da primiri zavađena bratstva, te ju je knez Nikola nagradio sa pet "rala" zemlje.
U žensku guslarsku tradiciju upisala se i Sofija Janković iz Udbine, sestra čuvenog uskočkog junaka Stojana Jankovića u Dalmaciji, u 17. veku. Pevala je stare, ali je spevala i nove pesme. Čuvena guslarka bila je i Milosava Popović, kći popa Riste Piletića, sestra serdara Jola Piletića, a od 1858.godine i žena Marka Miljanova. Oboje su pesme pisali i na guslama ih pevali.
Guslarka je bila i majka čuvenog srpskog slikara Marka Murata - Kate Murat Polunko, zatim Cvijeta Šuta Bojović, kćerka vojvode Lazara Sočice, Đula Đurković, kći čuvenog vojvode Šćepana Ploske iz Pive, Ljubica Čakarević, čije je otac bio prijatelj guslara-junaka Petra Perunovića Peruna, kao i Milosava Perunović iz Drenovštice kod Nikšića. Neizostavno u ovom nizu je ime guslarke Ljubice Ardalić iz Đevrsaka u Dalmaciji, koja je bila udata u Kninu i tamo postala čuveni nacionalni i kulturni radnik.
SLOVENSKA DUŠA
GUSLE su isključivo slovenski instrument. Grk Teofilakt 592. godine zapisao je da je ovaj instrument postao pratilac Slovena "kad se iz zajednice odvojiše i svako pleme na svoju stranu pođe."
U Tomićevoj monografiji posvećena je dužna pažnja i guslarkama Olgi Kovačević iz Elemira, Mirjani Maslovarić iz okoline Novog Pazara, Stevaniji Dragaš iz Seljašnice kod Prijepolja, Mileni Leni Živadinović iz Velikog Šiljegovca, Milosavi Dragojević iz Andrijevice, Ljubici Čakarević, guslarki i učiteljici iz Užica.
Sve ove žene i njihove naslednice do današnjih dana, širile su u svojoj sredini ljubav prema srpskoj junačkoj pesmi i guslarskoj tradiciji i našoj kulturi. A, kako je primetio pisac iz Podgorice Budimir Dubak, bez potpunog sagledavanja značaja gusala za srpski narod, ne može se razumeti ni suština naše kulture.