FELJTON - DREVNI SRBI VEROVALI SU U BESMRTNOST DUŠE: Nemanja je koristio svaku priliku za afirmaciju svoje nacije koja je bila u usponu

Po očevom povratku u Srbiju, verovatno već 1159. godine, Nemanja je držao deo istočne Raške. Kada je njegov brat Tihomir postavljen za velikog župana, Nemanji je car Manojlo dodelio župe oko reka Toplice, Ibra, Rasine, te župe Reke i Glubočicu. Ovim je, možda, podstaknuta ljubomora njegove braće koja su mu oduzela te zemlje, za šta ih je Manojlo ubrzo kaznio. Tihomir je odveden u Carigrad, a Nemanja je - zahvaljujući svojoj sposobnosti ili ličnoj naklonosti cara - postao veliki župan (1169). Tom prilikom je morao da vrati Glubočicu i Reke zbog vojnih ciljeva Grka. Međutim, čim je Manojlo napustio Srbiju, Nemanja je povratio posed nad ovim pokrajinama. Grčki ratovođa Teodor Padijat i Tihomir su obavezani da osvoje državicu Rašku i kazne Nemanju. U selu Pantinu (južno od Zvečana) Nemanja je razjurio carske trupe, a Tihomir se udavio u reci Sitnici (Kosovo polje). Nemanja je zatim okupirao Duklju i Neretljansku oblast (1170). Manojlo nije mogao ovo da spreči, pošto je tada bio u sukobu sa Mlecima, sa kojima je Nemanja dogovarao savezništvo. Ali car je, čim je za to dobio priliku, napao Nemanju, pobedio ga i naterao na poslušnost. Prateći cara na njegovom povratku u Carigrad, Nemanja je pokazao iskrenost svog obećanja da će mu biti lojalan.

Vreme mira koje je usledilo posle ovog sporazuma Nemanja je iskoristio za afirmaciju napretka svoje nacije u usponu. Narod Srbije se već pokazao spremnim da preraste u nezavisnu državu i samo je želeo sposobnog i energičnog čoveka koji će ga povesti u slobodu. A Nemanja se takvim pokazao.

RELIGIJA drevnih Srba je bila neka vrsta monoteizma utoliko što su oni verovali u jedno vrhovno biće - gromovnika Peruna.  Ali postojali su i bogovi nižeg reda, od kojih možemo pomenuti Svaroga (gospodara Neba), Dajboga (boga Sunca), Odoni ( verovatno Dodola, božanstvo zemaljske plodnosti ) Kupalo (bog zemaljskih plodova), Lada (boginja rađanja), Stribog (deda vetra). Za njima dolaze vile (nimfe, drijade, najade), suđenice (parke), vukodlaci (vampiri) i kućni bogovi, zaštitnici doma. (Otuda i drevni običaj slave kod Srba. Veruje se da je svaka porodica, primajući hrišćanstvo, birala za svog zaštitnika hrišćanskog sveca umesto paganskog božanstva.)

Drevni Srbi su takođe verovali u besmrtnost duše. Svoje mrtve  su sahranjivali samo na čistim mestima, uglavnom na vrhu kakvog brega ili planine. Rođaci, prijatelji i oni koji su po dužnosti oplakivali pokojnika i navodili njegove vrline bi, posle obedovanja na licu mesta, napuštali grob ostavljajući na njemu hranu za pokojnikovu dušu. Taj običaj je u Srbiji do danas sačuvan u vidu daće (davanja, ponude) za duše mrtvih.

NAČIN bogosluženja svih Slovena bio je vrlo jednostavan, izuzev kod baltičkih Slovena čiji su hramovi bili bogato ukrašeni a obavljanje bogoslužbenih radnji izuzetno svečano. Slike urezane u kamen ili drvo bile su u Srba jedina dela religiozne umetnosti.

Žrtve i molitve proiznošene su uglavnom od strane kneževa i plemenskih glavara, kao i članova njihovih porodica. Ova bogosluženja su obično obavljana na prazničnim skupovima uz učešće čitavog plemena. (Interesantno je pomenuti da je nekoliko vidova ovih praznovanja ostavilo traga u običajima današnjih Srba. Drevni praznik „susreta leta i zime" (početkom februara) ima odgovarajući dan Sretenja 2. februara, po julijanskom kalendaru.

PRVO pokrštavanje Slovena, odnosno Srba,  se desilo posle uspešnog izgona Avara iz Dalmacije, koji su Sloveni ostvarili uz pomoć vizantijskog cara Iraklija (610-641). Iz zahvalnosti caru za podršku, Sloveni su poslali peticiju kojom su tražili učitelje koji bi ih uveli u hrišćansku religiju. Iraklije je spremno pristao na zahtev. Latinski misionari su poslani iz Rima i počeli sa svojom delatnošću. Konstantin Porfirogenit o ovome kaže: „Oni (Srbi) su ostali podanici grčkog cara koji je doveo sveštenike iz Rima koji su ih krstili i poučili ih o postupcima izražavanja pobožnosti.“ Tako je pokrštavanje balkanskih Slovena, Srba, počelo oko 640-642. godine, dok je na rimskom prestolu sedeo papa Jovan IV. ( Od toga vremena pa sve do 732. godine, Srbi su bili pod crkvenom jurisdikcijom papa.)  

