FELJTON - POSTAO POGODNA LIČNOST ZA DIZANJE USTANKA: Dolazak Šćepana Malog u Crnu Goru izazvao veliko interesovanje na celom Balkanu

Najviše su za njega bile zainteresovane Rusija, Turska i Mletačka Republika. Ali pre nego što se pređe na njihov odnos prema Šćepanu Malom, potrebno je nešto reći o uticaju koji je dolazak Šćepana Malog u Crnu Goru imao na celi Balkan.

Dakle, kako je već rečeno, krajem 1767. god. Balkanom se proširila vest o pojavi ruskog cara Petra III, pod imenom Šćepan Mali. Bila je to vest koja je pokrenula opšti talas interesovanja u Dalmaciji, mletačkom Primorju, Hercegovini, Bosni, čak i Sremu.

Susedna brđanska i hercegovačka plemena, ali i pravoslavno stanovništvo na celom Balkanu, sa simpatijama su primili vest o dolasku ruskog cara u Crnu Goru. U istinitost te vesti niko nije sumnjao, budući da je u javnosti postojalo verovanje da je Petar III živ. Njegov identitet kod pravoslavnog stanovništva, inače, nikada nije dovođen u pitanje. Po njima, bilo je logično da jedan ruski car dođe kod njih da ih oslobodi. Takođe, treba reći da svi delovi Balkana nisu na isti način reagovali na vest o dolasku Petra III. Nije slučajno vest o dolasku Šćepana Malog najpre prodrla među susedna i hercegovačka i brđanska plemena koja su sa oduševljenjem primila vest o njegovom dolasku.  Šćepan je, odmah po dolasku u Crnu Goru počeo da im šalje pisma. U narodu se osećao nemir, a sela oko Podgorice i Skadra odbila su plaćanje harača, što je Šćepan uveliko podržavao.

PREMA nekim istorijskim izvorima, već u septembru 1767. god. u Nikšiću i Trebinju ljudi su masovno verovali i bili ubeđeni da je u Crnu Goru došao ruski car. Sporili su se samo oko toga da li se zove Šćepan ili Petar. Svako je tu vest shvatao kao pokušaj oslobođenja, a Šćepan je postao pogodna ličnost za pokretanje balkanskih hrišćana na ustanak, koji bi pomogao Rusiji u njenom sukobu sa turskim carstvom, a time i konačnom oslobođenju pravoslavnog življa na Balkanu.

Oktobra 1767. godine, nekoliko istaknutih glavara brđanskih plemena, oduševljeni dolaskom Šćepana Malog u Crnu Goru, dolazi da ga lično pozdravi i da mu poruče “da ako je pravi moskovski car, u koje bilo vrijeme spremni su da liju krv za carsku slavu".

Skadarski paša je stalno pokušavao da onemogući saradnju crnogorskih i brdskih plemena, ali u tome nije imao uspeha, jer je Šćepan Mali uspevao da spreči sve njegove pokušaje. U tom cilju, u januaru 1768. godine primio je jednu grupu glavara iz Gornjih i Donjih Brda i nagovorio ih na otpor Turcima, a narod podsticao da harač koji su Turci naplatili u Crmnici presretnu i oduzmu.  U međuturskim sukobima između sina spuškog kapetana i skadarskog paše, po nagovoru Šćepana Malog, Crnogorci su stali na stranu spuškog kapetana. Posle oružanog sukoba i borbe koja je trajala celi dan Crnogorci su se povukli, a njihov “štićenik”, sin spuškog kapetana, uspeo je da pobegne u Kuče.

Pobunjenike u gradu Spužu skadarski paša je svirepo kaznio. Inače, motiv učešća Crnogoraca u ovom unutar turskom sukobu bio je, u stvari, pokušaj da podrže jednu ličnost (ovog puta sina spuškog kapetana), koja bi, ako bi zadržala vlast, bila uz njih. Na taj način, veza između Brda i Crne Gore i dalje bi se održala.

SKADARSKI paša, da bi uspostavio red među pobunjenim brdskim plemenima počeo je sa pretnjama i ucenama. Pod tim pritiscima neka plemana su dala taoce (Kuči i Piperi), dok su neka plemena to odbila (Bjelopavlići i Pješivci).  Stalni obračuni Crnogoraca i Turaka, naročito na podgoričkom pazaru, postojali su sve češći. Ljudi su ginuli “dokazujući ili pobijajući istinitost vesti o Šćepanu Malom. Prepirku je završavao pokret noža ili sačma. Vest o dolasku ruskog cara prenosila se od plemena do plemena, od grada do grada”.

U Albaniji, od Skadra do Elbasana, i hrišćani i muslimani širili su vest o ruskom caru.

