FELJTON - OČUVANJE SLAVNE PROŠLOSTI KOJU JE TKALA LOZA NEMANJIĆA: Životni put Brankovića simbolizuje sudbinu celog srpskog naroda u tom vremenu

Suprotno tim njegovim težnjama je u tom momentu delao vrh Srpske pravoslavne crkve, tačnije patrijarh Arsenije Treći koji je težio crkveno-kulturnoj autonomiji Srba u Austriji kao mnogo manjem, i stoga i lakše ostvarivom cilju i zahtevao posebne privilegije za srpsko sveštenstvo, na primer da se samo sveštenstvo, a ne ceo narod oslobodi poreza i nameta, što je i postigao. Dobivši velike zemljišne posede crkveni oci su sticali ubrzo veliki imetak koji su mahom usmeravali na gradnju crkava i na crkvenu umetnost, dok za svetovne kulturne projekte i državotvorne planove većina njih nije mnogo marila. Nisu bili ni retki među njima koji su pokazivali i previše razumevanja za politiku Beča i austrijske, često po Srbe degradirajuće zahteve.

To što je Đorđa Brankovića toliko ocrnio srpski sveštenik Ilarion Ruvarac svakako treba ponajviše razumeti kao deo Ruvarčeveve borbe protiv nekritičke tradicionalne srpske istoriografije koju je on vodio i na drugim frontovima u svojim delima. Ipak, strogi ton njegove kritike koja odriče Brankoviću ikakvu pozitivnu istorijsku ulogu je bez sumnje bio preteran i veoma snažno uticao na  formiranje naučne i javne slike o Đorđu Brankoviću koja se u određenoj meri  održala sve do danas.

Tek će Jovan Skerlić prvi oceniti Brankovićeve "Hronike" relativno neutralno, kao "prelaz između srednjevekovnih hronika i modernih istorija", ali bez uočavanja važnosti činjenice da se sa pojavom Đorđa Brankovića i njegove vizije obnove srpske države,  bude već krajem 17. veka nove snage kod Srba koje, iako nemaju dovoljno ni političkih ni drugih kapaciteta da izvedu potpuno oslobođenje svoga naroda, itekako tragaju za najboljim putevima koji vode do oslobođenja i neke od tih puteva u formi planova osmišljavaju do u tančina, kao što je to učinio i grof Đorđe Branković.

JOVAN Skerlić je, vrlo verovatno i pod impresijom Ruvarčevih ocena o Brankoviću, propustio da u analizi Brankovićevog dela uoči i to "kako se prelaz iz jedne istorijske epohe u drugu počeo odražavati u stvaranju savremenika" . Umesto toga, samo je  nabrojao razloge zašto je Branković sa jedne strane još uvek "srednjevekovni hroničar" (na primer, zato što Branković na mnogo mesta daje objašnjenje događaja "prstom božijim"), a sa druge već "moderni istoričar" (služenje inostranom literaturom i domaćom izrazito dokumentacionom građom), ne ušavši pri tom ni najmanje u analizu idejnih osnova Brankovićevog dela, zbog čega nije ni shvatio da se iza ličnih Brankovićevih motiva jasno odslikavaju težnje čitavog srpskog naroda u Austriji, koji, ako Đorđa Brankovića nije prepoznao kao svog vojnog vođu, ipak jeste kao političkog  i zato ga kao takvog i potvrdio na saboru, niti je Skerlić razumeo da je Brankovićev životopis zapravo priča o jednoj široj, kolektivnoj sudbini, u krajnjem o sudbini celog srpskog naroda u Austriji u toj epohi. Svakako da je najvažnije u Brankovićevom delu to što je on njime ukazao na državotvornost srpskog naroda, na postojanje njegove slavne državne tradicije, na njegove političke i društvene domete tokom srednjeg veka, na izuzetnost jedne takve dinastije kakva je bila nemanjićka, na dugo trajanje posebnosti srpske crkve i na njenu snagu, na imanje slavne prošlosti koju su tkali veliki vladari, župani, kraljevi i carevi,  i što je to sve Branković uradio u vremenu i u državi u kojoj su Srbi, naročito pridošli, bili posmatrani kao divljaci, bića koja su po svemu malo iznad životinja. Nakon čitanja te knjige njegov zahtev za obnovom srpske države je ne samo Srbima već svakome morao izgledati logičan nastavak započetog državnog puta jedne bitne evropske, a ne samo slovenske nacije, jer ko je nešto mogao jednom, moći će verovatno opet.  

Tačnije rečeno, Brankovićev životni put, ili  kako bi se reklo tadašnjim političkim vokabularom "eine Karriere", a naročito njegovo sužanjstvo, simbolizuje sudbinu celog srpskog naroda u tom vremenu i tom miljeu... Iako je to pre uobičajena nego retka pojava u politici koja se izražava u odnosu jačeg i slabijeg, igra koja se najčešće mora prihvatati od strane slabijeg,ona između moćnijeg i manje moćnog u istoj političkoj  zajednice traje samo toliko dugo  dok se ne promeni odnos u stepenu imanja moći.

