FELJTON - DRŽAVOTVORNI PLANOVI STAROG SRPSKOG PLEMSTVA: Austrijski vladar Ferdinand se Jovanu Nenadu pismeno obraćao kao caru

Interes za naseljavanje Srba na ugarske teritorije bio je dvostran jer je ne samo povećavao sigurnost srpskog stanovništva, već i znatno pojačavao ugarski odbrambeni bedem pred navalom Turaka. O tome svedoče i migracije srpskog stanovništva koje su od 1458.  bile organizovane od ugarskog kralja Matije Korvina, tako da su Srbi već sredinom 16. veka činili većinu stanovništva u Sremu, Banatu i Bačkoj zbog čega se uobičajilo da se ovi krajevi ponekad nazivaju Srbijom.

Interes ugarskih i austrijskih monarha je naročito bio veliki u pogledu preseljenja srpske vojne vlastele zajedno sa njenim vojnicima, kojoj su zbog njene upotrebljivosti  u odbrani od Turaka obećavane ne samo stare, već i nove titule i privilegije. Isto tako su se ponašali i bili tretirani pripadnici običnog naroda ukoliko su bili vojno sposobni i organizovani. Primera radi,  Šviker beleži da se 1686. srpski dobrovoljački odred na čelu sa svojim kapetanom Petrovićem ponudio Beču da se na austrijsku stranu preseli 4.892 Srba što je i učinjeno, tako što su oni naseljeni u dva sela na sremskoj obali Dunava. Naredne, 1687.  „dobilo je 5.000-6.000 katoličkih Srba (Bunjevaca) dozvolu da se nasele kod Segedina, Subotice i Baje, njihov zadatak je bio da tri najbliže okolne palanke brane od Turaka“ .

Despot Stefan Lazarević (1370-1427), iako je bio gospodar  brojnih poseda koji su zahvatali deo Istočne Bosne i Srem pa sve do Temišvara u Banatu i slovio kao jedan od najimućnijih feudalaca na tlu Mađarske, nije imao bilo kakve državotvorne aspiracije na tom tlu, što je razumljivo s obzirom na njegov status despota u krajevima koji su obuhvatali znatne ostatke srpske srednjovekovne države i na činjenicu da je prestao da bude turski vazal. Sličan odnos prema državotvornom pitanju su potom imali  na tlo Ugarske ubrzo doseljeni plemići  Jakšići, Balšići, Brankovići, Belmuževići, Kosače, Crnojevići i drugi koji su uglavnom iscrpljivali svoje ambicije na planu vojnog vođstva na određenoj teritoriji, koja je ujedno bila i deo njihovih novostečenih poseda.  Neki od njih su pre prelaska na ugarsku stranu učestvovali na strani Turaka u njihovim borbama protiv Mađara, ali i Srba, a kasnije su se borili i jedni protiv drugih u bitkama koje su među sobom vodili mađarski vladari i plemići, svrstavajući se interesno na različite sukobljene strane. Sve to je vremenom jačalo kod Mađara, a kasnije i kod Austrijanaca uverenje o Srbima u Panoniji kao vojničkom narodu bez izrazitih političkih ambicija.

IPAK, bilo je među srpskim vojnim komandantima onih koji su imali i razvijene državotvorne planove, a ne samo vojničke i finansijske ambicije, i to takve planove koji nisu računali sa carskom milošću već su podrazumevali apsolutnu samostalnost u akciji koja se imala obezbediti vojničkim putem.   Jedan od takvih je svakako bio i samozvani srpski car Jovan Crnojević, poznat u istoriji kao Jovan Nenad Crni. U prilog tome da je Nenad bilo ime njegovog oca govore i pismena obraćanja austrijskog cara Ferdinanda u kome ga carski i nemački pedantno imenuje kao „Jovan Nenada“ stavljajući pri tom vladarsku, kao nesumnjivo aristokratsku, titulu cara ispred imena Nenad. Time se ispoštovala nemačka gramatička sintagma u kojoj su plemići oslovljavani sa „fon“ što znači „od“,  nakon čega ide genitiv imenice na koju se to „od“ odnosi , te bi u ovom slučaju to bilo Jovan od Nenada. Uz to, dupla lična imena nikad nisu bila uobičajena kod Srba što takođe upućuje da mu je ime bilo Jovan, a Nenad ime oca. Daleko je veća misterija njegovo prezime.  Teško je prihvatiti da mu je prezime bilo Nenad jer se kod Srba i pre dolaska u Ugarsku uobičajilo da se prezivaju po ocu, s tim da je nastavak „ić“ bio u početku rezervisan za plemićke porodice i značio je deminutivno „mali (sin ili potomak) od…“. Zato bi bilo najverovatnije da se car Jovan kao Srbin iz Banata prezivao Nenadov.  Iako se pozivao na srodstvo sa Crnojevićema što je prihvatio izvestan broj mađarskih istoričara, moguće je da je bio i skromnijeg roda kao što tvrde neki drugi mađarski istoričari, u svakom slučaju poreklom iz Lipova u Banatu.

