CRVENA NIJE KAO KRV STRELJANIH: Boja fasade Frišove palate u banatskom gradu intrigira

Postoji verovanje da ona simbolizuje krv neposlušnih i nepodobnih Vrščana, koji su ispred tog zdanja tokom Drugog svetskog rata bili streljani. Međutim, ta priča se može svrstati samo u domen urbane legende.

Istina je da su se javna streljanja sprovodila upravo ispred te impozantne građevine sa karakterističnom kupolom na vrhu, budući da se ona nalazi na samom Gradskom trgu, gde se oduvek okupljao veliki svet. O tome svedoči i jedan proglas. Izvesni vršački radiotehničar Dragutin Verčon presudom Vojnog suda tu je pogubljen 3. februara 1945, zato što je ukrao 30 radio-aparata, 180 radio - lampi, pet truba tekstila, 25 ženskih marama... Bila je to opomena svima koji su nakon oslobođenja pljačkali napuštene nemačke kuće, koje su bile zapečaćene, a njihova imovina proglašena vlasništvom države.

- Tu su bili streljani i drugi građani, koji su iz različitih razloga proglašavani za narodne neprijatelje. Među njima i sin uglednog vlasnika ove palate, Jevrejin Geza Friš, koji je od 1943. do 1944. na poziv vlasti obavljao funkciju gradonačelnika Vršca. U pojedinoj literaturi može se pročitati da upravo zbog sećanja na njegovu nevino prolivenu krv, koja je uprljala zidove palate, fasada nosi prepoznatljivu crvenu boju - kaže, za "Novosti", Ivan Babić, hroničar.

Međutim, stare slike nam govore pravu istinu. Na njima se vidi da su spoljašnji zidovi te luksuzne jednospratnice i pre rata u nekom trenutku bili crveni, a da su nakon toga uglavnom krečeni u svetle boje. Sadašnja bordo fasada, koja zaista sliči na boju krvi, prisutna je tek u poslednje tri decenije, otkako se u zgradu uselila nekadašnja poznata banka.

- Nakon rata zgrada je nacionalizovana, a banka ju je od lokalne samouprave otkupila 1992.

S obzirom na to da je njena spoljašnjost pod zaštitom države, novi vlasnici su od Zavoda za zaštitu spomenika kulture u Pančevu tražili saglasnost da fasadu okreče u korporativnu boju. Tako je od 1994. crvena postala njen zaštitni znak - demistifikuje Babić ovu legendu.

Poslovne prostorije banke nalaze se u prizemlju, gde su oduvek bile ugledne trgovine. Na spratu je pre nekoliko godina umesto kancelarija formirana arhiva. Od tada je vidno da gornji deo zgrade polako propada, ali uprkos tome ova arhitektonska lepotica i dalje izgleda očaravajuće. A ni imidž joj ne kvari to što je, zbog javnih streljanja, poneko još zove i krvava palata.

IZGUBLjENA NA KOCKI

PALATU je 1884. sagradio Aleksandar Lazarević, član ugledne vlastelinske porodice iz Velikog Središta, koja je u tom vršačkom selu imala i dva čuvena dvorca. Njegov najstariji sin Mihajlo je, međutim, samo tri godine nakon smrti oba roditelja prokockao sve imanje, pa je dvorce u Središtu na licitaciji kupio ugledni trgovac Julijus Friš, a zgradu u Vršcu njegov rođeni brat Hugo, po kom se i danas zove Frišova palata. Nakon Drugog svetskog rata, objekat u centru grada je nacionalizovan, a od 1992. u vlasništvu je banke.

TRGOVINE

OD izgradnje do danas u prizemlju zgrade uvek su bile ugledne trgovine i banke.

Neposredno posle Prvog svetskog rata tu je bila i filijala nekadašnje Pančevačke pučke banke. Tokom osamdesetih tu je poslovala jedna od "Prometovih" radnji, prvi ekspres restoran u gradu i prodavnica bele tehnike.