FELJTON - ISKUŠENJE ODANOSTI SRPSKIH KOMUNISTA: „Vođa“ je odlagao formiranje KP Srbije jer nije znao kako da reši srpsko nacionalno pitanje

„Odluka” je propisivala da ASNOS vrši vlast na svojim redovnim i vanrednim sazivima a u vremenu izmeću dva saziva izvršnu vlast ostvaruje preko svog Predsedništva i preko Narodne vlade Srbije. Bilo je predvićeno da do trenutka obrazovanja Narodne vlade Srbije njene poslove vodi Predsedništvo ASNOS-a preko „posebnih odseka” za pojedine grane državne uprave. Za poverenike Predsedništva ASNO Srbije su izabrani: poverenik grćevina — inž. Mihailo Burović (radikal), poverenik privrede — dr Milivoje Perović, poverenik ishrane — Života Dermanović (član Narodne seljačhse stranke Dragoljuba Jovanovića), poverenik prosvete — Mitra Mitrović Đilas, poverenik zdravlja — dr Vojislav Đurić, poverenik socijalne politike — Svetozar Krstić, poverenik finansija — Mita Stanisavljević, poverenik pravosuća — Milovan Krdžić, poverenik unutrašnjih poslova — Milentije Popović, poverenik poljoprivrede — Milan Smiljanić, poverenik obnove — Pavle Savić, poverenik šuma — Petar Mundrić.

Predstavnici Vojvodine i Kosova i Metohije nisu uvedeni u Vladu Srbije. Složene političke i vojne prilike (vojna uprava) najdirektnije su uticale da u zimu 1944/45. u tim sredinama nisu održane skupštine delegata i donete punovažne odluke o prisajedinjenju federalnoj Srbiji. Tek naknadno, posle zasedanja Pokrajinske skupštine Vojvodine (30—31. jul 1945) i Oblasne skupštine Kosova i Metohije (10. jul 1945) Vlada Srbije je bila rekonstruisana i u njen sastav su ušli i predstavnici Vojvodine i Kosova i Metohije.

ODLUKE Velike antifašističke narodnooslobodilačke skupštine Srbije imale su ustavnopravni karakter. Njima je suštinski konstituisana federalna Srbija kao sastavni i ravnopravni deo Demokratske Federativne Jugoslavije. Teritorijalni okvir Srbije, u tom trenutku, nije bio konačno definisan. Velika antifašistička narodnooslobodilačka skupština Srbije kao i skupštine Jedinstvenog narodnooslobodilačkog fronta Srbije i Ujedinjenog saveza antifašističke omladine Srbije zasedale su bez opunomoćenih delegata Vojvodine, Sandžaka, Kosova i Metohije.  Sve do 1947. i donošenja Ustava Srbije, odluke Velike antifašističke narodnooslobodilačke skupštine Srbije bile su ustavnopravna osnova na kojoj su počivala sva ostala, bitna, normativna akta u Srbiji.

Kriterijum teritorijalne organizacije KPJ svih ratnih godina presudno je uticao na komunističko vićenje i oblikovanje unutrašnjeg urećenja jugoslovenske države.

Teritorijalna struktura KPJ naprosto je projektovana u državnu sferu. Otuda je i konstituisanje Srbije kao složene federalne jedinice bilo najdirektnije povezano sa formiranjem Komunisgičke partije Srbije. Zaključci o održanju osnivačkog kongresa KP Srbije formalno su doneti na sednici Politbiroa CK KPJ oktobra 1943. a ponovo potvrćeni na Visu juna 1944. Ipak, formiranje KP Srbije je tokom rata odlagano. Moguće razloge za to treba tražiti u činjenici da voćstvu KPJ nije bilo do kraja jasno kako rešavati srpsko nacionalno pitanje. Poput inercije na snazi su bili stavovi iz avgusta 1935. prema kojima srpski narod, kao vladajuća nacija, nije bio nacionalno ugnjeten. Partijski pragmantizam naprosto je nalagao da KPJ sačeka sa reorganizacijom sopstvene organizacije dok se u srpskom narodu ne ustale predstave o okvirima nacionalnih entiteta (Bosna i Hercegovina, Crna Gora, Makedonija) koje je srpsko graćanstvo smatralo srpskim prostorom. Internacionalistička shvatanja i kopiranje sovjetskih uzora takoće su bili suprotstavljeni formiranju partije na nacionalnom modelu kakav nije postojao u SSSR. Objedinjavanje u jednu jedinstvenu partijsku organizaciju do tada samostalnih partijskih organizacija Srbije, Vojvodine i Kosmeta, moralo je prethoditi nastajanju federalne Srbije.