NADIMAK Crni je mogao poticati i od rodbinske veze sa Crnojevićima, ali je sasvim moguće da ga je stekao zahvaljujući tome što je od rođenja imao crni beleg o kome su pisali i njegovi savremenici, poput mađarskog istoričara Jovana Cermega, koji  je cara Jovana čak video i mrtvog. Radilo se o crnoj pruzi širine jednog prsta koja je počinjala na njegovoj desnoj slepočnici i spuštala se duž tela u pravoj liniji do stopala desne noge, što ga je već od rođenja činilo osobenim i pomalo misterioznim, a u narodu širilo uverenje da je Jovan Nenad time od Boga obeležen kao vođa. Istoričar Dejan Mikavica navodi u prilog tom stavu i svedočanstva mađarskog istoričara Petera Revajna, čiji je deda Franja kao izaslanik austrijskog cara Ferdinanda u to vreme učestvovao  ne samo u diplomatskim misijama, već i u bitkama koje je vodio car Jovan Nenad  kao jedan od njegovih komandanata. Svestan značaja toga imidža Jovan Nenad ga je i sam podgrejavao oblačeći se isključivo u crno, kao i cela njegova vojska koja je time dodatno ulivala strah neprijateljima. U pismima se potpisivao kao „Jovan, od Boga poslani car”. Kao svoju prvenstvenu misiju video je oslobođenja sveta od nevernika, tj. Turaka, kao drugu zaštitu siromašnih, a kao treću stvaranje slobodne slovenske ržave...

KAO izvanredan ratnik-podoficir koji se istakao u borbama protiv Turaka i uz to nesumnjivo i harizmatična ličnost, iskoristio je pometnju koja je zavladala među ugarskim plemstvom nakon strašnog poraza ugarsko-češkog kralja Ludviga Drugog od Turaka predvođenih Sulejmanom Veličanstvenim u bici kod Mohača u 29. avgusta 1526, nakon koje je Ugarska prestala da postoji kao samostalna država, a njena teritorija je podeljena između turskog i habzburškog carstva. Ugri su se podelili na dve struje, jedna je za kralja priznala ugarskog vlastelina iz Transilvanije Jovana Zapolju, a druga je za svog kralja priznavala Habzburgovca Ferdinanda. Jovan Nenad Crni se sa svojom vojskom isprva podržavao Zapolju da bi se usled sve većih sukoba sa njegovim plemićkim okruženjem opredelio početkom 1527.  za drugu frakciju i ratovao protiv prve.

STVORIVŠI tada veliku stalnu srpsku vojsku od oko 15.000 vojnika koja je bila kombinacija uskoka, hajduka i regularnih trupa i povremeno brojala i nekoliko desetina hiljada ljudi , vojskovođa Jovan Nenad Crni je prvo munjevito proterao Turke iz Bačke, a potom je vojnim putem zauzeo teritoriju Južne Ugarske od Srema do Temišvara i proglasio je za nezavisnu srpsku državu za čiju je prestonicu izabrao prvo Suboticu, a potom Segedin. Kao apsolutni gospodar vojne situacije  na tim prostorima Jovan Nenad  se u Subotici, koju je preoteo od mađarskog plemića Valentina Tereka,  krunisao 11. novembra 1526. za srpskog cara pozivajući se pri tom na svoje poreklo od Crnojevića i vizantijskih careva Paleologa, kao i na to da ga je sam Bog poslao da oslobodi narod od Turaka. Međutim, ono zbog čega su taj čin, mada nevoljno, podržali i bečki i ugarski dvor svakako nije bilo zbog porekla Jovana Nenada već zbog njegove ogromne moći koju je koncentrisao u svojim rukama u kratkom roku, a na koju su oba dvora reflektovala radi sticanja premoći nad suparničkim dvorom u vremenu borbi za upražnjeni presto u Budimu.  Za vojnog zapovednika svoje vojske car Jovan Nenad je postavio Radoslava Čelnika, za svog izaslanika kod stranih vladara veoma školovanog Francuza Fabijana Literata koji je bio protestant, a za palatina i blagajnika, srpskog plemića Subotu Vrlića, rodom iz Jagodine, po kome je Subotica dobila svoje srpsko ime. n

ODBRANA EVROPE

PRIDOŠLA srpska aristokratija na levu obalu Dunava  je verno služila stranim vladarima boreći se žestoko protiv Turaka koji su tim putem nasrtali na Evropu, ali je istovremeno žudela i za ostvarivanjem datih joj obećanja, imajući u tome nekad manje, a nekad više uspeha. Većina od  iščekivanja srpske vlastele ipak nije imala obrise zahteva za stvaranjem posebne srpske države, već je uglavnom bila u okvirima personalnih zahteva za održanjem i povećanjem svojih feudalnih privilegija. Tek mali broj srpskih plemića, a kasnije i mislilaca i javnih delatnika je kovao snove o zanavljanju izgubljene državnosti ili bar visokom stepenu srpske autonomije na panonskom tlu.

 SUTRA: SRPSKI CAR ZAŠTITNIK SVIH SELjAKA I UBOGIH SIROMAHA