FELJTON - ANATEMA CRNOGORSKOG SENATA NA SVE KADIĆE: Knjaz Nikola, Danilov naslednik, svog prethodnika poredio je sa Karađorđem

Manje je poznato da ga je  knjaz Ni­ko­la, kao njegov naslednik, uporedio sa Karađorđem,  u jed­noj od svo­jih pr­vih pje­sa­ma („Zvo­no ce­tinj­skog ma­na­stira”), na­sta­loj 1859. go­di­ne.  U svo­joj stu­di­ji „Dvi­je pje­sme Ni­ko­le I” („Stva­ra­nje”, av­gust, sep­tem­bar, okto­bar, 1995.godine), u ko­joj ana­li­zi­ra ovu i pje­smu pod na­slo­vom „Pij­mo vi­no”, istoričar  Živ­ko M. An­dri­ja­še­vić ka­že da je „knjaz Da­ni­lo slo­vio u svi­je­sti Crnogoraca, ta­da i ka­sni­je, kao vla­dar ne­vi­đe­ne upor­no­sti i ku­ra­ži… Knjaz Da­ni­lo, baš kao i Karađor­đe, pred­sta­vljju pri­mjer po­želj­nog po­na­ša­nja u vre­me­nu ne­za­vr­še­nog na­cinal­nog oslo­bo­đe­nja i uje­di­nje­nja.

Upra­vo zbog to­ga, oni su pred­met pje­sni­ko­vog uvažavanja i izbo­ra…”

To je, mo­že bi­ti, naj­kra­ća, ali i naj­pot­pu­ni­ja i naj­tač­ni­ja de­fi­ni­ci­ja ulo­ge i zna­ča­ja knja­za Da­ni­la u cr­no­gor­skoj isto­ri­ji po­lo­vi­nom 19. vi­je­ka. Isto­ri­ča­ri su, či­ni se, do tanči­na ra­svi­je­tli­li tu ulo­gu, nje­go­vu dr­žav­nič­ku dje­lat­nost i zna­čaj, ali je na­lič­je njego­ve vla­da­vi­ne, pri­ča o nje­mu kao čo­vje­ku, ulo­ga i ono što je či­nio iza ku­li­sa vladarske pozorni­ce, go­to­vo uvi­jek i u naj­ve­ćoj mje­ri, osta­ja­lo ma­nje po­zna­to, na­mjer­no ili nenamjer­no pre­ćut­ki­va­no, kat­kad i či­nje­nič­no ne­tač­no pri­ka­zi­va­no. U tom po­gle­du mno­go vi­še od osta­lih ni­je uči­nio čak ni akdemik dr Bran­ko Pa­vi­će­vić u svo­joj obim­noj i vjerovat­no po­naj­bo­ljoj i naj­sve­o­bu­hvat­ni­joj knji­zi o Da­ni­lu Prvom Pe­tro­vi­ću Nje­go­šu.

Zahvaljujući knjizi „Zeko Mali“ Buda Simonovića mnogi Kadići i oni od njihovih odiva, ali i prijatelji bratstva koje je platilo, ni krivo ni dužno, veliku cijenu samo zato što im je Todor rod, saznali su cijelu istinu. Saznali su kako je Todor, to oličenje velikog brata, branio čast sestre koju je nadobudni Zeko Mali na silu obljubio i poslije je kod živa muža preudao, ali i obraz i čast Kadića bratstva i plemena Bjelopavlića. Počeli su da saznaju punu istinu i da se kazuju kao Kadići, iako je muka natjerala njihove pretke da mijenjaju prezime, a često i krsnu slavu i vjeru samo da bi sačuvali goli život i potomstvo. Put do Bovana im je proprtio Budo Simonović, koji je prije mnogih Kadića progazio kroz visoko šiblje i skoro neprohodnu šikaru jednog vrelog septembarskog dana 1995. godine, u vrijeme Međudnevice, kad je ovo mjesto puno ljutih otrovnica, od kojih se izdvajaju posebno opasni trorogi poskoci, došao u sam centar nekad velikog  i srećnog naselja. Odatle je izvijestio da se tu mogu prepoznati 84 kućišta nekdašnjih Kadića domova, među  njima i ono Todorovo, jer nije bila pokrivana, niti gorjela u požaru koji su Petrovići i njihove udvorice zapalile 1860. godine na Bovanu i učinili da ta vatra tinja sve do našeg vremena.

A o is­ho­du i po­sle­di­ca­ma ove stra­šne ana­te­me ko­ju je Se­nat cr­no­gor­ski ba­cio na ci­je­lo brat­stvo Ka­di­ća, po­ne­što se mo­že za­klju­či­ti i iz jed­nog pi­sma ko­je je Ri­sto Dra­gi­će­vić pro­na­šao u lič­noj ar­hi­vi kra­lja Ni­ko­le i ko­je ci­ti­ra u istom pri­lo­gu u XXV knji­zi  „Za­pi­sa“. Pi­smo je na­đe­no u fa­sci­kli ar­hi­ve za 1863. go­di­nu, a pi­sao ga je iz Ska­dra čo­vjek pod pse­u­do­ni­mom „stra­ža­rić“ (Ri­sto Dra­gi­će­vić je po ru­ko­pi­su utvr­dio da je ri­ječ o tadašnjem cr­no­gor­skom kon­zu­lu u Ska­dru, Jo­va­nu Vac­li­ku). U pi­smu, po­red osta­log,
„Isto oće pa­ša sve Ka­di­će od ov­đe is­će­rat; ima ih ov­đe se­dam­de­set gla­va i 508 je ih na Ko­so­vu — ovi dru­gi (do 90 ih bi­lo) su umr­li (po­zna­to je, na­rav­no, da je naj­vi­še Ka­di­ća, onih ko­ji su uspje­li uma­ći is­pod ru­ke osvet­ni­ka cr­no­gor­skih, pre­bje­glo u Ska­dar, prim. B. S). Pa­ša zvao Čo­ke­tu Ri­sto­va da da­nas (sri­je­da) sve sku­pi i da ih ne­gdje po­ša­lje gđe neo­će o Cr­noj Go­ri ni­šta vi­še ču­ti. Čo­ke­ta je do­šao k me­ne i ka­zao je da on oće sa  4 đe­ti­ća ići na Ce­ti­nje i mo­li­ti Vas da ga ubi­je­te, ili da će sko­či­ti u Bo­ja­nu. Na dru­gu stra­nu negđe ići ne da­je nje­mu čuv­stvo nje­go­vo i da ra­di­je oće umri­je­ti ne­go li od­to­len od­la­zi­ti.

