ČUVAR JEDINSTVA SRPSKE CRKVE: NJegova svetost nije dopuštao nikome da zadire u poredak SPC, da je ugrožava i deli

Patrijarh Irinej bio je veliki borac ne samo za jedinstvo Crkve, već i njen opstanak. Poznavaoci dela pokojnog poglavara SPC, ocenjujući njegove rezultate tokom decenije provedene na tronu Svetog Save, upravo taj segment stavljaju na prvo mesto. Izabran nakon patrijarha Pavla, izuzetnog molitvenika ubeđenog u snagu reči jevanđelja, patrijarha Irineja sačekao je dugačak spisak izazova koji su pretili Srpskoj crkvi.

U gotovo svim zemljama postjugoslovenskog prostora Crkva je bila suočena sa problemima, od kojih veliki deo postoji i danas. Najveći su svakako na Kosovu i Metohiji, gde je Crkva uporišna tačka preostalih Srba i gde strada zajedno sa svojim narodom.

VELIKU ranu na duši patrijarha Irineja predstavljao je makedonski raskol, odnosno delovanje nepriznate Makedonske pravoslavne crkve, a posebno progon autonomne Pravoslavne ohridske arhiepiskopije, njenih arhijereja, sveštenika i vernika. Ova kanonska organizacija, koja deluje u okviru Srpske crkve, godinama je trn u oku tamošnjih vlasti, a njen poglavar arhiepiskop Jovan (Vraniškovski) punu deceniju bio je meta sudskih progona.

Makedonski raskol, kreiran od strane komunističkih vlasti, kao deo etničkog, anticrkvenog i antisrpskog inženjeringa postoji još od 1967, a tamošnja crkva van je kanonskog opštenja u pravoslavlju. Patrijarh Irinej bio je veoma zainteresovan da se Crkva u Makedoniji vrati u poredak, posebno što je kao niški episkop 2002. godine bio uključen u pregovore koji su rezultirali tzv. Niškim sporazumom. "Nacrt dogovora o vaspostavljanju crkvenog jedinstva", kako mu glasi formalni naziv, rezultat je višegodišnjih napora da se sporna situacija u Makedoniji dogovorom razreši. Prema njemu Srpska patrijaršija priznala bi najširu autonomiju Ohridske arhiepiskopije, a pripadnost SPC manifestovala bi se samo kroz formu i odobrenje na izbor crkvenog poglavara.

OD ODGOVORNOG i potpisanog sporazuma odstupili su sami Makedonci, a ključnu ulogu u ovoj odluci odigrale su tamošnje svetovne vlasti. Umesto dogovora, vrh nepriznate crkve u Skoplju, zajedno sa makedonskim političarima, izabrao je da obija prag Vaseljenske patrijaršije u Carigradu i da se nada da će, mimo svake logike i propisa u pravoslavlju, "ispod tezge" dobiti tomos o autokefalnosti.

Patrijarh Irinej svim snagama se borio za dogovor, a shvativši da ga druga strana ne želi, nadu, u kompromis nije gubio.

- Nedostatak kulture dijaloga i dobronamernosti pokazuju oni koji misle da će optužbama, hapšenjima i presudama sa predumišljajem bilo šta rešiti. Sve dok se tako ponašaju, oni pokazuju da ne žele razgovor već sukob. Mi smo strpljivi i čekamo da dođu sebi i vrate se na put koji vodi razgovoru i dogovoru - rekao je u intervjuu, za "Novosti", 2016. godine.

SLUČAJ za sebe je Hrvatska, iz koje je devedesetih godina proterana većina srpskog stanovništva. Mitropolija zagrebačko-ljubljanska, kao i ostale eparhije Srpske crkve, redovna su meta ekstremista, na koje tamošnja vlast gleda prilično blagonaklono, neretko i uz otvorene simpatije. Crkva se tamo suočava sa strahom malobrojnih Srba, koji pod pritiskom politike zaziru od slobodnog iskazivanja verskih osećanja.

