HILANDARAC NIKODIM BIO PODUNAVSKI SVETI SAVA: Srbin Svetogorac utirao pravoslavni koridor od Srbije sve do Sibira

"Jazik" - jezik, bio je u srednjem veku sinonim za narod, a sudeći po zapisima i natpisima Topolnice i drugih manastira Oltenije, Srbi su tada bili brojni. Danas ih po zvaničnoj statistici u ovom delu Rumunije nema, ostali su samo brojni toponimi, imena sela i prvih pravoslavnih manastira sagrađenih sa ove strane Dunava.

Od Vodice, preko Bistrice i Topolnice, do Tismana, svi su oni baština Svetog Nikodima Osvećenog, srpskog monaha iz Hilandara čija se prosvetiteljska uloga u kneževinama Vlaškoj i Moldaviji poredi sa onom koju je Sveti Sava imao u Srbiji.

- Moravska Srbija je bila za vreme kneza Lazara utočište monaha i crkvenih ljudi uopšte, koji su se sklanjali od Turaka. Lazarev ugled je naročito skočio otkako su njegovim nastojanjem izmirenjne Srpska i Carigradska crkve. Na tom poslu kneza su pomagali inok Isaija i Nikodim Grčić s kojim je prvih godina 15. veka započela srpska pismenost i književnost u srednjem Podunavlju - zapisao je akademik istoričar Đorđe Sp. Radojčić.

Krenuli smo Nikodimovim putem preko graničnog prelaza na brani HE "Đerdap 1", a prvi znak vekovnog prisustva Srba bio je ogroman bilbord sa reklamom kafane koja pravi srpski roštilj. Tražili smo mnogo važniji, a neugledan putokaz za manastir Svetog Antonija u Vodici iz koga je Nikodim započeo svoju prosvetiteljsku misiju. Od hrama i konaka u kome se živelo po pravilima Savinog Hilandarskog tipika danas stoje samo ostaci monumentalnih kamenih zidina. Nema obeležja da su tu na srpskoslovenskom napisane prve bogoslužbene knjige na kojima se temelji današnja Rumunska pravoslavna crkva. U oltenijskom manastiru Bistrica je načinjen prepis Dušanovog zakonika, koji je bio udžbenik prava vladarima vojvodstva Vlaške, koje u istoriju ulazi tek u 13. veku.

Topolnica je bila skit Vodice, izdvojena monaška naseobina, gde su po strogim atonskim propisima tihovali isihasti i podvizavali se na golom kamenu litice obližnjeg brda Duhovna.

Danas je ime svetog Nikodima koji je doneo ćirilicu i pismenost ispisano latinicom pored freske nad kapijom Topolnice. U hramu iz 14. veka koji je oslikan i spolja i iznutra, natpisi su uglavnom ćirilični na srpskoslovenskom, mada su neki prepravljani na rumunsku ćirilicu. U novom hramu Topolnice, napravljenom kao crkva brvnara, natpisi su latinični.Vernik Jon nas je videvši da smo stranci ljubazno pozdravio i rekao da je Topolnica zadužbina Svetog Nikodima. Kada je čuo da smo iz Srbije uzviknuo je: "Dobro došli! I Nikodim je bio Srbin".

Velikorumunska šovinistička politika vođena od polovine 19. veka, a naročito posle 1945. kada su Srbi iz ovih krajeva etnički očišćeni, nije uspela da pokida kulturnu vezu koju je stvorio Nikodim. Dalekovidi monah-diplomata manastire je, po ugledu na Hilandar osnovao kao "stavropigijalne", nezavisne od lokalnih crkvenih vlasti, pa su oni vekovima bili jedini čuvari pravoslavlja, naročito posle 1700. kada su sveštenici vlaške mitropolije prihvatili uniju i priznali papsku vlast.

Od Nikodima do 17. veka srpskoslovenski je bio i jezik crkvenog bogosluženja i dvorova u Vlaškoj i Moldaviji, što svedoči da su ga svi razumeli, ali ne samo u ovim kneževinama.

Nikodimov prosvetiteljski poduhvat je bio samo deo velikog plana svetogorskih monaha koji su svojim manastirima u 14. veku stvorili koridor pan-pravoslavnog jedinstva od Srbije do Sibira. Britanski istoričar Grejem Spik je ovu civilizacijsku arteriju nazvao "Atonski Komonvelt" i ona je vekovima bila most između Rusije, preko Moldavije i Vlaške do Balkana i Atosa u osmanskom ropstvu.

Jezik vlaške mitropolije je od 17. veka rumunski, a pismo je bila ćirilica do druge polovine 19. veka, kada je zamenjena latinicom, iz političkih razloga. Zapadne sile su tada odlučile da preseku vezu Rusije i Balkana, stvarajući od kneževina Vlaške i Moldavije Slovenima nenaklonjenu državu, uprkos vekovnom zajedničkom životu.

Uz podršku Carigradske patrijaršije sa Fanara rumunska crkva je raskinula polovinom 19. veka kanonsko jedinstvo sa Beogradskom mitropolijom, a pojavila se velikorumunska ideologija konstruisana na zapadnim dvorovima. U novije doba nešto slično se desilo sa Kijevskom Rusijom, istorijskom kolevkom ruske države, u sovjetsko vreme nazvanom Ukrajina, gde je intenzivno razvijana svest o različitosti od Rusije.

SRPSKA IMENA SELA-METOHA

NEVIDLjIVE granice Nikodimovog karpatskog Atosa se mogu pratiti po srpskim imenima sela-metoha njegovih manastira: Bistrica, Židovštica, Sušica, Preklečevci, Potok, Žarkovac, Banjica, Jelovica, Kumanski brod, Bistrica Kaluđerovci, Strumica, Srbošoro, Rasovo... Mnoga od njih postoje i danas, sa imenima koja su rumunizovana, ali i dalje prepoznatljiva.