FELJTON - ODLUKAMA AVNOJA U JAJCU UTRT PUT HRVATSKOJ DRŽAVI: Težak položaj Srba bio je u Makedoniji, gde su od njih stvarali Makedonce

Na ovakva tumačenja upućivalo je Titovo rukovodstvo, jer je svoje federalne koncepcije predstavljalo kao pravi udarac veliko- srpskoj hegemoniji, o kojoj mit nisu rasplinuli ni brojni njoj neadekvatni ratni procesi i u srpskom narodu i u jugoslovenskim nacionalnim odnosima“.

Stare predstave o „velikosrpskoj hegemoniji“ bile su prisutne ne samo kada su donošene odluke AVNOJ-a u Jajcu, nego i potom, i dugo, dugo po uspostavljanju Jugoslavije pod vođstvom komunista, u stvari - sve dok je socijalistička Jugoslavija postojala.
Kako Đuretić posebno naglašava u svom delu „Saveznici i jugoslovenska ratna drama“,  sve tri sile u antifašističkoj koaliciji (Britanija, SAD i SSSR) nisu imale jasne teritorijalne odrednice jugoslovenske nacionalne situacije, pa su „jajačke federalne jedinice mogle biti prihvatane i kao čisto etničke i kao istorijske celine“.

U uslovima nastalim posle odluka AVNOJ-a u Jajcu, i kasnijih dogovaranja prvih ljudi u Centralnom komitetu KPJ, došlo je, još dok je rat trajao na jugoslovenskim prostorima, do pojava koje su pogađale i Srbe kao narod i Srbiju kao državu kao što je, na primer, naseljavanje Hrvata u Bačkoj i Sremu. U Bačkoj, u srezovoma Sombor, Bačka Palanka, Odžaci, Kula, Apatin i Novi Sad, naseljeno je od 1. novembra 1944. do maja 1945, 30.000 Hrvata, a u Sremu, u Inđiji i Staroj Pazovi - 3.000 Hrvata.  U isti mah, u Hrvatskoj je sve činjeno kako 6i se što više Srba iselilo i tako stvorio prostor za naseljavanje Hrvata u krajevima u kojima su Srbi inače bili u većini.

Srbi u Hrvatskoj koji su ostali na svom ognjištu, vremenom će, posebno od 1974, kad Jugoslavija bude zaplovila u konfederacijske vode, biti „izloženi nacionalnoj asimilaciji, čak biti lišeni elementarnih prava na zaštitu i ispoljavanje svoga nacionalnog i kulturnog identiteta, koja su bili stekliu NOB i neposredno posle rata.  

RAZGRANIČENjE koje je sprovedeno između federalnih jedinica, dovelo je u težak položaj i Srbe u Makedoniji. Sve je pokušano da se od njih načine - Makedonci.Tipičan primer za odnos vlasti prema Srbima u Makedoniji jeste slučaj sa stanovnicima opštine Vratince u Tetovskom srezu. Srbi iz ove opštine nisu ni za živu glavu hteli da se odreknu svog imena i zahtevali su da njihova opština uđe u sastav Srbije. Navodili su da su oni Srbi od iskona, i da su kao Srbi i za vreme rata 1941-1945. bili izloženi velikim progonima Bugara, da je iz njihove opštine streljan 41 stanovnik, a da su svi ostali, od 15 - 66 godina starosti, bili internirani. Vlada Makedonije se ovom zahtevu najenergičnije usprotivila. Čak je naredila da se uhapsi delegacija koja je pošla u Beograd da se žali i traži zaštitu od vlade Srbije i saveznih organa vlasti...

I u Bosni i Hercegovini, usled novog reda stvari, i u uslovima postojanja posebne bosansko-hercegovačke federalne jedinice, Srbi su imali mnogo teškoća, a osobito Srbi koji su za vreme rata bili proterani ili koji su, spasavajući svoje živote i živote članova svojih porodica od hrvatsko- muslimanskog genocida, prebegli u Srbiju. Njima, tim povratnicima, u mnogo slučajeva nije bilo mogućno da se vrate na svoja ognjišta, u svoje kuće, u koje su se, u međuvremenu, bili uselili Hrvati, odnosno muslimani.

Izveštavajući saveznu vladu o teškom položaju ovih Srba, 29. juna 1945, ministar Sava Kosanović je istakao, da se ti Srbi u Bosni i Hercegovini „sa podsmehom dočekuju od onih koje je ustaška vlast nagradila njihovom imovinim“.

OVAKAV odnos organa vlasti u Bosni i Hercegovini prema Srbima — povratnicima, ministar Kosanović je ocenio kao smišljenu neprijateljsku politiku protiv Srba.