Na sve to, pored povremenih uvredljivih, a katkad i opasnih poruka predstavnika centralnih ili lokalnih vlasti u Hrvatskoj, smutnju i strah unosi i takozvana Hrvatska pravoslavna crkva. Osim što budi sećanje na vreme Pavelićeve NDH, kada je osnovana paracrkva pod istim imenom, ova marginalna organizacija, razara tkivo SPC.

Kada je u pitanju Hrvatska, patrijarh Irinej imao je jasan i neumoljiv stav, bez obzira na to koliko je zbog njega napadan. Hrvate je gledao kao braću - istog jezika, istih osobina i iste hrišćanske vere, ali ih nije štedeo kada je govorio o stradanju u NDH ili akciji "Oluja". Bio je prvi srpski patrijarh koji je posle rata prošetao ulicama Zagreba i Zadra.

U CRNOJ Gori Mitropolija crnogorsko-primorska bila je proglašena sa najviših državnih mesta za neprijatelja broj jedan montenegrinske ideologije koja je, odstupajući od istorije, tradicije i prirodnih veza, sistemski diskriminisala srpski narod. Posebnu notu ovoj kampanji davala je nepriznata Crnogorska pravoslavna crkva. Iako gotovo bez sveštenika i vernika, bez kanonskog postojanja i minornog uticaja CPC je godinama bila miljenica vlasti. S druge strane, bezbrojni su bili pokušaji da se jedinoj i zvaničnoj crkvi oduzme pravo na slobodnu reč, status i imovinu koja joj po zakonu pripada.

- Položaj Crkve u Crnoj Gori gori je nego u vreme osmanske okupacije, a status Srba kao u doba ozloglašene fašističke tvorevine Nezavisne Države Hrvatske - izjavio je patrijarh Irinej prošle godine, dobro procenivši poteze režima i sve posledice takve politike.

Obračun sa SPC kulminirao je krajem 2019. godine, kada je usvojen Zakon o slobodi veroispovesti, koji je predvideo oduzimanje - podržavljenje - imovine Mitropolije crnogorsko-primorske i eparhija SPC. Ovaj zakon Crkva je odbacila kao neustavan. On je bio povod za višemesečne molitvene proteste - litije.

NjEGOVA svetost, suočavajući se sa svim ovim udarima, čvrsto je branio Crkvu i njeno jedinstvo. Nije dopuštao nikome da zadire u njen poredak, da je ugrožava i deli. Irinej je imao živo sećanje na zlu kob američkog raskola i sve probleme izazvane u Makedoniji.

Sa istom čvrstinom kako je crkvu čuvao od spoljnih napada, branio je i od pokušaja da se ona uzdrma iznutra. Upravo ovim objašnjava se rešenost patrijarha Irineja da pozove na odgovornost nekadašnjeg vladiku raško-prizrenskog Artemija, kao i da udalji sa eparhija nekolicinu episkopa za koje je imao dokaze da svoju dužnost ne obavljaju shodno crkvenim propisima i moralnim normama.

Iako duboko svestan ozbiljnosti svih ovih napada, pokojni patrijarh potpuno je verovao da je reč o samo jednoj fazi u burnoj crkvenoj istoriji i da će i njoj brzo doći kraj.

- Sve je to samo jedan oblačak, koji se pojavio na nebu. Samo je pitanje trenutka kada će nestati. Bilo je u prošlosti neuporedivo težih prilika, sa kojima su se naš narod i naša crkva, hvala Bogu, izborili. Proći će i ovo - bio je uveren patrijarh Irinej.

ČVRST KONTAKT SA NARODOM

UNUTRAŠNjIM i spoljnim napadima posebno je podložna crkva u dijaspori. Tu se i krije odgovor zbog čega je patrijarh Irinej svake godine obilazio udaljene eparhije. Želeo je čvršći kontakt sa narodom, jaču vezu Crkve i vernika van Srbije i regiona. Poslednju misiju imao je u Americi, rešavajući napetosti u crkvi nakon usvajanja Ustava eparhija SPC koje deluju na teritoriji SAD. Ovaj korak, zajedno sa određenim pravno-finanasijskim manevrima tamošnjih vladika protumačen je kao udar na jedinstvo crkve. Brzom i efikasnom patrijarhovom reakcijom šteta je izbegnuta.