FELJTON - PREUVELIČANA ULOGA BRITANACA 27. MARTA: Predstavnici Srpske pravoslavne crkve bili su stožer otpora protiv Nemačke

Uticaj Britanaca na događaje, pa i SAD koje su ih podržavale, van spora je i ubedljivo potkrepljen verodostojnim i autentičnim izvorima. Međutim, sama britanska intervencija ne bi mnogo značila da seme njihove propagande nije padalo na plodno tlo; da u Srbiji i u srpskom narodu uopšte nije postojalo snažno slobodarsko, antifašističko i antigermansko raspoloženje.

Srpski narod, političari i vojni rukovodeći sastav još su pamtili borbe sa Austrougarskom i Nemačkom u Prvom svetskom ratu, iz kojih je srpska vojska izašla ovenčana trijumfalnim pobedama na Ceru, Suvoboru i Kolubari. Koliko je iz dubina istorije naviralo prorusko i jugoslovensko osećanje, utoliko je iz vremena poslednjeg svetskog rata poticalo i ono antigermanskog karaktera. Težnja za slobodom i spremnost da se ona plati, nezavisno od cene, bilo je deo srpske nacionalne svesti. Otpor prema diktatu, nasilju, pretnjama i osvajanju proizilazio je iz tradicije celokupne srpske istorije. Demokratska opozicija u Srbiji zalagala se za vernost Francuskoj i Velikoj Britaniji. Iz redova ove opozicije dolazile su najoštrije kritike vlade Milana Stojadinovića i njenog spoljnopolitičkog kursa, razbijanja starih saveza i približavanja Italiji i Nemačkoj.  Ideološki i politički gledano, demokrati su napadali fašizam kao totalitarni sistem koji negira demokratiju i parlamentarizam. Među antifašistički orijentisanim političarima isticali su se Ljuba Davidović, Milan Grol, Jovan Joca Jovanović, Dragoljub Jovanović i drugi. Kao istaknuti antifašista, Dragoljub Jovanović je fašizam uzimao za najvećeg protivnika, smatrajući, međutim, da nema uslova da fašizam pobedi u Srbiji, iako je u nekim užim političkim sredinama već bio uhvatio koren.

BRITANSKI uticaj na prevrat 27. marta nikako se ne može posmatrati van postojećeg raspoloženja u srpskom narodu i vojsci. Januara 1941, prilikom posete Jugoslaviji i drugim balkanskim državama specijalnog izaslanika predsednika SAD Ruzvelta - pukovnika Vilijema Donovana, u cilju da pomogne organizaciji fronta otpora nemačkom prodoru, armijski general Dušan Simović je američkom oficiru jasno stavio do znanja da je Jugoslavija spremna da se suprotstavi diktatu Osovine. U redovima Jugoslovenske vojske počelo je odranije tajno organizovanje oficira protiv kneza Pavla i režima njegovog predsednika vlade Milana Stojadinovića, kako zbog unutrašnje tako i zbog spoljne politike. Prvi organizator ovih tajnih grupa među oficirima bio je Borivoje Mirković, čije su kritike protiv režima obuhvatale ceo period od 1918. godine, sa posebnim naglaskom na šestojanuarski režim diktature kralja Aleksandra i politiku kneza Pavla u svojstvu prvog namesnika.  Polovinom 1940. republikanac Jovan Đonović, jedan od bivših crnorukaca, predlagao je britanskim obaveštajcima u Beogradu rušenje namesničkog režima u Beogradu i germanofilskih struja oko kraha Borisa u Bugarskoj, koji je britanska vlada odbacila kao preuranjen.  Za većinu građanskih političara knez Pavle je bio političar blizak Velikoj Britaniji, ali je preovlađivalo ubeđenje da se katastrofa približava i da on neće uspeti da izbegne da Jugoslavija postane nemački satelit.

Raspoloženje protiv Nemačke u srpskom narodu je nesumnjiva činjenica. Sve najznačajnije organizacije i institucije srpskog društva bile su za pružanje otpora nadirućem fašizmu. Pored prvaka demokratskih stranaka i vojske, na strani nepopustljivog otpora nalazili su se i predstavnici Srpske pravoslavne crkve, koja je već u vreme Konkordata 1937. bila stožer otpora protiv vlade Milana Stojadinovića.

IZ SVEGA toga proizilazi da je britanski pritisak, preko poruka vodećih ljudi Velike Britanije i SAD,  da Jugoslavija ne kapitulira pred Osovinom, praćen nizom propagandnih, političkih i obaveštajnih akcija u samoj Jugoslaviji da se izazove otpor Nemačkoj i Italiji, bio sinhronizovan sa autohtonim otporom naroda u samoj zemlji. Bez te komponente narodnog nezadovoljstva britanski pokušaji da zapale Jugoslaviju i Balkan ne bi mnogo značili. Reč je jednostavno o sticaju zajedničkih interesa unutrašnjih i spoljnih snaga da se pruži otpor istovetnom neprijatelju.