„Izgleda da je fama o tobožnjoj četničkoj nastrojenosti Srba - izbeglica smišljen posao reakcionarnih frankovačkih elemenata u nameri da diskvalifikuju Srbe - izbeglice, a favorizuju sebe, i da na taj način onemoguće izbeglicama borbu za otkrivanje fašističko-frankovačkih elemenata, uzimajući u tome taktiku napadanja, da ne bi bili napadnuti...“, rečeno je na kraju izveštaja ministra Kosanovića, uz dodatnu konstataciju - da je usled toga, a i uopšte, u celoj Bosni i Hercegovini „primetno nezadovoljstvo Srba koji su preživeli ustaške zločine“...

Šta su sve doživljavali Srbi koji su pokušavali da se vrate na svoja imanja na Kosovu i u Metohiji govori se i u jednom izveštaju ministarstva za kolonizaciju savezne vlade od 10. decembra 1945. godine. Tu se, pored ostalog, kaže, da se, na primer, u srezovima dreničkom i istočkom, „u devedeset odsto slučajeva zemlja oduzima naseljenicima koji su se vratili na Kosovo. Šiptari tog kraja ne kriju da više ne žele da im se naseljenici vraćaju...“ Jaku svetlost na čitavo pitanje antisrpskih (i anticrnogorskih mera) vlasti na Kosovu i u Metohiji odmah po završetku rata, naročito baca izveštaj ministra za kolonizaciju savezne vlade, Sretena Vukosavljevića, od 20. decembra 1945, dostavljen vladi Srbije. U tom izveštaju, istaknuto je, „da je na Kosmetu stvoreno takvo nesnošljivo stanje za naseljenike da se ne mogu vratiti na svoja imanja. Sve im je opljačkano i popaljeno iako su u ovom ratu dali svoj prilog NOR-u.”

U ODNOSU na Srbiju, Hrvatska je odlukama AVNOJ-a mogla da bude više nego zadovoljna.

Pre svega zato što je tim odlukama u stvari utrt put drugoj hrvatskoj državi (posle 1941.godine) iz koje će, na kraju, kad Jugoslavija bude ponovo razbijena, iznići i treća — stvorena kao i prva hrvatska država novijeg vremana,ustaška, uz podršku inostranog faktora. Nije bez razloga Franjo Tuđmanu,po preuzimanju vlasti, rekao da bi bez AVNOJ-a „sudbina hrvatskog naroda bila bi strašna...“

Što se tiče Srba u Hrvatskoj, oni su relativno brzo dobili priliku da se uvere kuda ih je AVNOJ odveo. Uprkos deklaracijama i svakojakim partijskim proklamacijama, srpski narod u Hrvatskoj će, samo desetak godina posle zasedanja AVNOJ-a u Jajcu, formalno izgubiti pravo na zvaničnu upotrebu svoga jezika, na svoje pismo, pravo na svoje škole, štampu, pravo da se „uspostavlja kao srpski narod", kako je to rekao dr Jovan Rašković, naglašavajući da je sve to bilo delo komunista u Hrvatskoj na čelu sa Vladimirom Bakarićem, koji „starčevićevsku ideju preveslava u Komunističku partiju Hrvatske i tako joj daje legitimitet kontinuiteta hrvatske nacionalne ideologije “.

Ističući, posebno, da su glavni sprovodnici te politike bili - Srbi, Rašković je rekao i sledeće: „Sve što je bilo srpsko, sve što je nosilo srpsko ime i što je nosilo srpsku težnju, bilo je prizivano i uništavano. Sve je to oglašavano kontrarevolucionarnim, nacionalističkim, šovinističkim, jer je svaka stvar imala svoju ladicu iz koje su se vadile diskvalifikacije. To što se na takav način dešavalo - može se uporediti samo s genocidom. Ni sa čim drugim. Potiskivan je srpski narod. Ideološka laž je ostvarivana u ime nadnacionalnih interesa, a u stvari je bila politika nacionalne asimilacije.

USTUPCI ALBANIJI

SRBI na Kosovu i u Metohiji, koji su za vreme rata bili prinuđeni da napuste svoje domove i svoja imanja, imali su kao i u Bosni i Hercegovini grdne teškoće da se vrate na svoja ognjišta. Praktično, njima je to bilo onemogućeno, zbog politike koju je Centralni komitet KPJ vodio prema Albaniji. Koliko je ta politika bila (i mogla biti) pogubna po Srbiju, pa i Jugoslaviju, potvrđuje i podatak, da je vođstvo KPJ bilo pripravno da Albaniji ustupi sav jugoslovenski, odnosno srpski prostor u kojem živi kompaktno albansko stanovništvo. U ovom smislu, predstavnici KPJ, Veljko Vlahović i Božidar Maslarić, predali su jedan elaborat nadležnim forumima u Sovjetskom Savezu još 1944. godine.

 SUTRA: U TEMELjE JUGOSLAVIJE BIO JE UGRAĐAN DINAMIT