"NOVOSTI" ISTRAŽUJU: Geni kažu - preci Srba starosedeoci na Balkanu

Deo našeg autohtonog genoma čini udeo rimske populacije, koja je sastavljena i od ljudi iz Anadolije, a koji su migrirali u vreme Rimskog carstva na teritoriju naše zemlje. Današnji Srbi su mešavina autohtonog balkanskog genoma (do 50 odsto) i slovenskog, koji se pojavljuje nakon propasti Rimskog carstva, tako da migracije Slovena u 7. veku nisu dovele do zamene stanovništva, već do mešanja našeg autohtonog i genoma slovenskih migranata. Molekularni markeri sugerišu da je migracija Slovena na Balkan mogla da dođe sa teritorija današnje Poljske i Ukrajine.

Ovo su rezultati višegodišnje studije naučnika sa Biološkog fakulteta u Beogradu, Arheološkog instituta, Univerziteta Barselona i Univerziteta Harvard, zasnovane na genomici i istoriji zapisanoj u našoj DNK, koji su analizirali skelete lokalnog stanovništva pre slovenskih migracija na Balkan, nakon toga, kao i genome današnjeg srpskog stanovništva. Istraživanje će 28. juna u Srpskoj akademiji nauka i umetnosti u organizaciji Odeljenja hemijskih i bioloških nauka predstaviti profesor Karles Lalueza Foks, a spremno je i za slanje u najprestižnije međunarodne časopise.

U razgovoru za "Novosti" prof. dr Željko Tomanović, dopisni član SANU i bivši dekan Biološkog fakulteta, otkriva da je ova visokoškolska ustanova 2018. godine inicirala istraživanja drevne DNK lokalnog stanovništa sa naših prostora. Povod je bilo predavanje "Genomska istorija evropskih naroda", koje je u SANU, povodom 165 godina Biološkog fakulteta, održao profesor Univerziteta u Barseloni Karles Lalueza Foks.

- Detaljni genomski podaci o poreklu Srba i drugih balkanskih naroda nisu postojali, tako da je na pokazanoj mapi Balkan bila "bela površina" bez genomske analize naše istorije i porekla - objašnjava profesor Tomanović. - Biološki fakultet je posle toga inicirao istraživanja drevne DNK lokalnog stanovništva sa naših prostora iz bronzanog i gvozdenog doba, uz detaljan presek ljudskih ostataka iz Viminacijuma od njegovog uspostavljanja do propasti Rimske imperije, kao i genomskih profila današnjeg srpskog stanovništva.

Gostujući predavač na Biološkom fakultetu prof. Miodrag Grbić, inače profesor genomike na Univerzitetu Zapadni Ontario u Kanadi, ističe da ova višegodišnja studija analizira genetičku strukturu lokalnog stanovništva na području Srbije u bronzanom, gvozdenom, rimskom i postrimskom periodu.

- To nam omogućava da tačno utvrdimo kontinuitet populacija na našim prostorima i udeo DNK u današnjem modernom stanovništvu koji vodi poreklo iz duboke prošlosti - navodi prof. Grbić. - Lokaliteti istraživanja uključuju Viminacijum, Medijanu, Timakum minus i još nekoliko prostora na Balkanu, što daje osnovu za analizu kasnijih slovenskih migracija i omogućuje utvrđivanje genetičke strukture modernog srpskog stanovništva u širem kontekstu ostalih balkanskih naroda.

Jedan od učesnika projekta prof. Dušan Keckarević navodi da su prvi put široko analizirani genomi reprezentativnog uzorka današnjeg srpskog stanovništva sa područja BiH, Hrvatske, Srbije uključujući KiM, koji su, s druge strane, pružili osnovu za upoređenje sa rezultatima dobijenim na arheološkim uzorcima.

- Ovo je samo jedan mali primer značaja molekularne biologije i genomike - ističe prof. dr Ljubiša Stanisavljević, dekan Biološkog fakulteta u Beogradu. - Biološki fakultet, kao jedna od naših vodećih naučnoistraživačkih organizacija, osim ovog, koordiniše i projekat istraživanja današnjih autohtonih sorti vinove loze, kao i starih semenki iz srednjovekovne Srbije. Uveli smo nekoliko kurseva imodula poslednjih godina koji se odnose na genomiku i bioinformatiku.

On ističe da će izgradnjom BIO4 kampusa ovakva istraživanja postati redovna.

EKSPERT

JEDAN od autora ovih istraživanja je i prof. Dejvid Rajh sa Univerziteta Harvard, koji je pre nekoliko godina proglašen za jednog od 10 najznačajnijih naučnika današnjice.

Profesor Rajh je objavio knjigu prevedenu i na srpski jezik 2021. pod naslovom "Ko smo i kako smo ovde stigli", u kojoj, takođe, navodi neke preliminarne rezultate istraživanja Balkana.

SUDANAC U VIMINACIJUMU

ZANIMLjIVO je da je mešavina populacija u Viminacijumu naučnicima bila zapanjujuća.

- Prvi put je utvrđen genom skeleta iz podsaharske Afrike u Rimskom carstvu koji je pripadao osobi iz Sudana, DNK dva blizanca poreklom iz Španije, kao i prisustvo germanskih naroda - navodi prof. Grbić. - Završeno je sekvenciranje 12 genoma lovaca sakupljača i prvih poljoprivrednika iz Lepenskog vira, u okviru projekta EU. Uskoro se očekuju rezultati koji će produbiti znanja o razvoju poljoprivrede i strukture stanovništva Balkana i Evrope u neolitskom periodu.

VIŠE OD 20.000 SKELETA

NAUČNI saradnik Arheološkog instituta dr Ilija Mikić navodi da je selekcija uzoraka bila jedan od najvažnijih segmenata projekta, s obzirom na više od 14.000 grobova koji su iskopani u Viminacijumu.

- Ovakvi međunarodni i multidisciplinarni projekti doprinose boljem poznavanju strukture stanovništva koje je naseljavalo teritoriju Viminacijuma u periodu od 1. do 4. veka - ističe dr Miomir Korać, direktor Arheološkog instituta. - S obzirom na to da je otkriveno više od 20.000 skeleta, ovaj projekat predstavlja samo dobar početak. Tako se upotpunjuju i proširuju već dobijena saznanja o ovom gradu, prestonici rimske provincije Gornje Mezije i uporištu rimskih legija na Dunavu.