Jednostranom i preuveličanom predstavljanju uloge Britanaca u prevratu 27. marta 1941. najviše su doprinosili nemačka propaganda, kao i njen derivat - propaganda malobrojnih pronemačkih snaga u Srbiji. Među tim snagama najistaknutije mesto pripada Dimitriju Ljotiću, šefu „Zbora", koji je svim silama radio da preseče aktivnost protiv Nemačke, smatrajući da spas zemlje leži u kapitulaciji pred Berlinom. Ljotićeva analiza proizilazila je iz ideološke bliskosti vođe „Zbora" s ideologijom nacionalsocijalizma, uverenja da će Nemačka u budućnosti krojiti sudbinu celog sveta, averzije prema Britancima i neverice u mogućnost odbrane Kraljevine Jugoslavije. Svoja shvatanja Ljotić je sažeto izložio u poslednjem broju svog „Biltena", koji se štampao pod zaštitom pukovnika Miloša Masalovića, šefa kabineta generala Milana Nedića. Ljotić je propagirao da Hitler nije taj koji izaziva rat već su to Jevreji koji u saradnji s komunistima nastoje da izazovu svetsku katastrofu, kako bi preko „revolucije" uništili hrišćanske i nacionalne države.  

TADAŠNjE međunarodne odnose Ljotić je posmatrao kroz prizmu borbe između dvaju blokova: na jednoj strani nalazile su se države „liberalne demokratije" i SSSR, koje treba uništiti, a na drugoj strani fašističke sile Osovine, kao osnovni „katalizatori" novog evropskog poretka. Za Ljotića je uključivanje Jugoslavije u Hitlerov „novi poredak" bio jedini način da se zemlja spase od boljševičke revolucije. Ljotić je u „Biltenu" pisao da je hteo da spase Balkan strašnog rata, gotovo apokaliptičnog karaktera, kao jedini način da Jugoslavija opstane. „Bilten" je širio naročito među vojskom, nastojeći, po sopstvenom kazivanju, da vojnicima i oficirima da „duhovnu i političku hranu", koje su bili lišeni  u 20 godina života  Jugoslavije.

Uklanjanjem Milana Nedića sa položaja ministra vojske i mornarice, Ljotićev „Zbor" je zabranjen, a njegov vođa stavljen u kućni pritvor. Članovi „Zbora" su hapšeni, jer su postojale sumnje da sa delom oficira koji podržavaju Milana Nedića mogu izvesti državni prevrat.

Ljotićevci su iz skloništa upućivali pisma ljudima za koje su mogli računati da imaju neki politički uticaj, ne bi li ih zaustavili u akciji koja se pripremala protiv pristupa Jugoslavije Protokolu Trojnog pakta. Ljotić je smatrao da ako se odbaci pakt nastupa rasulo države. U pomenutim pismima od građana se tražilo da zahtevaju od kneza Pavia da na čelo države dođe čvrsta i autoritativna vlada koja će poštovati Pakt, a s druge strane narodu ulivati poverenje da će sloboda i nezavisnost biti sačuvani. Pismo se završavalo molbom da se ne ogluše i produže „antipaktovski rad", primajući na sebe odgovornost za državni i narodni slom.

Jedan od glavnih Ljotićevih propagandista bio je Danilo Gregorić, predsednik omladine „Zbora", poklonik nemačke organizacije, njene vojne i ekonomske moći. Za vreme svog boravka u Nemačkoj, Gregorić se oduševio nacionalsocijalizmom. U knjizi „Privreda nacionalnog socijalizma" Gregorić je propagirao Hitlerovu politiku i nacističku ideologiju.

OTPOR PAKTU I KAPITULACIJI

PROTIV sila Osovine istupali su uticajni episkopi Srpske pravoslavne crkve, Valerijan Pribićević i Nikolaj Velimirović. Patrijarh Srpske pravoslavne crkve Gavrilo Dožić zahtevao je od kneza Pavla da ne popusti pod pritiskom. Otpor paktu i kapitulaciji nije se samo izražavao u Srbiji, kao matici srpskog naroda, već u srpskom narodu u celini: u Vojvodini, Bosni i Hercegovini, krajevima Hrvatske naseljenim srpskim življem, u Crnoj Gori, među Srbima u Makedoniji.

 SUTRA: KNEZ PAVLE NAPUŠTA NEUTRALNU POZICIJU