MIŠIĆ ZA KRTAKO VREME OBNAVLJA VOJSKU ZA BORBU: Mačkovim kamenom Poćorekova armija imala preko 30.000 ljudi izbačenih iz stroja

Najžešće borbe vođene su oko Mačkovog kamena u toku 20, 21. i 22. septembra. U okršajima oko tog položaja obe strane su pretrpele ogromne gubitke. Samo je iz sastava Dunavske divizije I poziva u tim borbama izbačeno iz stroja 107 oficira i 5.585 vojnika. Gotovo iste tolike gubitke pretrpele su Dunavska divizija II poziva i Kombinovana divizija (ukupni srpski gubici dostigli su cifru od 11.490 oficira i vojnika izbačenih iz stroja). O žestini borbe na Mačkovom kamenu, u austrijskim izveštajima je rečeno da js to bila borba „najžešća i najogorčenija od svih dosadašnjih“.

Neprijatelj je uspeo da ovlada Mačkovim kamenom, ali bez većih posledica po srpsku stranu, jer je i Poćorekova Šesta armija imala preko 30.000 ljudi izbačenih iz stroja. Međutim, neprijatelj je brzo popunio gubitke i nastavio ofanzivu, koja je trajala ukupno dva i po meseca, u istoriji poznata kao Bitka na Drini. Austrougarske trupe su u tom vremenu pet puta popunjavale svoje gubitke, dok je srpska vojska, zbog ograničenih ljudskih resursa, samo delimično popunila gubitke u svojim jedinicama, ali je, ipak, municije, međutim, morala je da uzmiče. Posle povlačenja na valjevske položaje, sredinom novembra, Vrhovna komanda je nameravala da preduzme protivofanzivu, ali se pokazalo da ti položaji ne pružaju najpovoljnije uslove za upornu odbranu i prelazak u protivnapad. Zato je odlučeno da se trupe povuku na Rudnik i desnu obalu Kolubare i Ljiga, da se na tim položajima neprijatelj zaustavi i preduzme protivofanziva. Trupe su se dosta uredno povukle na nove položaje na kojima su se razvile ogorčene borbe. Poćorek je naročito forsirao napad 15. korpusa koji je napadao na unutrašnja krila Treće i Druge armije, pa su na Čovki i Vrapčem brdu vođene višednevne krvave borbe prsa u prsa s ogromnim obostranim gubicima. U tim borbama poginuo je, pored mnogih junaka, i rezervni artiljerijski kapetan Dimitrije Tucović, vođa Srpske socijaldemokrtske  sgranke Srbije. Srbi su izgubili te položaje, pa se morale nastaviti povlačenje, jer srpske baterije nisu imale municije da efikasno pomognu svoju pešadiju niti, pak, da neutrališu ubitačno dejstvo neprijateljske artiljerije koja nije morala da štedi municiju.

UPRAVO u vreme povlačenja na kolubarske položaje, 14. novembra, vojvoda Putnik pozvao je generala Mišića i saopštio mu da je postavljen na novu dužnost. „Mišiću“, rekao mu je Putnik, „idite... da prihvatite Prvu armiju. Bojović je teško bolestan i ranjen... trenuci su vrlo kritični. Zaustavite ovo osipanje naše vojske. Vi jedini... i šta učinite, učinjeno je.“

Stanje u svim jedinicama zaista je bilo kritično. Ali najteže je bilo kod Prve armije, koja je izdržala najveća naprezanja i pretrpela najteže gubitke u proteklim borbama. Ona je, posle teških borbi u Mačvi u vreme Cerske bitke, forsirala Savu i izvela petodnevnu ofanzivu u Sremu, zatim je izdržala četvorodnevni usiljeni marš sa padina Fruške gore do Zavlake i iz pokreta preduzela protivofanzivu i odbacila Poćorekovu Šestu armiju na greben Sokolske planine. Mada je pretrpela ogromne gubitke na Mačkovom kamenu, ona je više od mesec dana prikovala nadmoćnije neprijateljske snage za greben Sokolske planine i Boranje. Pored nedostatka artiljerijske municije i svih ostalih borbenih sredstava, ova armija imala je nesreću da i njen komandant, general Bojović, bude ranjen u nogu puščanim metkom kod Jevremovca, za vreme Cerske bitke i borbi za oslobođenja Šapca, ali je, iako ranjen, sigurnom rukom vodio svoju armiju. Međutim, u toku povlačenja sa Sokolske planine prema Rudniku, zaprežna kola zakačila su mu ranjenu nogu i povredila ranu do te mere da nije mogao da jaše konja već su ga vojnici nosili na bolničkim nosilima.

