FELJTON - SAVIN POVRATK U SRBIJU I PROGLAŠENJE KRALJEVSTVA: Nad moštima Sv. Simeona, koje je doneo u Srbiju, pomirio je braću Vukana i Stefana

Sava postaje iguman manastira Studenice i započinje misionarsko delo koje je u legendama o njegovim čudesima opstalo do danas. Ali Sava nije bio samo sveštenik i misionar. On je, takođe, uzimao aktivno učešće u državnim poslovima. Strez, prvo pobunjenik protiv bugarskog kralja, podržan od strane Stefana, kome je kasnije postao neprijatelj, bio je savladan ili diplomatskom veštinom ili čudom Savinim (1215).

Sava je intervenisao između kralja Ugarske Andrije II i Stefana kada se prvi pridružio Henriku Flandrijskom, latinskom caru Konstantinopolja, u napadu na Srbiju. (Ovo je bio drugi put kako je latinski car pokušao da osvoji Srbiju. Prilikom prvog pohoda nastupio je kao saveznik bugarskog cara Kalojana. Taj pohod je propao zato što su se jedne noći saveznici, prestravljeni zbog nekog incidenta, raspršili i pobegli (1213-1214). On je organizovao sastanak ove dvojice u tvrđavi Ravni (Ćuprija) i time spasao svoju zemlju.

Latinskom caru je, na zahtev Andrijin, Stefan dozvolio da povuče svoje trupe bez gubitaka (1216).

Da bi osigurao svoj položaj naspram onih koji su se borili za Svetu Zemlju a morali su proći kroz njegovu zemlju, te da bi obezbedio njihovo prijateljstvo kad bi se ukazala potreba, Stefan se ponovo obratio papi. Ovo je, kao i njegove veze sa Mlecima i brak sa Anom, unukom dužda Enrika Dandola (1205), verovatno prouzrokovalo nezadovoljstvo Savino i njegov odlazak na Atos.

POŠTO je izvesno vreme proveo na Atosu, Sava je preduzeo putovanje u Nikeju kako bi se obratio patrijarhu i caru za dodelu zvanja arhiepiskopa Srpske crkve. Ovo je učinio u dogovoru sa Stefanom koji je, prema Domentijanu, jednom od Savinih učenika, preklinjao Savu za podršku i insistirao na misiji u Nikeji. Pozicija Grčkog carstva, u to vreme, nije bila povoljna toliko da bi ovakav zahtev lako mogao biti ignorisan bilo od cara, bilo od patrijarha. Stoga je Savina misija bila uspešna. Njegovom zahtevu je udovoljeno te je tamo, u prisustvu cara Teodora I Laskarisa, Savu hirotonisao za prvog arhiepiskopa Srbije patrijarh Manojlo Saranten Haritopul, 1219. godine.

O datumu Savinog rukopoloženja kao i o imenu patrijarha koji ga je rukopoložio postoje različita mišljenja. Domentijan kaže da je gramatu potpisao German II, a pošto je German postao patrijarh tek 1222. godine, tvrdi se da rukopoloženje nije izvršeno do te godine.

Sa druge strane, arhiepiskop ohridski Dimitrije Homatijan je još 1220. godine protestovao protiv Savinog rukopoloženja, što znači da je Sava već te godine bio arhiepiskop. Da bismo objasnili ovu očiglednu kontradikciju, razumno je pretpostaviti da je Domentijan tretirao dva različita događaja kao jedan, to će reći rukopoloženje i izdavanje gramate kao istovremene događaje, od kojih je potonji dao Savi punu vlast autonomnog arhiepiskopa; protest Homatijanov je bio razlog izdavanja dokumenta. Najzad, valja primetiti da Domentijan ne kaže ko je rukopoložio Savu, nego ko je izdao gramatu.

Na povratku u Srbiju, Sava se zadržao na Atosu, posetio sve manastire, darovao ih raznim poklonima. Izabrao je nekoliko monaha iz hilandarskog bratstva i sa njima poslednji put napustio manastir

KADA je Sava stigao u Srbiju, podelio je, u dogovoru sa svojim bratom Stefanom, zemlju na eparhije radi lakšeg upravljanja. Osnovane su sledeće eparhije:

a) Za užu Srbiju: 1. U Raškoj (Crkva Sv. Petra i Pavla); 2. u Hvosnu (stari naziv za severni deo Metohije), (u starom manastiru Studenici, u blizini Peći, posvećenom Uspeniju Presvete Bogorodice); 3. u Toplici (u manastiru Sv. Nikole pored današnje Kuršumlije, čija je crkva vremenom prozvana „Bela Crkva“; 4. u župi Moravica (kasnije u Crkvi Sv. Ahilija, sadašnje Arilje); 5. u Dabru (u manastiru Sv. Nikole) .

b) Za Duklju (Zetu):1. U Zeti (u manastiru Sv. Arhangela Mihaila, nedaleko od Kotora, na jug; u Budimlji (u manastiru Sv. Đorđa - kod današnjeg Berana).

v) za Hum (Zahumlje) u Stonu (Stagno u južnoj Dalmaciji).

