FELJTON - SRPSKI CAR ZAŠTITNIK SVIH SELJAKA I UBOGIH SIROMAHA: Jovan Nenad predvideo buduću Vojvodinu kao sastavni deo nove srpske države

Posebno su njegovi vojnički trijumfi nad velikom vojskom ugarskoh kralja Zapoljina , prvo u bici početkom aprila 1527. koju je predvodio Čaki, kao i u bici kod Seleša, blizu Tise krajem aprila iste godine sa istom vojskom koju je predvodio Perenji, imali veliki odjek u Francuskoj, Italiji, Engleskoj, Španiji, kao i u nemačkim državama. Njegova nagla i ogromna popularnost u narodu da se u velikoj meri objasniti antifeudalnim karakterom njegovih osvajanja koja su se završavala podelom imanja mađarskih plemića ne samo srpskim, već i drugim vojnicima-bezemljšima .  Osnov za takav svoj postupak Jovan Nenad je nalazio u principu božije pravde proglašavajući se za od Boga poslatog zaštitnika svih ugnjetenih kojih je tada na tim prostorima bilo mnogo, naročito među seljacima koji su nakon neuspele velike seljačke, tzv. Dožine bune, koja je završena 1514. godine, trpeli raznovrsna monstruozna zlostavljanja od strane mađarskih plemića.

Iživljavanje mađarskog plemstva nad poraženim seljacima bio je revanš za višegodišnje nasilje koje su sprovodili pobunjenici nad feudalcima i njihovom imovinom, i koje se ispoljavalo u raznim formama, počev od paljenja dvoraca, do ubijanja plemića nakon „suđenja“, i to odrubljivanjem glave što je u to vreme bila vrsta smrtne kazne koju je smela sprovoditi samo vlast. Odgovor vlasti je bio više nego surov. Učesnici  ugušene bune, pa čak i oni koji su bili bez ikakvih dokaza osumnjičeni za podršku Doži bivali su ne samo nabijani na kolac, sakaćeni, spaljivani živi ili žigosani usijanim gvožđem, nego i prisiljavani na ljudožderstvo. Na osnovu validne istorijske dokumentacije se zna  da su plemići vođu seljačke bune Dožu ispekli živog na usijanom prestolu,  a zatim naterali njegove zarobljene saborce da ga pojedu tako što je svaki morao pojesti komad njegovog mesa ako je hteo da sačuva život .

ONDA se pojavio car Jovan Nenad koji oslobodivši Južnu Ugarsku od Turaka ne samo da njihova imanja nije vraćao mađarskim feudalcima  već ih je delio svojim vojnicima, već je nastupao kao zaštitnik svih seljaka, kao i ubogih siromašnih, ne dozvoljavajući  bilo kakvo nasilje nad njima na teritoriji na kojoj je bio vlast. Zato su ne samo srpski seljaci, već svi  siromašni  u Ugarskoj videli u Jovanu Nenadu ne samo svog zaštitnika i osvetnika već i svog pravog, narodnog i pravednog cara i svog jedinog gospodara, a zbog njegove harizmatičnosti čak i „sveca i proroka“. Ta činjenica, kao i to što je u borbama za ugarski upražnjen presto stao na stranu Habzburgovca Ferdinanda čiji je glavni protivnik bio ugarski plemić Zapolja izazvaće prema Caru Jovanu Nenadu veliko nezadovoljstvo u mađarskim plemićkim krugovima prema Crnom čoveku (Fekete Jovan) kako su ga zvali, i na kraju koštaće ga i glave. Podelom zemlje u razmerama agrarne reforme stvorio je veliki i trajan front Mađara aristokrata protiv sebe, a sporazum sa Bečom, od koga „zli Rac“ Jovan Nenad nije imao nikakve koristi, bio je po mišljenju Ferdinanda samo privremenog karaktera, motivisan potrebom Beča da se tako moćan vojni faktor kakva je u to vreme bila srpska vojska pod komandom Jovana Nenada  što je moguće više okrene protiv Beču nelojalnih Mađara. Na to sve treba dodati i uvek preteći turski faktor što je dodatno iscrpljivalo snage Jovana Nenada.

O tome govori i veliki poraz koji su naneli  Zapoljini mađarski vojnici 21. juna 1527. čime je uzdrmana moć Jovana Nenada kao cara i umanjena njegova vojnička slava, iako je on veoma brzo nakon toga, za samo mesec dana, potpuno obnovio svoju vojsku. Kao i car Jovan Nenad,na stranu Beča staće nešto kasnije i despot Pavle Bakić. Uprkos tome, Beč će kada proteraju Turke obnoviti ugarsku kraljevinu, ali nikada i srpsku despotovinu .

O KRATKOTRAJNOJ, ali velikoj moći Cara Jovana Nenada svedoče i pisma Habsburgovca Ferdinanda koji ga tretira kao važnog saveznika i koji mu neformalno priznaje i titulu cara ( Joanni Char Nenad), nazivajući ga   „illustris“, što je bilo rezervisano samo za članove carskih porodica, odnosno vladare, a, što je mnogo važnije, Ferdinand mu priznaje  i pravo vladanja i komandovanja na teritoriji koju je car Jovan Nenad zaposeo, mada ne i pravo poseda . Pravo poseda mu je samo davano nad onim teritorijama koje su nekad pripadale Stefanu Lazareviću.

