NA KOZARI JE POGUBLJENO 40.000 SRBA: Osam decenija od masovnih zločina u severozapadnoj Bosni, žrtve i 12.000 dece

Sve ovo naći će se na izložbi "Kozara 1942", koju organizuju Muzej žrtava genocida i Memorijalni muzej na Mrakovici povodom 80 godina od nemačko-ustaških masovnih zločina nad srpskim stanovništvom na Kozari i u Potkozarju.

Procenjuje se da je tokom ofanzive stradalo više od 40.000 Srba, od kojih oko 12.000 dece uzrasta do 15 godina. Izložba će biti svečano otvorena 30. juna na Mrakovici, a autori su istoričari doktorand Bojan Arbutina, kustos Muzeja žrtava genocida, kao i Marina Ljubičić Bogunović i Boris Radaković, kustosi Memorijalnog muzeja na Mrakovici. Autor postavke je dr Nikola Radosavljević, rukovodilac Grupe za programe u kulturi, prosveti, umetnosti Muzeja žrtava genocida.

- Neke od ovih stvari, poput dečjih cipelica, mačete ili originalni snimci ofanzive, posetiocima će biti prikazane prvi put, dok su druge retko izlagane i nisu deo stalne postavke Memorijala - kaže za "Novosti" Bojan Arbutina.

- Posetioci će imati priliku da vide i dnevnik Franje Ilovara, grobara koji je popisivao ubijenu i umrlu srpsku decu sa Kozare u dečjem logoru Jastrebarsko, potom dokumenta koja su poznata istoričarima, ali ne i široj javnosti, o progonima, slanju u logore, pokrštavanju, uputstva o iseljavanju mešovitih porodica, zločinima ustaša npr. u Bosanskoj Dubici, audio-svedočanstva preživelih. Publiku će sve vreme pratiti autentični audio-video zapisi tragičnih događaja, tzv. slikopisi NDH.

Između 10. juna i 15. jula 1942. sprovedena je ofanziva snaga Vermahta, ustaša i domobrana na područje Kozare u cilju uništavanja partizana. Procenjuje se da je u ofanzivi učestvovalo oko 30.000 nemačkih i vojnika NDH, koji su opkolili oko 3.500 partizana, svrstanih u bataljone Drugog krajiškog narodnooslobodilačkog partizanskog odreda, i oko 80.000 srpskih civila, koji su se povukli u guste kozaračke šume - kaže Arbutina.

Posle proboja partizanskih snaga između 3. i 5. jula, u šumama Kozare ostali su ranjenici, civili i partizani koji nisu uspeli da probiju obruč. Nemci i ustaše krenuli su u "čišćenje" terena, što je podrazumevalo likvidaciju ranjenih na licu mesta, dok su civili odvođeni u tzv. prihvatne logore formirane svuda oko Kozare, a zatim dalje.

Najveći broj je dospeo u sistem koncentracionih i logora smrti NDH u Jasenovcu, ali i na Sajmište, u Zemunu, i u logore u Norveškoj i Nemčakoj. Deo žena i dece završio je u Slavoniji, po hrvatskim selima, kao besplatna radna snaga.

SUDBINA BOŽIDARKE FRAJT

JEDNO od najpoznatije kozaračke dece je glumica Božidarka Frajt, rođena Grublješić u selu Velika Žuljevica. Ustaše su zaklale njenu majku Vidu, a nju kao jednogodišnjakinju deportovali u dečji logor u Sisku, pa u prihvatilište Crvenog krsta u Zagrebu. Tu su je kao "žensko dete sa rednim brojem 527" usvojili Frajtovi. U svoje poreklo posumnjala je na fakultetu, kada joj je jedan profesor sugerisao da promeni datum rođenja - 10. april 1941, jer je to bio dan formiranja NDH, a ustaše su upisivale svoj usvojenoj srpskoj deci da su rođena tog datuma. Imala je 36 godina kada je saznala potpunu istinu. Za Radio Beograd je 1979. ispričala:

- Ja se ne sećam ničeg iz tog ranijeg detinjstva... Sećam se prve haljine koju su mi obukli i sećam se da nisam imala kosu.