ISTORIJSKI DODATAK - ASIMILACIJA UZ KAFANU SA BILIJAROM: Razvoj crkve i školstva u Novoj Serbiji i Slavjanoserbiji

Međutim, s obzirom na to da se nalazio na čelu komande Nove Serbije, na mestu komandanta puka izmenilo se nekoliko uglednih srpskih štab-oficira: major Nikola Čorba, potpukovnik Dimitrije Perić, major Aleksa Juzbaša, kapetan Fedor Čorba, kapetan Aleksa Konstantinov, potpukovnik Anton Horvat, major Josif Cvetinović.

U Novomirgorodu su se nalazile i službene ustanove: kancelarija Husarskog puka, koja je kasnije postala Glavna kancelarija Novoserbskog korpusa, kasarne za vojnike i kuće za oficire. Sem toga, pod jednim krovom su se našli: kafana sa bilijardom, četiri gostinske sobe sa kuhinjom i šest dućana, u kojima su živeli trgovci, koji su plaćali godišnju zakupninu po 100 rubalja. Na gradskom trgu se nalazilo: pijačni centar sa 14 dućana pod jednim krovom, za koje je plaćana zakupnina 6-12 rubalja godišnje.

O stanovnicima ovih srpskih naseobina pisao je sedamdesetih godina 20. veka etnolog Mirko Barjaktarović. Tamo je razgovarao sa potomcima doseljenih Srba, koji su tada već bili Ukrajinci. Na njihovo poreklo podsećala su prezimena Rajkovići, Romanovići, Babalići i drugi. Autor zapaža sličnost naselja i kuća sa starim zavičajem: "Kuće su u selu usmerene ka ulici svojom užom stranom, kao i one kod nas u Vojvodini."

NEOSPORNA je činjenica da su Srbi, izgradnjom naselja, vojnih objekata, saobraćajnica, organizovanjem privrede, trgovine, zanatstva, zemljoradnje i stočarstva postavili temelje za razvoj ovih delova današnje Ukrajine.

Srpski doseljenici u Novoj Serbiji u duhovnom pogledu nalazili su se pod ingerencijom Sinoda Ruske pravoslavne crkve. Nova Serbija u celini se nalazila na području gde se prostirala nadležnost kijevskog mitropolita. Episkopi su postavljali sveštenike za parohije u Novoj Serbiji. O trošku Ruske pravoslavne crkve u većim naseljima Nove Serbije podignuto je 17 crkava.

Srpski doseljenici su tražili od kijevskog mitropolita da im služe srpski sveštenici, jer ne mogu da razumeju ruske i ukrajinske parohe.

Čitava Nova Serbija delila se na tri protoprezvitrata, čija su se sedišta nalazila u Novomirgorodu, Krilovu i Jelisavetgradu. Novo-mirgorodski protoprezviterat obuhvatao je zapadni deo Nove Serbije, odnosno 20 rota Husarskog puka. Krilovski protoprezviterat obuhvatao je istočni deo Nove Serbije, odnosno 20 rota Pandurskog puka. Jelisavetgradski protoprezviterat je obuhvatao 27 rota južno od Nove Serbije, u Novoslobodskom puku.

Srbi su bili zadovoljni činjenicom da su došli u slovensku i pravoslavnu zemlju, gde su živeli srodni narodi. To se između ostalog videlo i iz pisama koja su slali u stari zavičaj.

Prota Petar Bulić iz Novomirgoroda je uputio pismo svome kumu, kaluđeru Lazaru, administratoru parohije Srpski Semikluš u Pomorišju u kojem hvali caricu Jelisavetu Petrovnu, koja "pomaže pravoslavne u celom svetu i najmilostivije se za sve doseljenike brine. Ovde je samo naše pleme i rod, niko od nevernika, Rimljana i Unijata". Poziva ga da dođe u Novu Serbiju i na kraju naglašava: "Meni je, hvala Bogu, u Novoj Serbiji dobro, da mi ne može bolje biti. Sedim kod kuće bez svakog posla, primam 300 rubalja godišnje, osim sporednih prihoda".

* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

Škole su bile na ruskom jeziku

POLAZEĆI od činjenice da je za očuvanje srpskog nacionalnog identiteta od presudnog značaja bilo organizovanje srpske pravoslavne crkve, general Jovan Horvat je u tom pravcu preduzeo određene korake. Odmah po dolasku u Novu Serbiju je već 1753. u Novomirgorodu izgradio neveliku drvenu crkvu Roždestva Presvete Bogorodice, koja je postojala do 1825. godine. Za paroha je određen Petar Bulić. Horvat je odmah preduzeo korake da izgradi sabornu crkvu Svetog Nikole u Novomirgorodu. Radovima, koji su počeli 1754. godine, rukovodio je arhitekta Stefan Stabanski. Posle njegove smrti, obustavljeni su radovi na izgradnji saborne crkve u Novomirgorodu.