Sedište Arhiepiskopije bilo je u Žiči, Domu Spasovom, koji je lično Sava odredio za tu svrhu. Temelji ovog manastira su položeni 1219. godine, po Savinom povratku iz Carigrada sa „mramornicima“ (majstorima za radove u mramoru) i slikarima. Oblast Žiče bila je ujedno i eparhija pod jurisdikcijom samog arhiepiskopa. Na Svetom arhijerejskom saboru, Sava je episkopima, svojim učenicima, te igumanima, protojerejima, kao i ostalim sveštenicima, dao uputstva za budući rad Crkve, a u toku Svete Liturgije koja je sledila Saboru, izložio je propoved koja se odnosila na „pravu veru“.

KONAČNO kada je dotadašnja organizacija Crkve završena, Stefan i Sava poslaše episkopa Raške Metodija u Rim da zatraže kraljevsku krunu i blagoslov. Ovo je bio jedini put da se izbegne konflikt koji je mogao izbiti između Stefana i kralja Ugarske koji je još od vremena Vukanove vlasti pretendovao na titulu srpskog kralja. Takav sukob je mogao biti fatalan po budućnost Srbije. Što se tiče pokornosti papi, ništa se nije moglo prigovoriti osim činjenice da je patrijarh već bio hirotonisao Savu za autonomnog arhiepiskopa. „I prinesen bi blagosloveni venac u otačastvo njegovo (Savino).” Na velikom Narodnom saboru, Sava je predložio krunisanje svoga brata, što je narod prihvatio aklamacijom. „Gospod je poslao Tebe nama, pokoravaćemo Ti se kao rečima Gospodnjim.“ Sledećeg jutra (na dan Vaznesenja 1220), za vreme službe Božje, Sava je miropomazao Stefana, stavio mu krunu na glavu i proglasio da je time postao „samodržavni gospodin kir Stefan kralj“.

KAO ŠTO se i očekivalo, kralj Ugarske Andrija II je iskazao svoje nezadovoljstvo novim stanjem stvari u Srbiji tako što je objavio rat Stefanu i krenuo sa svojom vojskom na marš ka Srbiji. Sava ode u Andrijin logor kako bi opravdao postupak Srbije i po drugi put ubedi Andriju da obustavi svoj pohod. Iste godine (1220), Dimitrije Homatijan, ohridski arhiepiskop, pobunio se protiv rukopoloženja Savinog. Napisao je pismo adresirano na potonjeg, „znatnog među inocima“ koji je poželeo čin arhiepiskopa te „otišavši neznano kuda, postigao to, i vratio se u svoje otačastvo, svečano proglašen arhijerejom Srbije“.

Homatijan pozva Savu da se pokaje. Međutim, ovo pismo koje je Jovan, episkop skopski, trebalo da uruči po dužnosti, nije dalo rezultat, izuzev izdavanja gramate koja je uručena Savi radi potvrde rukopoloženja. Sava se nije obratio ohridskom arhiepiskopu za svoje rukopoloženje zato što su srpske oblasti bile pod neposrednom upravom patrijarha, i zato što ni sam ohridski arhiepiskop nije bio potpuno autonoman. Kasnije se, međutim, Dimitrije pozivao na Savin slučaj, pri pokušaju da se opravda pred patrijarhom Germanom II, u Nikeji za svoje postupanje kod krunisanja despota Teodora Anđela Duke Komnina za cara, jedinog legalnog vizantijskog prestolonaslednika.

NAJSTARIJA BIOGRAFIJA

U VREME kada su ugarski i latinski carevi napali Srbiju Sava je napisao Studenički tipik koji je obuhvatio i Žitije Svetog Simeona, njegovo najoriginalnije književno delo. Ovo žitije je najstarija biografija napisana na srpskom jeziku. (Ovaj tipik obuhvata zasnivanje Studenice, Nemanjinu abdikaciju, njegov život u Studenici i na Atosu, smrt i prenos moštiju u Srbiju, kao i Zakonopravilo za život i rad manastirskog bratstva.)

 SUTRA: SAVA JE SAČUVAO SRBIJU I BRINUO O DUŠI NARODA