Iste vesti su prodrle do Moskopolja i Bitolja i dalje do Grčke. Postoje i pisma Šćepana Malog kojima on poziva Grke iz Epira da ga slede. Postoje izvesne pretpostavke da je Šćepan Mali imao veze sa grčkim mitropolitom, pa čak i carigradskim patrijarhom, koji je kasnije uhapšen zbog veze, kako su navodili dubrovački izvori, sa Rusima i Crnogorcima.  (Grci, protivnici carigradskog patrijarha, optuživali su ga da je dao utočište Šćepanu Malom i da ga krije. To se kasnije pokazalo kao netačno, ali to dokazuje da je bilo nekih kontakata između Šćepana Malog i nekih grčkih sveštenika.)

PRIČA o Šćepanu Malom širila se i među pravoslavnim stanovništvom u Dalmaciji.

Sveštenici u Severnoj Dalmaciji organizovali su pomoć Šćepanu Malom i ta pomoć nije prekidana sve do njegove smrti. U krajevima Dalmacije, gde nije bilo crkava i manastira, niko nije znao za cara Šćepana Malog, ali u krajevima u kojima su postojale crkve i manastiri intenzivno se širila vest da je Šćepan pravi ruski car. Da bi sprečili širenje vesti o Šćepanu Malom u Dalmaciji, mletačke vlasti su uputile jedno pismo svim gradskim opštinama u kojima je bilo pravoslavnog stanovništva. (Šibenik, Split, Knin, Imotski, Hvar, Trogir, Makarska, Sinj, Novograd i Korčula. ) U pismu se kaže: “Iako je vlast ubijeđena da među pravoslavnim podanicima ove gornje provincije (misli se na Dalmaciju, primedba J.N.) nije poznata veza ili dogovor sa narodima Crne Gore, ipak vidjeći da oni produžuju dijelom iz obmane, dijelom iz zlobe da i dalje njima drže jednu nepoznatu varalicu, kojega podržavaju kaluđeri, nalazi za potrebno da naredi da se pazi na rad starješina i smjer sveštenika’. Dalje, naređuje se vlastima da ne dopuste ulaz stranih sveštenika i kaluđera, naročito iz Turske. Ali, i pored tih mera sveštenici su i dalje širili vest o Šćepanu Malom i podržavali ga.

U BOSNI, takođe, istina u manjoj meri, bilo je poznato da je u Crnoj Gori došao ruski car, nazvan Šćepan Mali. Pojedinci iz krajeva Ugarske i Srema, podstaknuti pričama o ruskom caru, dolazili su u Crnu Goru da ga posete.

Sve to pokazuje da je dolazak Šćepana Malog u Crnu Goru izazvao veliko interesovanje na celom Balkanu. U njega su polagane velike nade i očekivanja. Za mnoge narode na ovom području on je bio simbol slobode i ličnost koja je trebala da ostvari tu slobodu. Zato i ne čudi što je njegovo ime prešlo granice male Crne Gore, a on ostavio neizbrisivi trag u crnogorskoj istoriji svojim državničkim delom.

RUSIJA  je o pojavi Šćepana Malog u Crnoj Gori obaveštavana iz više izvora i sa raznih strana i pre nego što je ruski dvor dobio zvanične izveštaje od svojih poslanika iz Beča i Carigrada. Vest o pojavi “cara”, koji se predstavlja za ubijenog cara Petra III, razumljivo, izazvala je uznemirenje carice Katarine II. Prve zvanične podatke o Šćepanu Malom ruska carica je dobila od poslanika Obreskova iz Carigrada. Dvor se odmah ogradio od njega smatrajući da bi bilo dobro da bude uklonjen. U februaru 1768. godine ruski poslanik u Beču Dimitrije Galjicin primio je pismo koje mu je Šćepan uputio, krajem decembra preko arhimandrita Avakuma Milakovića i Gligorija Drekalovića.  Ali, i pre ovog pisma Galjicinu je bilo poznato da se u Crnoj Gori nalazi neki samozvanac koji se predstavlja kao Petar III. O tome je obaveštavan iz Beča i Venecije.   Obzirom da je neka saznanja o Šćepanu dobijao i nezvaničnim putem, on je o svim tim podacima obavestio ruski dvor 1. marta 1768. god. Ove vesti ostavile su jak utisak u Petrogradu.

Odmah je reagovao ruski dvor i preduzeo energične mere, jer su vesti iz Beča o pojavi samozvanca shvaćene vrlo ozbiljno.

CARICA U PANICI

CARICA Katarina II, koja je inače nasledila cara Petra III na prestolu,bojala se da se taj samozvanac ne pojavi u Rusiji, jer je kod naroda postojalo uverenje da je Petar III živ, da se negde sklonio i da čeka povoljan momenat kada će se pojaviti u Rusiji. Istorijski je nepoznato da li je Šćepan Mali znao da je u Rusiji bilo rašireno verovanje da je Petar III živ. Jemeljan Pugačov, vođa velike seljčke bune, koja je izbila 1773. godine,  takođe se predstavljao za ruskog cara Petra III.

SUTRA: PANIKA U EVROPI ZBOG POJAVE ŠĆEPANA MALOG