GROBNICA ZA SEDAMNAEST HILJADA LJUDI: Osmog decembra navršava se 80 godina od osnivanja logora na Starom sajmištu i deportacije Jevreja
OSMOG decembra navršava se osamdeset godina otkako su prvi Jevreji sprovedeni u novoformirani logor na beogradskom Starom sajmištu, gde će gotovo svi biti ubijeni već do proleća 1942. Posle njih, u logor će biti dovođeni srpski civili, partizani, četnici, ratni zarobljenici, Kozarčani... Kroz logor će ukupno, prema rečima istoričara prof. dr Milana Koljanina, proći oko 39.000 ljudi, a oko 17.000 izgubiće život.
Foto: Arhiva
Tog 8. decembra 1941. svim beogradskim i banatskim Jevrejima, koji su prethodno dovedeni u srpsku prestonicu, naređeno je da se prijave u kancelariji tzv. Jevrejske policije, u Ulici Džordža Vašingtona. Morali su da predaju ključeve od kuća i ponesu samo najnužnije stvari, posle čega su sprovedeni preko pontonskog mosta na Savi. Za samo četiri dana u logor je stiglo oko 5.000 zatočenika, mahom žena, dece i starih, pošto su muškarci već bili odvedeni u logor Topovske šupe, na Autokomandi, i streljani.
- Do sredine marta tu su dovedeni i Jevreji iz drugih logora širom Srbije, njih ukupno oko 6.400 - kaže Koljanin.
Pored Jevreja, u logor je dovedeno, prema Koljaninovim rečima, i oko 600 Romkinja sa decom i smešteno u Paviljon 2.
U martu 1942, pošto su okupatorske vlasti shvatile da od planiranog deportovanja Jevreja na istok neće biti ništa, iz Nemačke stiže gasni kamion "saurer". U nacističkim dokumentima za ove pokretne gasne komore korišćen je eufemizam "vozilo za uništavanje vaški". Prve žrtve gasnog kamiona bili su osoblje i pacijenti iz dve jevrejske bolnice u gradu - oko 800 njih. Svi su umrli od trovanja ugljen-monoksidom, na putu do Jajinaca, između 19. i 22. marta. Do 10. maja gasni kamion je prošao maršrutu od Sajmišta do Jajinaca sedamdesetak puta, usmrtivši oko 6.300 Jevreja.
Pošto su Jevreji pobijeni, logor menja ime iz Jevrejski logor Zemun u Prihvatni logor Zemun, i kroz njega će proći još 32.000 ljudi, najviše Srba, a 10.636 će stradati.
Novi memorijal Staro sajmište, kao ustanova kulture, biće sastavljen iz dela posvećenog Jevrejskom i onog posvećenog Prihvatnom logoru, ali će u njegovom sastavu, kako potvrđuje Koljanin, biti i deo posvećen posleratnoj istoriji i umetnicima koji su u tom prostoru stvarali.
Javnosti će 8. decembra biti predstavljena aplikacija "Svetlost svitaca", nastala u okviru istoimenog projekta kojim koordinira Filmski festival Slobodna zona.