ISTINI za volju, to što se pak Srbima u Austriji češće od nekih drugih naroda, događalo da budu iskorišćeni u borbama protiv agresora na austrijsko carstvo,  je posledica što su Srbi bili raspoređeni baš po onom delu oboda austrijske imperije sa kojeg je dolazilo najviše napada na nju. Očekivanja Srba da će im Beč na osnovu enormne količine prolivene srpske krvi zarad bezbednosti austrijskog carstva uzvratiti posebnim, uz to još od samog cara obećanim  srpskim vojvodstvom i samostalnim vojvodom, nisu bila realna naprosto zato što Beč to Srbima nije morao da da, a oni u toj carevini nisu tada imali snage da promene mehanizam nečasnog odnosa prema sebi.  Radilo se zapravo o onome što se u savremenoj političkoj teoriji naziva compelling play, o postupanju vlasti i podvlašćenih na osnovu principa nadmoći. Otuda pokušaj grofa Đorđa Brankovića da nešto na tom planu promeni, makar i stvarajući zasebnu srpsku i slovensku poludržavu najviše sebe radi, zavređuje naše poštovanje čak iako su mu neki metodi bili i pomalo iluzionistički, jer u takvim istorijskim okolnostima, ti metodi, drugačiji, a pogotovu „revolucionarni“ (što su Brankoviću prebacivali jugoslovenski istoričari nakon Drugog svetskog rata), zacelo nisu ni mogli biti.  

O VESNIKU  prosvetiteljstva u Srba, Gavrilu Stefanoviću Vencloviću, velikom borcu za "obštenarodno dobro" u strašnim vremenima po srpski narod u Ugarskoj, velikom baroknom  književniku, harizmatičnom besedniku i prvom i ujedno veoma značajnom reformatoru srpskog jezika i pravopisa u Novom veku, zna se i danas posle svih istraživanja relativno veoma malo.

Prema oskudnim podacima koje je ostavio o sebi može se tvrditi da je rođen 1680. u Sremu i da mu se otac zvao Stefan, te da se po očevom imenu nazvao Stefanović, dok je Venclović zapravo prevod toga prezimena budući da stefanos na grčkom znači venac.

Bežeći pred Turcima,  njegova porodica  se u talasu Velikih seoba 1690.  preselila  iz Srema u Sent Andreju, koja je tada bila veliki srpski grad čiji se broj stanovnika skoro merio sa Beogradom i Budimom ,  Veoma je verovatno, mada ne i apsolutno sigurno da njegovo poreklo ima veze sa Podrinjem  jer je kao sveštenik do kraja života gajio posebnu naklonost prema onom delu svoje pastve koje je tokom velike seobe na čelu sa kaluđerima iz manastira Rače izbeglo iz tih srpskih krajeva u Austriju. Njima se Gavril Stefanović Venclović, ma gde bio obraćao rečima "braćo Drinjani" , doduše možda i zato što je bio ne samo učenik već i veliki poštovalac „neumornog starca“  Kiprijana Račanina kod koga je učio katihizis i veštinu kaligrafije i ikonopisanja, pošto sve do početka 18. veka Srbi nisu u imali pravo na škole već samo mogućnost pojedinačnog opismenjavanja. Prva srpska gimnazija u Austriji biće osnovana tek 1731. godine u Novom Sadu, i to prema evropskim standardima, a radiće do 1796.

GAVRIL Stefanović Venclović je bio među prvima u novijoj srpskoj književnosti koji  je sebe nazivao piscem, i to sa pravom, kako  smatra Milorad Pavić . Iza njega je ostalo nekoliko desetina hiljada stranica rukopisa u obliku knjiga poezije i službeno-privatnih  hronika, velike zbirke prikupljenih mudrih izreka i narodnih poslovica (oko hiljadu), od čega ipak  najveći deo (oko 20.000 stranica) čine prepisi molitvi i drugih svetih tekstova  i žitija što je dalo osnovu za drugačije ocene od Pavićeve poput one novije da je Venclović "najplodniji srpski prepisivač"  uz osporavanje Pavićeve tvrdnje da je "izvorni pisac", ali i za ocene o Vencloviću kao „darovitom pesniku i prevodiocu“  čime se zapravo potvrđuje Pavićeva ocena.

POGRAVANjE SA SRBIMA

KAO i Đorđe Branković i srpski narod u Austriji je bio u to vreme neslobodan i bez ikakvih prava da odlučuje o sebi. Poigravanje sa njim, davanje nerealnih obećanja, uzdizanje njegove važnosti samo onda kada bečkom dvoru srpski narod ili neki pojedinac iz njegovih redova zatreba, a potom njegovo surovo odbacivanje, pa i kažnjavanje zbog ma kakve ponadanosti i ispoljenih ambicija u trenutku kada je dvoru nekoristan, jednako je preživljavao od austrijskih vlasti i sam srpski narod koliko i Đorđe Branković.

 SUTRA: SRPSTVO U EGZILU OSTAJE BEZ SVOJIH PREDVODNIKA