FELJTON - DUBOKI KORENI RELIGIJE KAO VODODELNICE NACIJA: Srpska revolucija zbog Napoleona izgubila mogućnost da na zapadu nađe saveznika

Od tada, za celu budućnost, postoji nesporazum zapadnih velikih sila ko će dominirati među Južnim Slovenima. Napoleon je dao i formulu koja se u raznim varijantama u budućnosti stalno obrće. On je stvarao jednu državu i jedno društvo dovoljno civilizovano da uzme vođstvo pred seljačkom Srbijom. Njegov konačni cilj je bio da izvrši zamenu tih ilirskih pokrajina za Galiciju u Poljskoj i da na taj način Austriju ugradi u svoj sistem uređenja Evrope pod njegovim vođstvom. Ovim je na nevidljiv način sa srpskom revolucijom počela i evropska briga šta će se desiti sa katolicima na zapadnom Balkanu, ako ona pobedi.

Srpska revolucija je više štete imala od propalih planova Napoleonovog strateškog genija, nego od poraza od sultanove armije. Drugi neostvareni njegov projekat je uređenje Evrope, o kojoj je verovao da sve znade, sem njenih istočnih granica. Zbog Rusije je stvarao veliku Poljsku, sa ubeđenjem da će njena istočna granica biti u isto vreme i istočna granica Evrope... Zbog glavne Napoleonove brige da ne dopusti Rusima da drže „jedan palac“ zemljišta na desnoj obali Dunava, a mislio je na Beograd, srpska revolucija je izgubila mogućnost da u zapadnom svetu nađe nekog saveznika. Pored zapadnih vlada, njihova javna mnjenja su podjednako usmeravana interesima njihove mediteranske flote, kao što se govorilo obično za britanski interes prema balkanskim pobunama. Tragovi su ostali u istoriografiji zapadnih zemalja, gde se istorija srpske revolucije uvek sužava na Istočno pitanje i sukob zapadnih velikih sila sa Rusijom.

SA CILjEVIMA uspostavljanja suverene nacionalne države, srpska revolucija je od samog početka otvarala istorijsko pitanje, koje će opterećivati celu budućnost Južnih Slovena. Odgovor na pitanje šta je nacija nije bio isti u Francuskoj, Britaniji, Austriji i Rusiji. Srpska je revolucija počela u doba kada u svetskoj kulturi postoji opšte ubeđenje da je nacija zajednica jezika. Nemački filozof Herder je krajem XVIII veka pisao da će granice između pojedinih nacija uspostavljati lingvisti, a ne generali. U susretu sa realnošću, ta je filozofija omanula najpre u njegovoj domovini, pre nego što je stigla do Balkana. Nemački nacionalni pokret je ostao nedovršen...

Ako je Zapadna Evropa uticala na srpsku revoluciju, a zatim na srpsku nacionalnu kulturu, to nije razdvajanje jezika i nacije. To je na osmanlijskom i vizantijskom izvoru, pre toga, i tako postojalo. Zapad nije balkanskim  narodima dao bolju alternativu, da granice svoje suverene nacije traži po linijama koje određuju lingvisti. Ne samo srpska nego su sve druge balkanske nacije - sem albanske - omeđene granicama istovetne religije i njene crkvene organizacije. Albanija je istorijski izuzetak, jer nijedna velika sila nije imala interesa da je deli. Habzburška politika se vrlo brzo počela sukobljavati sa balkanskim slobodnim nacijama.

Onemogućavanje primene principa da je nacija zajednica jezika postoji od samog početka srpske revolucije 1804. Duh religiozne netolerancije, koji je postojao u svim evropskim ratovima protiv Turske od 1683, nije u vreme srpske revolucije dobio prekretnicu, nego samo jedno bolje ubrzanje. To će trajati dva cela veka u budućnosti i tek od kraja XX veka će se menjati nagore. Pojavom globalizacije i ideologije rastakanja suverenih nacija, na pokrajinske i regionalne identitete, počeće da dovodi u pitanje i one nacije koje su istorijski nastale kao religiozni pojam. Religija kao vododelnica nacije ima duboke korenove.

