ISTORIJSKI DODATAK - ŠUMADIJA CENTAR OTPORA: Različite ideologije i konačni ciljevi bili su prepreka saradnji partizana i četnika

Za četnike je osnovno pitanje: da li se uopšte smeju nazivati pokretom u trenutku pred izbijanje pobune i za vreme nje. To su bile dobrovoljačke družine, bez književnosti, publikacija i inteligencije, pokret bez pokreta.

Uzrok pobune 1941. je, na površini, spontani i masovni revolt protiv pokušaja da se srpski narod na području novouspostavljene hrvatske države biološki iskoreni. Dubinski uzrok je činjenica da je slomom države 1941. srpski narod izgubio svoju istoriju. (...)

Konačni nemački ciljevi na Balkanu su izvirali iz planova koji se ostvaraju od 1937. Prema istraživanju nemačkog istoričara Inga Hara, Nemačka akademija je 1937. dobila zadatak da ispituje "narodnosne grupe" u Srednjoj Evropi. One se klasifikuju prema odnosu i priznatom položaju u zapadnoj civilizaciji i držanju prema "nordijskoj velikoj rasi". Narodi su podeljeni na one koji imaju pravo na svoju teritoriju i državu, ili jedno od tog dvoga.

Slovenski narodi su bili Bodenstandig (prikovani za zemlju), Jevreji i Romi su se morali iseliti. Katolici su imali prednost radi mentaliteta antisemitizma i antikomunizma u tradiciji. Srbi su u kategoriji Staatenlos, naroda koji nema pravo na svoju državu. (...)

PREMA HITLEROVOJ želji da se Srbija učini što manjom, kako se nikada više u budućnosti ne bi podigla, Srbija je ostala u granicama države pre 1912, a dodat joj je formalno i Banat.

Način razbijanja Jugoslavije i povlačenja granica novih država na njenim ruševinama, odredio je i prirodu izbijanja ustanka Srba na toj teritoriji. Taj ustanak su svi očekivali, a niko ga nije stvarno i planirao. Pitanje koje je postavila moderna istorijska nauka ko je prvi, na koji način i gde podigao revoluciju 1941, samo od sebe nudi više stranputica nego izglednih rešenja.

Odgovor bi morao da bude: svi oni koji su pre rata, tj. pre 6. aprila 1941. govorili da će radije biti grob nego rob, svi su oni učestvovali u dizanju ustanka posle okupacije. Nije nelogično zaključivanje da je ustanak izbio pre rata 6. aprila, jer zaista su prve čarke sa hrvatskim ustašama tada počele. Osnovni motiv ustanka je pobuna protiv apsurdnosti da se razori država Jugoslavija, koja je u muci i znoju generacija bila prirodno stvorena od istorije i da se na njeno mesto postavi izmišljena "Velika Hrvatska", kao balkanski hegemon, stvorena na veštački način, laganim procesom prerastanja elitnog tipa nacionalizma u masovni tip.

Ne samo velika država nego i hrvatski narod nastao je sa zakašnjenjem i nikada u istoriji nije bio takav faktor kakav mu se na dlanu volje Vatikana i nemačkih nacista ponudio. (...)

Ne treba odgonetati koji je prvi, od dvojice vođa, dao naređenje da se diže na oružje. To je uradila nebrojena gomila trupnih oficira, koji su svoje srpske regrute upućivali kući sa puškom i naređenjem da je sakriju. Onako kako su Josip Broz i pukovnik Dragoljub Mihailović došli u Beograd i na Ravnu goru, na isti način dolazi hiljade ljudi otpuštenih iz vojske, sa naređenjem da se sačuva oružje, jer će im trebati u ratu. Mnogo je takvih grupa naoružanih povratnika iz vojske dolazilo u srpske šume, ali to još nije značilo početak ustanka. Ipak, to je vrlo značajan faktor za njegov kasniji razvoj, jer nema dizanja ustanka bez zaliha oružja.

PRVI SRPSKI OTPOR učinjenoj okupaciji bio je politički, a ne oružani. On će se kasnije utopiti u celinu četničkog pokreta, kao i mnoge druge grupe. Četnike nije stvorio njihov vođa pukovnik Mihailović, nego oni njega. Oni su jedan komonvelt različitih četničkih odreda, koji su se utopili u njega, a da se opšte ujednačavanje nikada nije do kraja izvršilo. Slično je i sa komunistima.