OSNIVAČKI kongres KP Srbije održan je maja 1945. u Beogradu, u skoro konspirativnim uslovima.  Razlozi pragmatične prirode (nerešen status Vojvodine, Kosova i Metohije) i praksa prve zemlje socijalizma (na nacionalnom principu nije bila urećena ni partijska organizacija Rusije u sklopu SKP-b), presudno su uticali na višemesečno kašnjenje održanja kongresa srpskih komunista. Generalni sekretar KPJ Josip Broz Tito je od komunista zatražio „da budu na čelu u izgradnji istinske federativne Jugoslavije”.

Konstatujući da u Jugoslaviji živi više naroda Broz je sasvim pogrešnim ocenio shvatanje da svaki od naroda „u svome okviru stvara jednu snažnu federalnu jedinicu, Hrvatsku, Srbiju, itd. na račun druge...” i nasuprot tome afirmisao „jednu državu Jugoslaviju, u kojoj svaki narod ima svoja prava, i potpunu ravnopravnost”. Suštinom jugoslovenskog federalizma on je označavao potrebu da „iz više federalnih jedinica, stvorimo jednu snažnu jugoslovensku nacionalnu državu”.  Broz je komuniste Srbije, Hrvatske i drugih republika smatrao obaveznim da postanu „spona” koja će čuvati bratstvo i jedinstvo jugoslovenskih naroda i sprečavati „svaki šovinizam”. Broz se zalagao za iskorenjivanje svakog „lokalnog šovinizma”. U skladu sa tim on se posebno osvrnuo na stavove srpske emigracije o komadanju srpskog državnog prostora ističući, sa omalovažavanjem, da „razni elementi, bivši pisari, bilježnici, govore da su Tito i komunisti rascijepili Srbiju”. Broz je napominjao da je Srbija u Jugoslaviji i da pokret na čijem se čelu nalazi „ne misli da unutar Jugoslavije stvaramo države koje će ratovati mećusobno. Ako je Bosna i Hercegovina ravnopravna, ako ima svoju federalnu jedinicu, onda mi nismo pocjepali Srbiju, nego smo napravili srećne Srbe u Bosni, isto tako kao i Hrvate i muslimane. Radi se samo o administrativnoj podeli. Ja neću da u Jugoslaviji budu granice koje će razdvajati, već sam stotinu puta rekao da hoću da granice budu one koje će spajati naše narode”. Ključni stav njegovog izlaganja bio je sledeći: „Voljeti svoju naciju, Hrvatsku ili Srbiju, ne znači negirati opću našu zemlju — Jugoslaviju.

Naprotiv, voljeti svoju federalnu jedinicu — znači voleti monolitnu Jugoslaviju”.

U REZOLUCIJI koju je Kongres doneo posebno je istaknuto da je jačanje partijskih organizacija u Srbiji, Vojvodini, Kosovu i Metohiji „omogućilo stvaranje Komunističke partije Srbije”. Srpskim komunistima je, kao „najvažniji zadatak”, stavljeno u dužnost da rade na „jačanju naše nove države, demokratske federativne Jugoslavije”. Ukoliko se o Srbiji i njenoj državnosti i razmišljalo njeno postojanje je, takoće, moralo biti u istoj funkciji. U skladu sa tim trebalo se boriti protiv „šovinističkih i hegemonističkih tendencija i to uglavnom velikosrpskih”. Rezolucija je konstatovala da je „velikosrpska reakcija u Srbiji” u najvećoj meri politički izolovana. Potenciranje odgovornosti srpskog naroda, srpskih komunista i Srbije za mećunacionalne odnose u jugoslovenskoj državi postale su konstanta u rečniku partije. Borba protiv „velikosrpskog hegemonizma” i „šovinizma” predstavljala je osnovni kriterijum na kome se iskušavala odanost srpskih komunista Partiji. Taj termin, upotrebljavan u svakom političkom govoru i javnom nastupu, vremenom je postao trajna hipoteka i „najveća opasnost” kojom nije samo suzbijan strah od srpske brojčane prednostu u Jugoslaviji, moguće političke majorizacije ili nacionalne asimilacije mladih nacija, već i, suštinski, sputavana politička, ekonomska i kulturna integracija i emancipacija srpskog naroda.

ORGANI VLASTI

U POSLEDNjIM danima 1944. i prvim mesecima 1945. godine predstavnika , odnosno delegata Vojvodine, Sandžaka, Kosova i Metohije nije bilo u organima vlasti i strukturama društvenopolitičkih organizacija koje su izgrađivane u Srbiji. Odluke donešene 11. novembra 1944, pored kasnijeg nužnog dograđivanja sistema vlasti i definisanja teritorijalnog okvira federalne jedinice, odrećivale su nesumnjivi suverenitet i precizne kompetencije vlasti koje je Srbija stekla.

 SUTRA: DILEMA OKO SANDžAKA - U SRBIJI ILI CRNOJ GORI