SARAJEVO JE BILO BRANJENI GRAD: Preko milion vojnika i civila je ušlo u Sarajevo i izašlo iz njega

Ovim sporazumom otvorene su četiri rute: jedna koja spaja teritoriju Dobrinje i teritoriju Butmira, pod kontrolom Armije BiH; jedna koja spaja Lukavicu, pod kontrolom Vojske Republike Srpske, sa dijelom Ilidže, pod kontrolom VRS; jedan spaja urbano Sarajevo sa opštinom Visoko, koje drži ARBiH, a drugi povezuje muslimanski i srpski dio grada preko Mosta bratstva i jedinstva.

"Plave rute" preko aerodroma otvorene su za civilni saobraćaj iz Sarajeva 6. februara 1995. godine. Tri dana kasnije, autobuska linija iz Sarajeva za Visoko otvorena je preko teritorije pod kontrolom VRS-a. Unprofor je pratio saobraćaj duž "plavih ruta". Izvještaji Unprofora daju tačan broj ljudi i vozila koji su svakodnevno koristili prelaze. Tokom februara 1995. godine, 115.000 ljudi prešlo je "plave rute", preko 88.000 ljudi između područja pod kontrolom Republike BiH, a 28.000 između područja pod kontrolom Vojske Republike Srpske . Dnevni izvještaj Unprofora od 27. februara 1995. godine pokazao je da je na ovaj dan 656 vozila i 3.662 ljudi koristilo prelaze. Prema Unproforovom dnevnom izvještaju od 7. marta 1995. godine, tog dana 3.622 civila i 554 vozila koristilo je prelaze. Ogromne količine hrane, komercijalne robe i goriva dovezene su u Sarajevo između 6. februara i 17. marta 1995. godine.

VLASTI Republike Srpske zatvorile su "plave rute" nakon što je snajperista Armije BiH ubio dvije srpske devojčice, stare devet i 11 godina, u dijelu Grbavice pod kontrolom VRS, u Sarajevu. Grad je bio otvoren za brojne novinare, nevladine organizacije i za međunarodne posjete i diplomatske aktivnosti.

Izgradnju "objekta T" tunela dugog 720 metara ispod piste sarajevskog aerodroma "Butmir", Armija BiH je dovršila 30. jula 1993. godine. Tunel je bio širok 1,5 i visok 8,8 metara. Izgradnja je trajala četiri mjeseca. Tunel je povezivao Butmir i Hrasnicu pod kontrolom ARBiH, a odatle preko planine Igman sa Jadranskom obalom i Hrvatskom, i služio je prije svega u vojne svrhe, a korišten je za usmjeravanje oružja, municije i vojne opreme u Sarajevo, ali i za unošenje hrane i komercijale robe. Čitave pješadijske brigade prebačene su kroz tunel iz srednje Bosne u Sarajevo. Prema podacima ARBiH, tokom trideset mjeseci rata, oko 1.150.000 vojnika i civila koristilo je tunel za ulazak i izlazak iz Sarajeva (Delić, 2011, str. 41-43), a u Sarajevo je dopremljeno 100.000 tona oružja, municije i hrane. Priključeni su električni kablovi i cjevovod kako bi se dovela električna energija i dizel-gorivo (Izetbegović, 2001, str. 144).

ZVANIČNICI UN pretvarali su se da tunel ne postoji, i odbili su zahtjeve Vojske Republike Srpske da ga zatvore. Francuski general Filip Morion rekao je da je vazdušni prostor iznad aerodroma zvanično pod kontrolom NATO-a, površina je bila pod nadzorom Unprofora, a površina 20 cm ispod zemlje bila je u nadležnosti Vlade Republike BiH (Andreas, 2016, str. 59).