CEO zapadni deo Poluostrva, uključujući Serdiku (Sofiju), Filipopolj (Plovdiv) i Solun, bio je pre invazije Slovena pod papskom vlašću. U oblastima koje su kasnije zauzeli Srbi, spominju se dva mitropolitska sedišta: Skadar (Scutari, Scodritana), osnovan sredinom petog veka, i Duklja (Dioclea, Διόκλεια) koja datira od ranije. Međutim, obe mitropolije su razorene pre dolaska Srba na Balkansko poluostrvo.

Kasnije su tu bile arhiepiskopija Salone i njoj podređene episkopije Raguze (Dubrovnik), osnovana početkom 6. veka,20 i Kotora (Cattaro, Δεκατέρων, koja je postojala sredinom 7. veka). Ova sedišta su bila nadležna za zapadne krajeve. Na jugu su bila sedišta Dardanije i Drača (Dyrrachium). Granica jurisdikcije ovih episkopija nije utvrđena sa sigurnošću.  Najverovatniji zaključak koji se može izvući iz gore rečenoga jeste da su Srbi priznavali vlast arhiepiskopa Salone koji je, posle razaranja njegovog grada (612-614), preselio svoju rezidenciju u Spalato (Split), a Srbi u predelima koji su više gravitirali istoku bili su podređeni episkopu Dardanije (Justinijana Prima).

NEOPHODNO je reći nekoliko reči o episkopskom sedištu Justinijana Prima (Justiniana Prima), da bismo učinili jasnijim kasnije odnose autonomne Srpske crkve sa Ohridskom arhiepiskopijom.

Justinijanu je osnovao car Justinijan (oko 535) u svom rodnom Tauresiju (Tauresium, Ταυρήδιον). Arhiepiskop ovog sedišta imao je isti rang kao patrijarh. Pod njegovom  vlašću su bile oblasti 1. Sredozemna Dakija (Dacia Mediterranea, sa Serdikom i Nišom); 2. Pribrežna Dakija (Dacia ripensis); 3. Gornja Mezija (Moesia Superior); 4. Dardanija (Skupi i Ulpijana); 5. Prevalitana (Praevalitana - Skadar i Lješ); 6. Makedonija Sekunda (Macedonia Secunda - Stobi, Pelagonija) i 7. deo Panonije Sekunde (Pannonia Secunda, jugoistok kasnije austrijske teritorije naseljen Srbima). Episkopija Justinijane se poslednji put spominje u pismu pape Grgura I napisanom 601. godine. Justinijanu su varvari sravnili sa zemljom i od nje nije ostao nikakav trag. Smatra se, na osnovu „Novele HI“ Justinijanovog Zbornika (Corpus Iuris Civilis), da se nalazila negde u Sredozemnoj Dakiji (Dacia Mediterranea), možda u blizini granice sa provincijom Dardanijom na mestu današnjeg Ćustendila. Sigurno je da se ne radi ni o Skoplju  niti Ohridu.

NESTANKOM Justinijane, arhiepiskop Soluna, koji je bio neposredno zavisan od Svete Stolice, postao je poglavar ovih crkava. Kasnije je grčki episkop Ohrida zahtevao za sebe titulu primasa Justinijane, jer je smatrao sebe jedinim stvarnim naslednikom ove drevne stolice. Taj zahtev nije datirao od davnine, jer je ispostavljen tek u drugoj polovini 11. veka, kada su grčki velikodostojnici zauzeli episkopsko sedište u nameri da učvrste svoju vlast carskom i papskom sankcijom. Sredinom 12. veka, ovaj projekat je prvi put zvanično prihvaćen. Nećak cara Aleksija Komnina Jovan (Komnin) se u dokumentima crkvenog sabora održanog u Carigradu 1156. godine potpisivao kao  (ό άρχιεπίσκοπος hαί πρώτης (ά) Ίουδτινιαής), ( „arhiepiskop Prve Justinijane“.

SLOVENSKI APOSTOL

SLOVENI su došli u kontakt sa Grcima prvo u svojstvu njihovih neprijatelja, a kasnije kao saveznici i vazali. U svakom slučaju, evidentno je da su upoznali religiju svojih neprijatelja, prijatelja i vladara. Sasvim sigurno, može se pretpostaviti da se među Slovenima koji su kao varvari napadali Balkansko poluostrvo nalazio i jedan broj hrišćana pre njihovog prvog pokrštavanja, za vladavine vizantijskog cara Iraklija.       

(Sloveni se hvale da je među njihovim precima Jevanđelje propovedao Sv. Andrej, jedan od apostola.)

 SUTRA: DREVNI SRBI VEROVALI U BESMRTNOST DUŠE