Neprijatelj je energično pritiskivao trupe u povlačenju, s kojima se izmešala masa izbeglog stanovništva zaplašenog stravičnim zločinima koje su počinile austrougarske horde za vreme prvog upada u Srbiju. Sve je to uticalo na pogoršanje stanja u jedinicama i pad morala i kod vojnika i starešina: oni su bolno doživljavali napuštanja svojih sela u strahu, posle tragičnog iskustva iz Mačve i Azbukovice, za svoje porodice, znajući da ih, ako ne izmaknu ispred neprijatelja, čekaju najstrašnije muke i pokolji. Neki vojnici su čak napuštali svoje jedinice samo da sklone porodice, pa su se ponovo vraćali u borbu.

Tragičnu situaciju s kojom se general Mišić suočio po dolasku u armiju i, posebno, haos koji je vladao na Ribničkom mostu, kod Mionice, veoma je verno opisao Dobrica Ćosić u romanu „Vreme smrti“. On je, čak, vojno-strategijsku situaciju bolje razumeo i rekonstruisao nego neki vojni pisci koji su se bavili Kolubarskom bitkom.

OPSEDNUTOST Mišićevom ulogom u Kolubarskoj bici, nametala se, moglo bi se reći, sama od sebe. On je, za najkraće vreme, od jedne demoralisane vojničke mase ponovo obnovio čvrste borbene jedinice sposobne za najveće podvige. Naime, Mišić je 16. novembra preuzeo komandu nad Prvom armirm, koja je u svom sastavu imala tri potpuno iscrpljene divizije: Dunavsku I poziva (komandant pukovnik Milivoje Anđelkogić Kajafa), Dunavsku II (pukovnik Miloš Vasić) i Moravsku II (pukovnik Ljubomir Milić). U to vreme armija je, posle povlačenja sa valjevskih položaja, posela položaje na liniji Maljen, Baćevac, Gukoš, reka Kačar. Levo od nje Užička vojska zatvarala je užički pravac na položajima Kadinjača-Crni vrh. Desno Treća i Druga armija zaposedale su položaje na desnoj obali reke Ljiga i Kolubare. Posle povlačenja srpskih armija sa valjevskih položaja glavni komandant austrougarskih snaga general Poćorek je zaključio da je otporna snaga Srba skršena, pa je 19. novembra naredio da se energično nastavi ofanziva sa težištem protiv srpske Druge i Treće armije i nastavi nadiranje prema Aranđelovcu i Beogradu.

Mišićeva armija je, bez jačeg pritiska neprijatelja, posela položaje na Suvoborskoj gredi, odakle je, u duhu direktive Vrhovne komande, trebala da izvrši protivnapad u okviru opšte protivofanzive na čitavom frontu. General Mišić je preduzeo niz mera da pripremi trupe za prelazak u protivnapad o čemu je izvestio Vrhovnu komandu. Vojvoda Putnik je odobrio njegov plan o protivofanzivi i obavestio ga da mu šalje na raspolaganje Drinsku diviziju I poziva (komandant pukovnik Krsta Smiljanić) i istakao da je takođe naredio Trećoj i Drugoj armiji da preduzmu protivofanzivu da podrže napad Prve armije kojoj je namenjena važna uloga u predstojećoj bici, s tim da Mišić temeljno izvrši sve pripreme svojih trupa za prelazak u opšti napad. Mišić je, plah kakav je bio, čim je obavešten o dolasku Drinske divizije, mada su i njeni efektivi spali na oko 4.000 boraca, s optimističkim raspoloženjem odlučio da povede armiju u protivofanzivu. Ali plan o prelasku armije u protivofanzivu osujećen je žestokim napadom neprijatelja 21. novembra, pa je general Mišić odlučio da povuče trupe na liniju Gukoš- Prostruga-Rajac, s tim što je na Maljenu ostavio odred od šest bataljona i 26 topova da spreči neprijatelja da izvrši obilazak levog armijskog krila i očuva vezu sa Užičkom vojskom.

ULTIMATUM SAVEZNICIMA

U VALjEVU, 8. novembra, održana je  zajednička sednica vlade i Vrhovne komande pod predsedništvom regenta Aleksandra, na kojoj je konstatovano kako se bez artiljerijske municije, praktično nije moglo ni pomišljati na ozbiljnu protivakciju. Donesena je  zajednička odluka da se ultimativno zahteva od savezničkih vlada da se hitno isporuči municija, koju je Srbija poručila u Francuskoj još 1913. godine. U protivnom, rečeno je u noti upućenoj članicama Antate, vlada će biti prisiljena da zaključi primirje sa neprijateljem. Saveznici su tek tada shvatili svu ozbiljnost položaja srpske vojske, pa je kod grčke vlade ugovorena pozajmica 20.000 artiljerijskih granata za srpsku vojsku.

 SUTRA: