UTOČIŠTE ZA BELE RUSE KRAJ ZAPADNE MORAVE: Između dva svetska rata Trstenik bio "baza" mnogim emigrantima sa istoka
IAKO je na teritoriji Trsteničkog sreza (bez, u to vreme pripadajuće Vrnjačke Banje), između dva svetska rata živelo najviše 100 pripadnika ruske emigracije, trag koji su Rusi ostavili na ovaj kraj više je nego upečatljiv, pokazuje istraživanje istoričara iz Trstenika i Beograda. Prema popisu iz 1921. godine, u samoj varoši Trstenik živelo je 1.208 stanovnika, što ukazuje da su ruske izbeglice činile 8,3 odsto stanovništva. U talasu "beloemigracije" kraj Zapadne Morave doseljavao se školovan svet: učitelji, građevinski činovnici, geometri, sveštenici.
Arhiva
- Među prvima su zaposlenje u parohijama nalazili sveštenici, kao Nikolaj Aleksandrov, magistar bogoslovije i protojerej, koji činodejstvuje od 1922. do 1928. godine u Crkvi Svetog arhangela Gavrila u Gornjem Ribniku - napominju u svom istraživanju istoričarka Muzejske zbirke NU Jelena Vukčević iz Trstenika i Nebojša Stamolbolija, naučni saradnik Instituta za savremenu istoriju u Beogradu. - U manastiru Veluće su jeromonah Mitrofan Romanov i protojerej Aleksej Sadovničej. Čak osmorica ruskih beloemigranata inženjera i geometara radilo je u Trsteniku (Boris Vasilijevič Afansjev, Vječeslav Aleksandrovič Romjancev, Ivan Ivanovič Gubarev, Kuzman Petrovič Trušin, Aleksej Vlasov, Mihail Procenko, Nikola Sokolov, Sergej Kulik).
U trsteničkom kraju bilo je i bar dva učitelja ruskog porekla. Zna se da je Vitalij Nikolajevič avgusta 1927. radio u Stanišincima kao dnevničar, dok je Dimitrije Lutčenkov bio učitelj u selima Gornja Crnišava, Čairi, Osaonica, kao i u Zanatsko-trgovačkoj školi u Trsteniku, od 1926. do 1930. godine. U emigraciji je bilo i istaknutih trgovaca. Među fotografima se ističe izvesni Polikarp Karčašov koji je držao fotografsku radnju, a njegova reklama stajala je na fasadi hotela "Topalović". Fotografije iz 1925. godine na kojoj su prvi vlasnici automobila u Trsteniku ima revers sa pečatom Polikarpove foto-radnje.
- Konstantin Zbutovič, nekadašnji pukovnik štaba generala Vrangela i komandant belogardijskih pukova u borbama protiv boljševika, doselio se u Trstenik verovatno u poslednjem ruskom evakuacionom talasu, kada su se u Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca doselile preostale Vrangelove trupe - napominju istoričari. - U Rusiji je bio veleposednik, vlastelin i veoma obrazovan čovek. Bežeći iz Rusije za sobom je ostavio imanje veličine Kurševačkog sreta. Zbutovič se u Trsteniku zaposlio na mesto opštinskog pisara, a posle nekoliko meseci mu se pridružila i supruga. Porodica je stanovala privatno, u kući Natalije Vukadinović (kasnije Afansjev), odselila se 1939. godine za Beograd.
Ivan Vedenski, rođen u Novom Selu, u Tulskoj guberniji, živeo u Peterburgu, 1921. godine bio je horovođa "Boška Jugovića". I samo je jedan od mnogih istaknutih emigranata kraj Zapadne Morave. Mnogi su u Trsteniku boravili kratko, ali je i to ostavilo veliki trag. Vitalij Ipolitovič Aleksandrov je na poziv paroha ribničkog Nikolaja Aleksandrova, obnovio živopis i ikonostas u Crkvi Svetog arhangela Gavrila u selu Gornji Ribnik 1926, a potom je naredne godine uradio prestonu ikonu na ulazu u crkvu.
Šumari, moleri, stolari, takođe su bili deo ruske kolonije, a jedan od retkih primera doseljenika koji se bavio poljoprivredom bio je Rus Vasilj Vintonijevič koji je sa porodicom obrađivao zemlju dvadesetih godina 20. veka u Ljubostinjskom Prnjavoru. Od 1929. do 1932. godine bilo je i ruskih "lutalica" romskog porekla, koji su krštavani u manastiru Ljubostinja. U crkvenim knjigama, spominju se kao "skitači". Arhiva
MISTERIOZNA EVGENIJA
ŠTURI su podaci i o potencijalno vrlo zanimljivoj Ruskinji Evgeniji, nepoznatog prezimena. Navodno je njen otac, koji je bio poslastičar na dvoru Romanovih, zajedno sa Evgenijinom majkom bio ubijen. Nije jasno kako se Evgenija spasla ni kako je završila u Kraljevini SHS, ali se o njoj zna da je u godinama posle Drugog svetskog rata stanovala privatno, sa jednom služavkom, u kući porodice Babić, kao i da je radila kao zubar. U Trsteniku je ostala do 1955. godine, kada se sa služavkom nastanila u Varvarinu.
ISELjAVANjE PRISTALICA ROMANOVIH
DOSELjAVANjE ruske emigracije na prostore današnje Srbije, odvijalo se u nekoliko talasa u periodu od 1917. do 1921. godine. Nakon početka Oktobarske revolucije u Rusiji novembra 1918, građanskog rata između belogardejaca i crvenoarmejaca, pogubljenja članova carske dinastije Romanov, jula 1918. i niza poraza koje su belogardejci pretrpeli u sukobima sa boljševičkom armijom, veliki broj pristalica Romanovih, počinje da se iseljava iz Rusije. Ima procena da se u Kraljevinu SHS doselilo od 42.500 do 75.000 osoba.
BEG ZBOG RATA
ISTRAŽIVAČI navode da se tokom Drugog svetskog rata ova mala ruska kolonija dodatno osula. Mnogi su emigrirali ponovo, ovoga puta u SAD. U Trsteniku je 1948. godine zabeleženo samo 28 Rusa, a u Kruševcu ih je bilo još manje -tek devetoro. Popis iz 2002. godine ukazivao je na prisustvo samo dva Rusa u Jasikovici i Lozni i dvoje u samom Trsteniku.