PRIČA O RUDARENJU NIJE TEK LEGENDA: Šta su pokazale dosadašnje arheološke pretrage u delovima opštine Paraćin

Te godine, u cilju poboljšanja sistema zaštite arheološke baštine, započete su sistematske pretrage terena - rekognosciranja - na teritoriji opštine Paraćin, a zahvaljujući živoj aktivnosti paraćinskog muzeja od njegovog osnivanja, do tad su sakupljeni podaci za približno 120 arheoloških nalazišta. Međutim, na zapadnoj obali Velike Morave je bilo evidentirano samo sedam nalazišta od praistorije do srednjeg veka, što po gustini nije odgovaralo ostalim ravničarskim delovima centralnog Pomoravlja, kaže u razgovoru za "Novosti" dr Vesna Vučković, muzejski savetnik Zavičajnog muzeja u Paraćinu i postdoktorant Arheološkog instituta Univerziteta u Haifi (Izrael).

- Iz tog razloga, ali i zbog jake rečne erozije Velike Morave koja već decenijama "jede" obale i odnosi hektare oranica, smatrali smo da ova oblast ima prioritet u pogledu terenskih mapiranja. Tako smo u periodu od 26. februara do 7. marta pre dve godine obavili detaljnu prospekciju terena na pomenutom području i utvrđeni su precizni položaj i granice već postojećih i novootkrivenih nalazišta.

Pored Vučkovićeve, koja je rukovodila istraživanjima, u ekipi su bili još korukovodilac Vojislav Filipović sa beogradskog Arheološkog instituta, Mirko Vranić, sa Filozofskog fakulteta Beograd, Jasminka Bogić, iz Zavoda za zaštitu spomenika kulture Niš, te Dušan Kaličanin i Marko Pekić iz paraćinskog muzeja.

Pojedini arheološki nalazi su naveli na razmišljanje o rudarenju, jer legenda kaže "...da je knez Lazar ovuda obilazio neke svoje rudokopnje". Jedna druga legenda pominje da je na potesu od Kruševca, uz Veliku Moravu do Jagodine, bio veliki grad, a "sredina te varoši je An, mesto između Potočca i Svojnova".

- Naša istraživanja potvrdila su da ideja rudarenja ili obrade rude nisu samo legenda i zbog toga su u planu istraživanja tehnologije dobijanja i obrade gvožđa u ovom području, što bi bio jedinstven poduhvat u ovom delu Balkana. Detaljna istraživanja su takođe potvrdila intenzivnu naseljenost na potezu An, oko obale Velike Morave i duž Svojnovačkog potoka prema planini Juhor, u južnom delu istraživanog područja. Ovaj teren je izdignut za nekoliko metara u odnosu na severni deo i manje podložan poplavama i promenama toka Velike Morave - ističe naša sagovornica.

Sa druge strane, dodaje dr Vučković, primetili smo intenzivno naseljavanje pobrđa tokom gotovo cele praistorije, ali i kasnijih perioda u severnom delu, naročito oko Raševačkog potoka i pobrđa na kome je danas selo Raševica. Peskovita ravnica oko Velike Morave ukazuje na poplave čiji nanosi sigurno prekrivaju kulturne slojeve koji se sada nalaze na većim dubinama. Ove poplave su bile uobičajena pojava pre Drugog svetskog rata i regulacije toka reke, o čemu smo saznali od lokalnog stanovništva sa kojim muzej u Paraćinu ima dobru saradnju. Ona se zbog toga posebno zahvalila meštanima Radovanu Kostiću, Goranu Markoviću, Branislavu Matiću i Dragić Spasiću.

Jedan od sledećih koraka istraživača je pisanje monografije "Arheološka građa Srbije - Paraćin i Ćuprija", u okviru koje će biti obrađeni i ovi, ali i rezultati prethodnih rekognosciranja i sistematskih iskopavanja mnogih lokaliteta na teritoriji paraćinske i ćuprijske opštine. Rad na ovom obimnom delu je započet zahvaljujući sredstvima Ministarstva kulture i informisanja Republike Srbije.

MOMČILOV GRAD META LOPOVA

ISTRAŽIVANjA su dosad uglavnom bila fokusirana na ostatke vizantijskog utvrđenja Momčilov grad na Juhoru, podignutog u šestom stoleću, u periodu tzv. Justinijanove obnove. Momčilov grad podignut je na ostacima gradinskog naselja iz vremena gvozdenog doba, kada je dolinu Velike Morave kontrolisalo poznato paleobalkansko pleme poznato pod imenom Tribali.

- Nažalost, ovo utvrđenje bilo je meta ilegalnih kopača i tragača za blagom, što je poseban problem sa kojim se stalno susrećemo. Ti ljudi u potrazi za lakom zaradom uništavaju sopstveno kulturno nasleđe i veoma važne podatke za nauku i kulturu naše zemlje - napominje dr Vučković.

STARČEVO

POSLEDNjIM istraživanjem dopunjeni su podaci o naseobinama nosilaca Starčevačke kulture koji su prostore zapadne obale Velike Morave naselili pre oko 8.100 godina.

Posebno iznenađenje je broj naseobina iz perioda poznog bronzanog doba i prelaznog perioda.