SUSRET SA ISTORIJOM - SREMSKI FRONT: Najveća pobeda ili nepotrebna srpska klanica

Sremski front, koji se prostirao između Dunava, Bosutskih šuma i Save, imao je za nemačku armiju veliki značaj i angažovali su veoma jake snage svrstane u 34. armijski korpus: tri divizije sa izrazito jakim tenkovskim i artiljerijskim jedinicama, jer su na tom prostoru štitili jedini put za izvlačenje Grupe armija E, iz Grčke, Makedonije, Kosova i Albanije, preko Sarajeva i Slavonskog Broda. Taktičku komandu na frontu imala je do 3. decembra 1944. Druga oklopna armija, a od tada je komandu preuzela Grupa armija E. Na prvoj borbenoj liniji nalazilo se 16 ustaških divizija NDH sa 170.000 boraca, a u pozadini je bilo još oko 200.000 pripadnika ustaško-domobranskih jedinica, ne računajući policiju i žandarmeriju. Nemački sistem odbrane sastojao se od utvrđenja u dubini od 30 kilometara. I nije ga bilo lako probiti.

NEMCI od Beograda do Vinkovaca nisu nijedan položaj,

nijedan rov, nijednu potpornu tačku napustili bez očajničke odbrane. Pojedini istoriografi, naročito oni skloniji kritičkom objašnjenju razvoja događaja u sremskoj ravnici, kao ključni razlog žilavog otpora Nemaca u momentu kada su bili izbrojani dani nacista i njihovih vernih satelita, hrvatskih i muslimanskih ustaša, vide u činjenici da je njihov jedini cilj bio da izbegnu da ih zarobi jugoslovenska vojska, odnosno da se predaju zapadnim saveznicima.

Međutim, glavni razlog kontinuirane borbe bila su nalazišta nafte u Sremu, na jugozapadu Mađarske i oko Velike Kanjiže i susednih mesta. To su bila poslednja naftonosna polja koja su ostala Nemcima pošto su izgubili ona u Rumuniji i pre toga na Kavkazu. Odbrana te zone bila je od vitalnog interesa za čitav Treći rajh. Zbog toga je Hitler naredio da se granica Nezavisne Države Hrvatske brani kao granica Nemačke. Zato mesecima nije bilo pomeranja ni za stopu.

Borbe su se odvijale na prostoru koji je ograničen Dunavom i delom Fruškom gorom na severu i Savom na jugu. Glavni položaj nemačke odbrane bio je na šestoj, Nibelunškoj liniji, koja se od Bosuta do Dunava protezala u dva reda, uz današnju granicu Srbije i Hrvatske.

NASUPROT Nemcima bile su jedinice Narodnooslobodilačke vojske svrstane u Prvu armijsku grupu (od 1. januara 1945. Prva armija), od 11 divizija. Većinu sastava 11 partizanskih divizija, koje su duže ili kraće vreme ratovale na Sremskom frontu, činili su regruti iz Srbije. Radi se o mladićima mobilisanim u jesen 1944. i početkom 1945. Oni su posle obuke od sedam do deset dana slati u rovove i gotovo ništa nisu znali o načinu protivoklopne i rovovske borbe, odnosno frontalnog sukoba. Partizanskom rukovodstvu se posebno zamera što je bez adekvatnog, teškog naoružanja i opreme krenulo u frontalni sukob sa iskusnom i dobro opremljenom nemačkom armijom. Golobradi mladići, čiji prosek starosti nije prelazio 19 godina i koji o oružju nisu posedovali osnovna znanja, a kamoli da su bili vični ratovanju, vođeni su iz jednog juriša u drugi i masovno ginuli.

Peko Dapčević, komandant Prve armije, tvrdio je da je bitka na Sremskom frontu bila i bitka za Beograd. "Veoma jake snage Nemaca ukopale su se u dubini od oko 100 kilometara. Koliko su Nemci bili jaki, svedoči i činjenica da su oni čak 11 puta uspeli da probiju linije NOVJ i da krenu u kontru ka Beogradu. Ali, uvek su bivali zaustavljeni i vraćani... Tokom tih borbi, pre nego što je naša vojska krenula u proboj, pale su na našoj strani i najveće žrtve."