Rešen da istraje do kraja u postavljanju temelja Srpske pravoslavne crkve u Novoj Serbiji, general Horvat je zatražio od Sinoda Ruske pravoslavne crkve da se za episkopa u Novoj Serbiji postavi episkop dalmatinski Simeon Končarević, koji je sa svojim narodom u Novu Serbiju došao 1758. godine.

U tom cilju general Horvat je otišao u Petrograd i u ime novoserpskih oficira - 17 praporščika, 14 poručnika, pet kapetana, tri majora i jednog potpukovnika, tražio uspostavljanje srpske eparhije u Novoj Serbiji. Obrazložio je da je glavni razlog seobe Srba u Rusiju, odbrana svoje vere i svoje crkve. Senat je podržao stav Sinoda Ruske pravoslavne crkve, da u Ruskom carstvu mogu postojati samo eparhije Ruske pravoslavne crkve, pa je i ova inicijativa bila odbačena. S vremenom, ono malo sveštenika, koji su iz starog zavičaja došli zajedno sa srpskim graničarima, zamenili su ruski sveštenici.

JOVAN HORVAT je nastojao da narodu obezbedi i školstvo, presudno za očuvanje nacionalnog identiteta. U tom kontekstu bilo je njegovo nastojanje da obezbedi školstvo na maternjem jsziku. Neposredno po dolasku u Novomirgorod Horvat je osnovao srpsku narodnu školu, koju su pohađala graničarska deca. Nastavu je držao đakon Pavle. Međutim, Horvatovo zalaganje nije podržavala Vojna kolegija jer se smatralo da graničarska deca mogu uspešno da se obrazuju i u školama na ruskom jeziku.

Horvat je pokušao da obezbedi nastavni kadar iz Kijevske duhovne akademije, gde su se školovali mladi Srbi, budući nastavnici za škole u Habzburškoj monarhiji. Nastojanja generala Horvata u tom pravcu dala su samo delimične rezultate. S jedne strane, kandidati nisu pokazivali veće interesovanje za Novu Serbiju, sa obrazloženjem da se školuju da bi predavali na školama u zavičaju, a sa druge strane, ruska vlast je bila nezainteresovana za ovaj vid angažovanja nastavnika, jer se smatralo da su deci u Novoj Serbiji dovoljni ruski učitelji.

Nova Serbija i Slavjanoserbija kao graničarska područja postojale su nešto više od decenije. Manifestom carice Katarine 1762. godine i Ukazom ruske vlade 1764. godine ukinute su Nova Serbija i Slavjanoserbija i uključene u sastav novih gubernija. Razlog se našao u tome što su, prodiranjem Rusije prema jugu, prema Azovskom i Crnom moru, srpska graničarska područja postala izlišna kao što se dve decenije ranije desilo sa graničarskim područjem u Habzburškom carstvu!

Odsečeni od sopstvene etničke matice, u pravoslavnoj i slovenskoj sredini, Srbi su se ubrzo pretopili u Ukrajince. Danas pripadaju istoriji.

Ruskom carstvu Srbi su u vreme postojanja granica, a i po njihovom ukidanju, dobro poslužili u ratovima koji su na raznim stranama vođeni drugom polovinom 18. veka.

SVECI, PLEMIĆI I GENERALI

O SRBIMA koji su živeli na području Nove Serbije, Slavjanoserbije i Odese, dragocene podatke ostavio je oficir u penziji Pavle Arsenijević iz Jelisavetgrada, u pismu upućenom patrijarhu Rajačiću 1852. godine. U njemu Arsenijević pominje potomke znamenitih Srba koji su za svoj doprins carskoj Rusiji dobijali brojna odlikovanja, plemićke titule i generalske činove. Tako se pominju: Horvati, Preradovići, Stratimirovići, Kneževići, Vujići, Petkovići, Avramovi, Radivojevići, Duke, Stepanovi, Živkovići, Hadžići, Božići, Vladislavići, Vojnovići, Zmajevići, Zorići, Ivelići, Tekelije...

Srbi su ostavili dubok trag i u crkvenom životu Rusije. Efrem Janković Tetovac, iz Pologa u Južnoj Srbiji, bio je ruski mitropolit Suzdaljski i Jurjevski, a Sofronije Mladenović, iguman moskovskog Znamenskog manastira. Srbi će ruskoj crkvi podariti i dva sveca Jovana Šangajskog i Jovana Tobolskog.

* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

Deset junaka Borodinske bitke

SRBI, koji su sredinom 18. veka naselili ruska, odnosno ukrajinska prostranstva, ostaviće dubok trag u svojoj novoj postojbini. O tome najbolje svedoče odlikovanja i plemićke titule koje su dobijali. Carskim dostojanstvom i generalskim činovima su nagrađene brojne porodice i pojedinci. Nimalo nije zanemarljiv podatak da su u čuvenoj Borodinskoj bici, gde se lomila sudbina Evrope, od 37 generala u ruskoj armiji desetorica bili Srbi. Pored njih, u najkrvavijem obračunu Otadžbinskog rata, 7. septembra 1812. godine, koji je trajao 12 sati, učestvovalo, po nekim izvorima, i oko 5.000 nižih oficira i vojnika, naših zemljaka. Bio je to početak sloma Napoleona i njegovih snova da zagospodari svetom. Evo kratke priče o vojskovođama našeg porekla koji su stajali rame uz rame sa legendarnim Mihailom Kutuzovim.

