FELJTON - NARODNI FRONT POSTAJE TEMELJ DRŽAVE: Sudska vlast u AP Vojvodini ostala je van nadležnosti vlasti federalne Srbije

Značajnu etapu u tom procesu predstavljalo je donošenje Uputstava o urećenju narodnih sudova za federalnu Srbiju (9. februar 1945). U pitanju je bio pokušaj da se sudovi, kao „nezavisni i slobodni od bilo kog organa vlasti”, organizuju nezavisno od postojećih narodnooslobodilačkih odbora. Pred kraj aprila (20. april 1945) konstituisanoj mreži mesnih, opštinskih, sreskih, oblasnih sudova priključenje i Vrhovni sud Srbije, kao najviša sudska vlast u federalnoj Srbiji.

Od sredine avgusta 1945. sudski sistem u Srbiji je radio na osnovu odluka, propisa i zakona Privremene narodne skupštine i Skupštine Srbije. Krajem avgusta 1945. donet je Zakon o uređenju narodnih sudova koji je, uz ostalo, potvrđivao postojanje Vrhovnog suda Srbije, pod njenom je nadležnošću bilo i Kosovo i Metohija. Na prostoru Vojvodine najvišu sudsku vlast predstavljao je Vrhovni sud Vojvodine. Samim tim sudska vlast u Autonomnoj Pokrajini Vojvodini ostala je van nadležnosti vlasti federalne Srbije. Oktobra 1946. Zakon o nevažnosti pravnih propisa, donetih pre 6. aprila 1941. i za vreme neprijateljske okupacije, dodatno je potvrdio a donekle i izmenio Odluku iz februara 1945.

Tim aktom oduzeta je pravna snaga svim pravnim propisima predratne Jugoslavije. Pravosudni organi se na njih nisu mogli pozivati ali su ih, istovremeno, mogli primenjivati na pravne odnose „koji su uređeni važećim propisima i to samo ukoliko nisu u suprotnosti sa Ustavom FNRJ, ustavima narodnih republika, zakonima i ostalim važećim propisima donetim od nadležnih organa nove države, kao i sa načelima ustavnog poretka FNRJ i njenih republika”.  Time je pravna veza između stare i nove jugoslovenske države bila gotovo presečena a kontinuitet državnog poretka na unutrašnjem planu ukinut. Pravna pravila koja su proizlazila iz predratnih propisa korišćena su „pod određenim uslovima” i, samim tim, postajala deo novog pozitivnog prava.

MEĐU  zakonima koje je donela Privremena narodna skupština (zakon o štampi, zborovima i udruženjima) od posebne važnosti su bila dva — Zakon o Ustavotvornoj skupštini i Zakon o biračkim spiskovima. Zakon o Ustavotvornoj skupštini je prejudicirao karakter unutrašnjeg uređenja kao federalnog. U dvodomnoj skupštini uz Saveznu skupštinu, čije su poslanike birali svi državljani Jugoslavije sa pravom glasa (jedan poslanik na 40.000 stanovnika), postojala je Skupština naroda u koju je svaka federalna jedinica, bez obzira na veličinu i broj stanovnika, birala 25 poslanika, građani Vojvodine 15, a žitelji Kosova i Metohije 10 poslanika.  Čin kojim je Privremena narodna skupština, koja je donela Zakon, uzurpirala nadležnosti isključivo slobodno izabrane i suverene Konstituante, izazvao je proteste građanske opozicije.[...]

Zakon o biračkim spiskovima koji je, takođe, donela Privremena narodna skupština DFJ, uspostavljao je političke kriterijume i oduzimao je biračko pravo brojnim kategorijama stanovništva. Pravo glasa nisu imali ministri koji su učestvovali u vladama od 6. 1. 1929. do 5. 2. 1939, pripadnici vojnih formacija okupatora i domaćih saradnika, porodice članova Kulturbunda i italijanskih fašističkih organizacija, lica koja su bila aktivna u ustaškim, četničkim, nedićevskim, ljotićevskim i ostalim organizacijama koje su označene kao kvislinške, pojedinci koji su ekonomski ili na  drugi način dobrovoljno sarađivali sa neprijateljem, lica koja su odlukom sudova bila osuđena na gubitak nacionalne časti i političkih i građanskih prava i drugi.

PREMA  dostupnim podacima samo je u Srbiji striktna primena ovog zakona uticala da iz biračkih spiskova bude izbrisano 194.158 lica (2,3%  svih registrovanih birača). U okviru radikalnog eliminisanja „fašističkih ostataka” Vlada Srbije je 23. avgusta 1945. sačinila iscrpnu listu organizacija čiji članovi nisu imali pravo glasa.