Prema nekim procenama, u svim neprijateljskim ofanzivama tokom Drugog svetskog rata na teritoriji Jugoslavije poginulo je manje ljudi nego na Sremskom frontu.

IZ OBILjA knjiga i studija, objavljenih posle raspada Jugoslavije, može da se nasluti da Sremski front i posle gotovo osam decenija, još "traje". Vojni analitičari i istoriografi nisu pronašli zajednički jezik - za jedne je to i dalje "najveća pobeda naše armije", a za druge "veliko i nepotrebno stradanje, "klanica" u koju je Tito smišljeno poslao desetine hiljada neobučenih srpskih mladića da izginu.

Pojedini istoričari, poput Vase Kazamirovića, postavljaju pitanje zašto spomenuti vojni stratezi nisu hrvatskim partizanima naredili da napadnu sa leđa nemačku vojsku, pošto sa te strane nisu postojale nikakve prirodne prepreke. Branko Petranović, jedan od značajnih istoričara iz Titove epohe, smelo jeu knjizi "Srbija u Drugom svetskom ratu", iznosio tezu da su borbe na Sremskom frontu trajale gotovo šest meseci "da jedinice popunjene i formirane od Srba ne bi prve ušle u Hrvatsku, što bi moglo naličiti na okupaciju koja dolazi iz Srbije".

U JESEN 1944. godine iz Srbije je na front upućeno blizu 300.000 boraca, rođenih između 1912. i 1927. godine, od kojih su mnogi ostali, pored Sremskog fronta, i na bojištima u Bosni, Hrvatskoj i Sloveniji. Sve činjenice govore da ratne operacije od Srema do Maribora ne bi bile tako uspešne da nije bilo Srba iz Srbije mobilisanih od septembra do decembra 1944. Ne računajući nemačke trupe, partizanskim jedinicama stajale su na putu i jake snage hrvatsko-muslimanske države. Da apsurd bude veći, kako će zabeležiti Vasa Kazamirović, "čak i posle pada Berlina, vojnici Prve i Treće armije, mobilisani iz Srbije, ginuli su kao snoplje".

A kako su ova stradanja doživljena u Srbiji najbolje svedoči zapis Kazamirovića: "Kad je, najzad, svetsko krvoproliće bilo završeno, u Srbiji su od radosti zbog pobede nad okupatorom bili jači i vidljiviji ucveljenost i tuga za poginulima, kako u ratu protiv okupatora, tako i onima stradalim u građanskom ratu među samim Srbima. Kao i 1918. godine, kad je zahvaljujući pre svega vojnim pobedama Srbije stvorena Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca, tako i 1945, kad je takođe odlučujućim doprinosom Srba formirana federativna Jugoslavija (na prinipima AVNOJ u Jajcu), u Srbiji nije bilo dovoljno platna da bi se na svim kućama mogli staviti crni barjaci u znak žalosti za palima na bojnom polju."

NEMARAN ODNOS PREMA ŽRTVAMA

KOLIKO je bio nemaran odnos ratnog pobednika prema najtežoj, najdužoj i najznačajnijoj operaciji NOVJ, govori i podatak da broj učesnika u borbama na frontu nije tačno utvrđen, sve je ostalo na procenama da je bilo između 200.000 i 300.000 vojnika. Broj poginulih je posebna priča. U Spomen-obeležju "Sremski front", koje je podignuto tek 1988, osam godina posle smrti vrhovnog komandanta, kod Adaševca, nalazi se 15.500 pločica sa imenima onih koji su pali u sremskoj ravnici. Međutim, prema svedočenjima zaposlenih u ovom spomen-kompleksu, na hiljade je primera da posetioci koji znaju da su njihovi preci poginuli u sremskom proboju nisu mogli da ih pronađu na spisku nastradalih koji je unet u Aleju časti Spomen-obeležja "Sremski front". Pored naših boraca, na spisku poginulih se nalazi 1.046 vojnika Crvene armije, 630 bugarske Narodne armije i 163 Italijana.