Nemačka i policija nove hrvatske države su dobile liste članova komunističke partije. Muslimani i katolici u hrvatskoj državi su pozivani da im se kaže da se zna šta su i ko su, pa pušteni. Srpski komunisti su odmah streljani. Oni su počinjali ustanak i bez odluke njihovog vođe, za koga nisu znali kako mu je pravo ime. (...)

Prve organizacije, iz kojih će se tek kasnije stvoriti redovne vojne jedinice partizanske i četničke vojske, stvaraju se odmah posle prvih nemira u aprilu i maju. U hrvatskoj državi je razlog za to pokolj pravoslavnog stanovništva i prisilno pokatoličavanje. Primer stvaranja ustaničkih odreda od različitih grupa koje nastaju kao reakcija na genocid nad srpskim narodom jeste područje severne Dalmacije, ili Kninske Krajine kako se u narodu nazivala. Već 4. avgusta se stvara Štab gerilskih odreda za Kninsku Krajinu. Partizanske snage se stvaraju od 22. juna 1941.

Po formiranju Glavnog štaba, 27. juna sa Josipom Brozom (Tito) na čelu, doneta su uputstva za formiranje odreda u "Zadacima narodnooslobodilačkih partizanskih odreda", gde je rečeno da će se veće mobilne jedinice stvarati kasnije. Odluka o prelasku na partizanski rat je doneta 4. jula 1941. Na savetovanju u Stolicama 26. novembra 1941. naređeno je da se odredi dele u tri-četiri bataljona, a bataljon u tri-četiri čete. Pored komandanta i zamenika, svaki odred je trebalo da ima i političkog komesara i zamenika. Iako su u Moskvi ocenjivali da je stvaranje "proleterske brigade" na Staljinov rođendan 21. decembra 1941. bilo politička greška, ona je partizanskoj strani donela više koristi nego političke štete.

U svakoj revoluciji pobeđuje strana koja prva organizuje aktivnu manjinu, a ne vuče za sobom pasivnu većinu. Partizanske brigade su bile mobilnije od četničkih u celom toku rata, preduzimale marševe iz zapadne Srbije do Une. (...)

POSTOJALI SU POKUŠAJI da se stvaraju zajedničke vojne formacije, ali su posebne ideologije i konačni ciljevi na dve strane od toga učinili samo uspomenu. Draža Mihailović je na Ravnu goru došao 11. maja 1941. sa 26 oficira. Sastanak Tita i Mihailovića u Struganiku kod Valjeva 19. septembra 1941, ponovljen je 26. oktobra u Brajićima. Nesporazum je počeo oko pitanja kako je pravo ime i prezime komandanta partizanskih jedinica. "Vojna tajna", vrdao je Tito.

Bez obzira na to što ustanak protiv okupatorskih snaga nije izbio na jednom mestu i podelio se na više samostalnih, ili slabo povezanih celina, u prvoj godini rata 1941. glavno oružano poprište je bila Šumadija.

Od 400.000 okupkatorskih vojnika (u početku najviše zauzeto vojnim operacijama), u Šumadiji su najpre bile raspoređene tri nemačke divizije, ali su do jeseni dovučene još tri iz Francuske, Grčke i čak sa Istočnog fronta. Najšira slobodna teritorija je bila stvorena u Zapadnoj Srbiji, koja će se popularno nazivati "Užička republika". Slične slobodne zone, manjeg značaja, bile su u istočnoj i južnoj Srbiji.

Razilaženje između dva pobunjena saveznika vrebalo je od početka, ali je postajalo sve vidljivije kako se nemačka vojska počela primicati Moskvi. Moskovska pobeda je otvorila rascep, najpre u vođstvu dva pokreta, a zatim i u celom narodu.

Partizansko vođstvo se najpre opredeljivalo da svoja glavna uporišta traži, pored "Užičke republike", u istočnoj Srbiji. Očekivanje brze sovjetske pobede se pokazalo kao promašaj, pa se partizansko vođstvo najpre prebacuje u druge delove Srbije, a zatim u Bosnu. Pokušaj dominacije pobunjenim područjem u Srbiji nije uspeo.

Pasiviziranjem svojih vojnih formacija četnici su se opredelili da više ne preduzimaju velike vojne operacije protiv nemačkih uporišta po većim gradovima. U vreme sloma "Užičke republike" imali su oko 20.000 ljudi pod oružjem.