Mihajlo Andrejević Miloradović

SLAVU je stekao upravo u bojevima protiv Napoleona. Početkom Otadžbinskog rata organizovao je stvaranje rezervnih snaga i vojnih zaliha u rejonu Kaluga - Volokolamsk - Moskva. U Borodinskoj bici borio se u sastavu Prve armije, komandujući sa tri pešačka korpusa na desnom krilu. Zbog ispoljene hrabrosti i hladnokrvnosti Kutuzov ga je imenovao za komandanta zaštitnice armije koja se povlačila. Osigurao je sigurno povlačenje vojske i naroda iz Moskve. Ukazom cara Aleksandra I Romanova dobio je naslednu titulu ruskog grofa.

Đorđe Arsenijević Emanuel

Rođen je u Vršcu. Vojničku karijeru započeo u austrijskoj vojsci, ali nezadovoljan ponižavajućim odnosom prema Srbima odlazi u Rusiju. Tamo je brzo zapao za oku drugom caru, Pavlu I, i postao kapetan Carske garde. Za tri godine je prekoredno dogurao do pukovnika. U bici kod Borodina, štiteći jedinice kneza Bagrationa, ranjen je u grudi. U čuvenoj Bici naroda kod Lajpciga, 16-18. oktobra 1813. zarobio je francuskog maršala Žaka Loristona, a u Parizu mu se predala Nacionalna garda. Posle je imenovan za gubernatora Kavkaza koji je uspeo da pripoji Rusiji.

Jovan Stepanović Adamović

Rođen je u Slavenoserbiji. Napoleonov napad dočekao je kao iskusan ratnik. Pisani tragovi o njemu iz 1813. godine kazuju da je umro sa čizmama na nogama.

Jovan Jegorović Šević

Poticao je od "srpskog nižeg plemstva u večnom ruskom podanstvu". U vojnu službu je stupio 1. maja 1770. godine. Nadiranje Napoleonove armije je dočekao kao komandant Gardijske konjičke brigade. Posle Borodinske bitke unapređen je u general-lajtnanta, a nepuna dva meseca kasnije je poginuo pod Lajpcigom, gde je i sahranjen.

Nikola Bogdanović Bogdanov

Bio je, pouzdano se zna, general-lajtnant, ali podataka o njegovom poreklu i drugim događanjima gotovo da nema. Istoričari kažu da je bio zadužen za dobrovoljačke jedinice koje su se u narodu zvale - opoločenci. U rat je stupio kao iskusan general s mnogim odlikovanjima.

Nikola Ivanović de Preradović

Poticao je iz redova srpskog plemstva. Učestvovao je u ratovima sa Turcima i Poljacima u vreme Katarine Velike i u zaveri protiv cara Pavla I. Napoleonove ratove je dočekao kao general-major i komandant konjice. Sahranjen ja na Smolenskom groblju u Petrogradu.

Ilija Mihailović Duka

Rođen je u italijanskom u gradu Ankona. Posle smrti oca Mihajla, kao dete je stigao u Rusiju kod majčinih rođaka. Njegova Druga konjička divizija istakla se u Borodinskoj bici. Zbog ispoljene hrabrosti prilikom osvajanja Pariza unapređen je u general-lajtnanta.

Nikola Vasiljević Vujić

U čin general-lajtnanta unapređen je krajem novembra 1812. nakon Borodinske bitke. Posle bitke pod Lajpcigom, 1813. godine, demobilisao se pred zidinama Pariza.

Avram Petrović Ratkov

Prema nekim podacima, potomak je sveštenika koji se u doba carice Katarine Velike doselio u Rusiju iz panonskih krajeva. U vreme rata komandovao je rezervnim vojnim snagama u činu general-majora.

Petar Jovanović Ivelić

Poticao je iz stare risanske grofovske porodice. Petar je bio jedan od petorice Ivelića koji su postali generali. U ratu 1812. godine najpre je komandovao Prvom, a onda Drugom brigadom Sedamnaeste pešadijske divizije. Ranjen je u Borodinskoj bici.

Inače, vojna istorija Rusije beleži Srbe kao učesnike u gotovo svim ruskim vojevanjima od početka 18. veka pa do Drugog svetskog rata. U toj dugovekoj povesti bilo je, razume se, i znamenitih ljudi drugih zanimanja poreklom iz naših krajeva koji su svoj trag duboko utisli u najprostraniju zemlju na svetu.

Zahvaljujemo Arhivu Vojvodine za pomoć pri realizaciji "Istorijskog dodatka"