PLAVA GROBNICA IZ DRUGOG RATA: Navršava se 80 godina od najveće pomorske tragedije vojske Kraljevine Jugoslavije u Solunskom zalivu

Tada je potonuo brod "Helena Kanavarioti", poznatiji i kao "Sveta Jelena" na kome su bili zarobljeni oficiri, podoficiri i vojnici koje su fašistički okupatori transportovali do koncentracionih logora u Nemačkoj.

Velika tragedija koju mnogi nazivaju Plavom grobnicom iz Drugog svetskog rata, odnela je živote 214 zarobljenika, od 505 koliko ih je bilo na brodu koji je naleteo na savezničku minu i vrlo brzo potonuo. Posmrtne ostatke stradalih, koje je voda izbacila, Grci su pokopali u zajedničku grobnicu na Zejtinliku.

Među oficirima koji su poginuli bio je i deda poznatog niškog istoričara i kustosa Narodnog muzeja u Nišu Nebojše Ozimića.

- Moj deda Franc Ozimić, kapetan Jugoslovenske vojske, rodom iz Maribora, služio je u Bitolju, i jedan je od onih koji nisu preživeli. Baka Arta Ozimić, koju su u pola noći probudili sa lošom vešću, sa mnogobrojnim ženama vojnika, fijakerom je došla iz Bitolja do Soluna. Pričala mi je kasnije da je voda izbacila dedinu šaku i da je prepoznala venčani prsten pa ju je ljubila... "Neke manje srećne ni to nisu našle", znala je da kaže zamišljeno gledajući kroz prozor - priča Nebojša Ozimić, za "Novosti".

Iako je bio Slovenac, kapetan Franc Ozimić nije želeo da iskoristi tu činjenicu da bi sačuvao goli život, već je zbog zakletve koju je položio kralju, odlučio da ide u zarobljeništvo, rame uz rame sa svojim saborcima Srbima.

- Prema jednom podatku na brodu je bilo sedam Slovenaca oficira i podoficira, koji nisu iskoristili mogućnost da, samim tim što su Slovenci budu pušteni, već su sa svojim drugovima i saborcima pristali na zarobljeništvo. Tako su i krenuli, a plan Nemaca je bio da ih prebace u zarobljeništvo u Nemačkoj - kaže Ozimić.

Njegova baka Arta iz Bitolja je tada proterana. Došla je u Niš, deleći sudbinu mnogih žena oficira i podoficira Jugoslovenske vojske, ali i sudbinu naroda.

- Odmah posle dedine pogibije u tom prvom talasu okupacije tadašnje Vardarske banovine, porodica mog dede, baka sa četvoro dece, kao i mnogi drugi koji su označeni kao Srbi, iz Bitolja su furgonima, prebačeni u Niš. Naselili su deo oko današnjeg Doma zdravlja.

Jugoslovenska pa ni srpska istoriografija se nije nijednom jedinom knjigom odužila spomenu na ove vojnike Kraljevine Jugoslavije. Ta nesreća nigde nije obrađivana u našoj istoriografiji, već samo u vojnoj periodici postoji nekoliko članaka i to je sve. Ali je zato udruženje preživelih, iz godine u godinu, strpljivo i kako treba, opelom obeležavalo spomen na poginule drugove - ističe Ozimić.

Prema kasnijim svedočenjima preživelih, najstariji zarobljeni srpski oficir, general Jovan Jovanović, podneo je pisani raport nemačkom rezervnom oficiru Sefelsu Paulu, kao komandantu transporta, tražeći da se cela grupa zarobljenika iz Kalamate na jugu Peloponeza (dokle su stigli povlačeći se iz Bitolja) preveze kopnom za Solun, vozom ili kamionima, pa makar sami zarobljenici platili taj prevoz. Kada mu je saopšteno da to nije moguće, tražio je da se bar svakom obezbedi pojas za spasavanje, jer je more bilo puno mina, ali je sve je bilo uzalud...

Posle eksplozije od naletanja na savezničke mine, brod je počeo da tone prednjim delom, a na lađi nije bilo čamaca za spasavanje, ni pojaseva. Samo su nemački oficiri i vojnici imali pojaseve. Ostali brodolomnici su skakali u more. Grčka posada je napustila brod u jednom čamcu, a u drugom su otišli Nemci. Potapanje su sa obale gledali grčki ribari na svojim brodićima, ali nisu prilazili dok nisu čuli SOS signale i poruke Morzeovom azbukom, koje je sa broda slao srpski pomorski oficir. Tada su shvatili da su na brodu Srbi. Naime, brod je imao nemačku zastavu i Grci nisu hteli da pomažu.

Inače, na tom plovilu se nalazio i otac ambasadora Miroslava Lazanskog. Potporučnik Vladimir Lazanski je preživeo ovu veliku nesreću. Upokojio se 2005. godine i bio je poslednji živi svedok tragedije sa "Helene Kanavarioti".