I mađarsko plemstvo, iako je bilo nezadovoljno zbog brojnih oduzetih poseda od strane cara Jovana Nenada, pokazivalo je veliki respekt prema njemu. To se vidi i iz njihovih pisama Jovanu. Između ostalih, obraćala mu se i ugarska kraljica Marija, podsećajući ga, primera radi pismom od 13. aprila 1527, na dane kada su srpski ratnici bili u službi njenog pokojnog supruga Lajoša Drugog, i moleći ga da stane na njenu stranu.

Na toj teritoriji je Jovan Nenad neprekidno jačajući svoju vlast potpuno suvereno vladao sve do 26. jula 1527. kada je ubijen u atentatu koji je na njega izveden od strane Mađara - Zapoljinih pristalica   u Segedinu, vatrenim oružjem iz zasede. Nakon teškog ranjavanja cara Jovana Nenada, njegovi vojnici su ga poneli ka Senti i onesvešćenog smestili u jednu kuću u Tornjošu u kojoj je preminuo. Da bi sebi uvećao slavu ugarski kralj Zapolja je naredio da mrtvom Jovanu Nenadu Crnom mađarski vojnici odseku glavu kako bi je izložio prvo u Subotici, a potom u Budimu... O strahu koji je Jovan Nenad Crni nadaleko širio u redovima svojih protivnika, govori i činjenica da su od dvora ugarskog kralja Zapolje u Budimu pa sve do dvora poljskog kralja u Krakovu priređivane bakljade i zvonila zvona radosti zbog smrti strašnog srpskog cara.

UGARSKI kralj je svoje zločinstvo proglasio za znak neba i naklonost Boga prema njemu i njegovoj vladavini nastojeći da time mobiliše što više pristalica, ali je ubrzo kapitulirao pred Ferdinandovim trupama izgubivši i Budim i vlast. Nema sumnje da je toj Ferdinandovoj lakoj pobedi veoma doprineo Jovan Nenad neprekidno iscrpljujući Zapolju, kao tada najvećeg Ferdinandovog protivnika, malim i velikim bitkama. Nakon smrti cara Jovana Nenada njegova vojska se rasula, od carstva je ostao samo spomen, ali je ostala da trajno živi ideja Jovana Nenada Crnog o stvaranju srpske države na tlu Južne Ugarske, čiji je on bio ne samo prvi realizator, već i njen tvorac. Od delova njegove vojske stvorene su vremenom jedinice đurskih, komoranskih i titelskih šajkaša, a od srpske vlasti na velikoj teritoriji ostalo je samo Sremsko vojvodstvo koje je osnovao vojni zapovednik cara Jovana Nenada Radoslav Čelnik. Iako je Čelnik proglasio Sremsko vojvodstvo za deo i nastavak državotvornog projekta cara Jovana Nenada ono je već svojim izrazitim vazalnim statusom, a takođe i po svom obimu bilo nešto sasvim drugo.

Mogući problem sa kojim bi se verovatno suočio car Jovan Nenad Crni da je duže poživeo, jeste bio taj što je, vodivši bitke i protiv Turaka i protiv Mađara, a sve to u formi svojevrsne antifeudalne revolucije i sa namerom da proširi svoju državu na nekadašnje srpsko carstvo,  postavio ne samo sebi, već i srpskom narodu suviše velikih ciljeva odjednom. To nije bio program puke obnove srpske države, već mnogo više od toga jer je buduće srpsko carstvo Jovana Nenada po prvi put u istoriji trebalo da obuhvati ne samo nekadašnje srpske zemlje, već i panonski prostor veći od današnje teritorije Vojvodine.

Pri tome je važno istaći da je car Jovan Nenad time anticipirao buduću Vojvodinu, kao i to da je taj, panonski deo svoga carstva od početka video kao sastavni deo velike srpske države. Kad se na tako velike ciljeve nadoveže i njegova ideja podele plemićke zemlje seljacima-vojnicima, mora se priznati da je bez obzira na izuzetnu ličnost Jovana Nenada kao vojskovođe i vladara postojao ogroman raskorak između njegovih želja i istorijskih mogućnosti.

DRŽAVOTVORNA POLITIKA

NASILNOM smrću presečene ambicije Jovana Nenada Crnog su bile da stvori samostalnu srpsku državu koja bi obuhvatala ne samo krajeve u Ugarskoj, već i nekadašnje teritorije pod srpskom vlašću u Staroj Srbiji. Bio je to prvi pokušaj realizacije samostalne srpske  državotvorne politike nakon srednjeg veka, koji je uz to, makar i kratkotrajno, bio ostvaren, a na više načina i priznat od najviših predstavnika ugarske i bečke vlasti.

 SUTRA: BEČKE SPLETKE O POREKLU SRPSKIH DRŽAVOTVORACA