Za­ku­mio je me­ne da mu dam ne­ka­kvi od­go­vor i sam mu re­kao: Haj­de ta­mo gđe ti car za­po­vi­jedi ili haj­de na Ce­ti­nje…“

I tek nakon 140 godina polako su Kadići iz svijeta počeli da se vraćaju Bovanu, na ognjišta svojih predaka. Na mjestu pogroma, dobročinstvom Žarka Pavlovića – Kadića izgrađen je spomenički kompleks u čijem centru dominira manastir Svetog  Dimitrija Solunskog, sa ljetnjom pozornicom, pomoćnim objektima  i parohijskim domom. To je sada ženski manastir i metoh manastira Ostrog.

Na velikom narodnom okupljanju 24. septembra 2022.godine na novoizgrađenoj ljetnjoj pozornici na Bovanu Kadića, izveden je i posebno upriličen kulturno-umjetnički program „Kadići na ognjištima predaka“ nakon 162 godine,koji je prenosilo devet televizija za područje Evrope, Amerike, Kanade i Australije. Uz blagoslov njegovog visokopreosveštenstva gospodina mitropolita crnogorsko primorskog Joanikija. stihove  o Kadićima su govorili Matija Bećković i Blagoje Baković.

Bovan je  veoma interesantno naselje, svo od kamena i kamenih kuća, smješteno na samom rubu pitome Bjelopavlićke ravnice,u nepopsrednoj blizini nekadašnjeg „carskog puta“, koji je vodio od Skadra, preko Podgorice i Spuža prema Nikšiću i dalje prema Mostaru i Travniku, koji u vrijeme osmanlijske okupacije  Balkana bijaše glavni centar uprave pokorenim teritorijama i sjedište sultanovih izaslanika.Sada je to praktično početak novog kolskog puta od  Danilovgrada do manastira Ostrog.

Po nekim podacima ovo mjesto dugo je bilo kamen međaš  Bjelopavlića, prvog od  sedmoro  crnogorskih brda i Crne Gore ka granici sa turskom carevinom. Sama činjenica da Bovan znači utvrdu, a na starogrčkom jeziku i tvrđavu, kakvim sa ovim imenom ima nekoliko u Srbiji, (u niškom okrugu Bovan  naselje u blizini Aleksinca sa preko 500 stanovnika,  Bovan – tvrđava, ili Jerinin grad. Bovansko jezero...) to potvrđuje. Da li bjelopavlićki  Bovan , po toj logici, ima neku vezu sa Jerininim gradom u Morakovu, koje se nalazi na samom kraju Nikšićke župe, nijesmo uspjeli  da sigurno  utvrdimo, ali  se zna da je katun Turja, koji se nalazi odmah iznad Morakova bio ljetnje stanište, odnosno glavni katun Kadića iz Bovana, pa i ovakve pretpostavke mogu imati smisla.

Inače, sama riječ Bovan, po Vukovom rječniku znači oštar kamen (bovanica), koga u ovom kraju ima mnogo, pa se može zaključiti  da je upravo tako i nastalo ime mjesta. Bovan, a ne Boan, kako se u Bjelopavlićima često u  običnom razgovoru  pogrešno navodi ime mjesta.

(Boan se kao mjesto nalazi u blizini Šavnika  i dobio je ime  po buvama  kojih je bilo mnogo u vodenicama i stupama, koje su valjale sukno na rečicama Tušina i  Bukovica, koje su usjekle ispod njega dubok kanjon u kojem se i nalazi i manastir Podmalinsko, u kojem je učinjen i poslednji dogovor drobnjačkih i uskočkih prvaka za smaknuće Smail-age Čengića 1840. godine.)

POVRATAK POTOMAKA

SA OGNjIŠTA predaka u znak poštovanja, pomirenja i bratske sloge u Crnoj Gori, 24. septembra 2022. godine, sadašnjoj crnogorskoj vlasti upućen i zahtjev:

- da se poništi i stavi van snage sentencija Senata crnogorskog i brdskog od 12. februara 1861.godine;

- da se izvršenje ove sentencije osam mjeseci prije njenog donošenja osudi kao genocid, a ne samo kao zločin nad jednim bratstvom i bjelopavlićkim plemenom;

- da se stvore zakonski uslovi za povratak potomaka   ubijenih, prognanih i raseljenih Kadića na ognjišta predaka.

SUTRA: NjEGOŠ POSVEĆUJE PESMU HRABRIM BJELOPAVLIĆAMA