Na njoj su se našli: Ljotićevi dobrovoljački odredi, Ljotićeva organizacija „Zbor”, Nedićeva Srpska državna straža, Nedićeva Poljska straža, Nedićeva Granična straža, Srpska zajednica rada, Pozorište srpske zajednice rada, Obavezna služba rada, Centrala za humor, Pećančevi četnički odredi, četničke organizacije D. Mihailovića (vojničke i poluvojničke formacije, Centralni i Nacionalni komitet, okružni, sreski i seoski komiteti, ravnogorski odbori, Jugoslovenska ravnogorska omladina, Ženska ravnogorska omladina), Balistička organizacija na Kosovu, Albanski nacionalni komitet, Nemački Kulturbund, Mađarski strelasti krstovi, Imredijeva partija, Turanski lovci, Mađarski kulturni savez, Banatski mađarski kulturni savez, Rumunska kulturno-politička organizacija „ASTRA”, Rumunska gvozdena garda, Mađarska ekonomsko- -politička organizacija „Dom Mađara”, Ekonomsko-politička nemačka organizacija „Rajfajzen”, „Jugendhajm”, Ustaške vojne formacije (Domobranska vojska, Ustaške organizacije, Sabor NDH), Muslimanska milicija, SS divizija „Skender-beg”, Organizacija kontraudarnih četa. Davanjem opšteg prava glasa (uvođenje vojnika, žena i omladine sa navršenih 18 godina starosti), broj birača je gotovo dvostruko uvećan u odnosu na godine u Kraljevini Jugoslaviji.

ZNAČAJNU ulogu u procesu formiranja federalne Srbije imale su masovne društveno-političke organizacije, posebno Narodni front. Iako se pripreme za osnivanje Narodno -oslobodilačkog fronta Srbije mogu registrovati još u leto 1944. JNOF Srbije je konstituisan tek 14. novembra 1944. u Beogradu. Nastavaljanje rata, obnova zemlje, uklanjanje saradnika okupatora iz aparata vlasti, podsticanje bratstva i jedinstva i izgradnja države (narodne vlasti) bili su osnovni zadaci kojih se, po direktivi KPJ, JNOF Srbije prihvatio.

Uz predstavnike KPJ JNOF-u Srbije su pristupili predstavnici dela predratnih građanskih stranaka i grupa (Jugoslovenska republikanska stranka, Narodna seljačka stranka, članovi bivšeg Saveza zemljoradnika, intelektualci sa jasno profilisanim ideološkim programom okupljeni oko časopisa „Napred“, deo nekompromitovanih građanskih političara). Političke partije koje su ostale van JNOF-a gotovo i da nisu imale prostora za stranačku aktivnost i učešće u političkom životu. Jedinstveni JNOF Vojvodine konstituisan je 20. oktobra 1944, a JNOF Kosova i Metohije 11. aprila 1945. godine.

Početkom avgusta 1945. održan je Kongres zemaljskih organizacija JNOF-a na kome je došlo do njihovog ujedinjavanja u Narodni front Jugoslavije. U Programu koji je tom prilikom donet insistiralo se na odbrani narodne vlasti, bratstvu i jedinstvu, slovenskoj solidarnosti, miru među narodima. Program je afirmisao „državnu celinu i nezavisnost Jugoslavije”, revolucionarnu smenu vlasti definisao kao „temeljnu tekovinu” narodnooslobodilačke borbe, zalagao se za odbacivanje monarhističkog i prihvatanje republikanskog oblika vladavine, smatrao federalno uređenje države nespojivim sa monarhijom. Osnivački kongres Narodnog fronta Jugoslavije definisao je tu organizaciju kao „opštenarodni antifašistički demokratski pokret naroda Jugoslavije” i označio je za osnovnu političku snagu u izgradnji Demokratske Federativne Jugoslavije.

FAKTOR OBNOVE

U REFERATU o Programu Narodnog fronta Dragoljub Jovanović je posebno ukazao na značaj stava o „Državnoj celini i nezavisnosti Jugoslavije” kao „prvom pravilu naše političke službe narodu”. Za njega je Jugoslavija imala „svoje istorijsko opravdanje”, pre svega kao „spona” koja obezbeđuje saradnju Istoka i Zapada i mir na Balkanu i Srednjoj Evropi. Za Josipa Broza stvaranje jedinstvenog Narodnog fronta Jugoslavije bilo je značajno iz tri razloga: nacionalnog, jer se objedinjavanjem narodnih frontova federalnih jedinica učvršćuje bratstvo jugoslovenskih naroda i eliminiše šovinizam; državnog, jer ta  organizacija postaje jedan od temelja države; privrednog, jer Narodni front predstavlja jedan od osnovnih faktora obnove.

 SUTRA: NARODNI FRONT SIMBOL JEDOPATRIJSKE DIKTATURE