NAPOLEONOVA izreka da je „Austrija geografski neprijatelj Srbije“ odnosi se više na politiku i kulturu, nego na geografiju i strategiju koja zavisi od nje. Nisu Srbi bili prvi koji su počeli stvarati svest o njima kao posebnoj naciji. Prvi podsticaj su dobili od nemačke kulture, koja taj ispit zrelosti nije položila ni kod svoje kuće. Ideje da su Srbi nacija jednog jezika stvorili su nemački lingvisti, od sredine XVIII veka. Kao i u pitanju poistovećivanja pripadnosti hrišćanskoj crkvi i naciji u smislu izdvojenosti od etničkog ostatka, Južni Sloveni su bili nemačka duhovna kolonija.

Podsticaj filozofiji da su Srbi više nego što su granice pravoslavne hrišćanske crkve i da su deo južnoslovenskog sveta, najpre su dobili iz pokušaja sistematizacije Slovena uopšte od nemačkog naučnika Avgusta L. Šlecera u delu „Opšta istorija severa“ 1771. To nije bilo izolovano ubeđenje da su Sloveni jedan narod i da se oni razlikuju po geografskoj, a ne po nekoj dubljoj istorijskog i etničkoj pripadnosti. Šlecer je bio ovlašćen od ruskog cara da predlaže članove Ruske akademije nauka. Dopisivao se sa nekim južnoslovenskim lingvistima, a sa Srbima je najplodnije veze ostvario u prepisci sa mitropolitom Srpske pravoslavne crkve Stevanom Stratimirovićem i Dositejem Obradovićem...

Na sličnoj osnovi je bila i veza mitropolita Stratimirovića sa zagrebačkim biskupom Maksimilijanom Vrhovcem. Šlecer se protivio „hildebrandizmu pape Gregora VII” (Hildebrand), suzbijanju slovenskog jezika u istoriji ranog hrišćanstva. Sa Stratimirovićem je, između ostaloga, održavao veze i posetom dvojice ruskih lingvista Andreja S. Kajsarova i Aleksandra I. Turgenjeva, koji su bili njegovi studenti u Getingenu, a radili na jednom uporednom rečniku „slovenskih narečja“. Zbog toga su 1804. posetili i turski Beograd. Posetili su i još neka druga mesta, gde je bilo znamenitih ljudi. Iz Trsta su, po susretu sa Dositejem Obradovićem, poneli prepis njegove pesme „Vostani Serbie“.

NA OSNOVU ove sistematizacije severnih Slovena 1771, prvi koji je upotrebio izraz „Južni Sloveni“ bio je veliki lingvista Johan Adelung koji je napravio sistematizaciju slovenskih jezika. Smatrao je da se zajednički slovenski jezik starih Slovena raspao na tri celine, koje su se kasnije samostalno razvijale. Poljski i ruski jezik su na severu, a na jugu Evrope je sve stavio pod srpsku kapu. Svi drugi slovenski jezici, uključujući tu i bugarski, na Balkanu su samo derivati zajedničkog srpskog jezika i od njega su nastali.

Ove tekovine nemačke lingvistike su u kulturu Južnih Slovena preneli Jozef Dobrovski, češki naučnik, i slovenački - Jernej Kopitar. Dobrovski je do zabrane jezuitskog reda 1773. bio jezuitski kaluđer, a posle toga je izučavao ranu istoriju slovenskih naroda, njihovih jezika i puteve kojima su se razdvojili iz jedinstvenog stabla u posebne nacionalne govore. Kopitar je bio bibliotekar na carskom dvoru u Beču, a bio je posebno zainteresovan da odvaja jezike i kulturu slovenskih naroda od ruskog uticaja. U uzajamnoj prepisci su napravili sistematizaciji južnoslovenskih jezika. Slagali su se ubeđenjem da je kajkavsko narečje slovenačko, čakavsko hrvatsko, a štokavsko srpsko.

Srpski jezik su ipak podelili na „polasrpski" i „pravi srpski“, zbog toga što nije bio sasvim isti kod katoličkih pisaca i onih koji su pisali ćirilskom azbukom. Najpre je Dobrovski rekao da su „Dalmatinci na pola Srbi, a ćirilični koji upotrebljavaju ćirilicu su pravi Srbi“. Obojica su ocenila da su katolički Dalmatinci, Dubrovčani i stanovnici drugih katoličkih pokrajina upotrebljavali srpski jezik „više od tri stotine godina“. Katolike štokavce su nazivali „Slavosrbima“, a ostale „Srbima“.

SUTRA: OBIČAN SRBIN JE IMAO RAZVIJENU SVEST O SEBI