Zapovjednici Unprofora u Bosni i Hercegovini nisu imali zajednički stav o prirodi bitke za Sarajevo i raspravljali su o tom pitanju. Komandant Unprofora Majkl Rouz opisao je jednu takvu raspravu:

"Posjetio me je Fred Kini, čudna sjenovita figura, pravo iz romana o Grehamu Grinu. Visok, nezgrapan, bivši oficir marinac, vodio je projekat za vodu u Sarajevu ispred Međunarodnog odbora za spasavanje, koji je uglavnom plaćao međunarodni finansijer Džordž Soroš. Živio je u dobro održavanoj kući iza rezidencije, koju su čuvali ljudi žilavog izgleda koji su me podsjetili na američku Tajnu službu. Takođe je imao bliske veze sa Kapitol hilom u Vašingtonu. Na našem prvom sastanku bio je veoma kritičan prema UN, za koji je očito mislio da ga čine slabi i korumpirani ljudi. Htio je da vidi teške vojne akcije preduzete protiv bosanskih Srba, i iako sam mu objasnio da ćemo uskoro pokrenuti novu strategiju zasnovanu na čvršćem vojnom pristupu, nije mi vjerovao. Rekao je da će učiniti sve što može da me potkopa, osim ako ne pokažem svoju odlučnost dejstvom na terenu. U tom trenutku sam ga izbacio. Bez izvinjenja, pozvao se sljedeće večeri natrag sa grupom, kako ih je nazvao, zabrinutih advokata iz Njujorka. Vođa grupe bio je Arje Nejer, pravnik, koji je radio u njujorškoj organizaciji Fond za otvoreno društvo čiji je predsjedavajući bio Džordž Soroš

...Nejer me je pitao smatram li Sarajevo gradom pod opsadom. Odgovorio sam da to nije opsada u pravom smislu te riječi, jer su UN generalno uspjele da naprave dotok zaliha u grad, a to je barem zadržalo ljude u životu. Izgled trijumfujućeg prešao mu je licem i on je krenuo u tiradu protiv mene. Rekao je da bi, kao advokat, mogao dokazati da je Sarajevo, po različitim međunarodnim protokolima, legalno u opsadi, koju je stvorio agresivni crnogorsko-srpski režim Karadžića. Bilo mi je jasno da je fanatik, i shvatio sam besmislenost svakog daljeg pokušaja logičke rasprave. (...) Sljedećeg jutra naslovi u lokalnom listu 'Oslobođenje' izvijestili su da ne smatram da su građani Sarajeva pod opsadom." (Rose, 1988, str. 29).

PREMA američkoj ambasadorki Medlin Olbrajt, generalni sekretar UN Butros-Gali prihvatio je žalbu SAD da su dva oficira za očuvanje mira, brigadni general Hejz, šef kabineta komandanta Unprofora i potpukovnik Beri Frever, portparol Unprofora Sarajevo "dali neprimjerene primjedbe". Hejz i Frever rekli su novinarima da Sarajevo više nije pod opsadom, već su ih opkolili Srbi. Olbrajt je izrazila nezadovoljstvo zbog izjava oficira (UN Security Council, 1994c, Annex IV, str. 375 ). Nakon što je vlada Republike BiH proglasila Frevera personom non grata, upućene su mu prijetnje smrću i napustio je Sarajevo.

General Rupert Smit, koji je početkom 1994. godine zamijenio generala Majkla Rouza, zapovjednika Unprofora u Bosni i Hercegovini, naprotiv, bitku za Sarajevo nedvosmisleno je smatrao opsadom (Smith, 2006, str. 368). Međutim, akademska i ravna rasprava o tome je li bitka za Sarajevo bila opsada ili blokada postaje besmislena u kontekstu patnje i smrti hiljada civila i vojnika sa obje strane fronta.

Završni izvještaj ekspertske komisije Ujedinjenih nacija ne opisuje organizaciju odbrane Sarajeva od strane Prvog korpusa Armije BiH. Međutim, Sarajevo je bio branjeni grad, i u pravnom i u vojnom smislu.

SUTRA: MINOBACAČI IZ KOŠEVSKE BOLNICE