FELJTON - BESPOŠTEDNA PLJAČKA PRIRODNIH BOGATSTAVA: Plansko uništavanje i ekonomsko izrabljivanje počelo odmah po vojnoj okupaciji

Ove obveznice ratne štete postale su ubrzo predmet brojnih berzanskih špekulacija. Naime, siromašni imaoci obveznica su ih prodavali znatno ispod nominalne vrednosti, dok su berzanski špekulanti stalno obarali njihovu otkupnu vrednost i na taj način za male pare stekli obveznice u velikom nominalnom iznosu, da bi ih kasnije, usled državnih intervencija prodavali po znatno višoj ceni nego što je bila otkupna.

Posle Dozovog i Jangovog plana na Konferenciji o reparacijama u Lozani 1932. vodeće sile pobednice su zaključile da Nemačka umesto daljeg izvršavanja reparacijskih obaveza po Jangovom planu, uplati jednokratno obeštećenje u iznosu od 3 milijarde zlatnih maraka, nakon čega prestaju sva njihova potraživanja. Ovo je bilo nepovoljno za Kraljevinu Jugoslaviju koja je smatrala da je ona „žrtvovana” za „spasavanje” Nemačke i to zbog presudnog značaja reparacija po državne finansije Kraljevine i servisiranje obveznica ratne štete. Obveznice iako sa državnom garancijom su postale gotovo bezvredne, a špekulanti su ih otkupljivali pre roka dospeća uz visok diskont. Javni nastupi ministra finansija Milana Stojadinovića (1888-1961) koji je bio skeptičan u pogledu mogućnosti servisiranja zajma doprineli su da su prvobitni vlasnici obveznica požurili da ih prodaju.

MEĐUTIM,  ubrzo posle toga, kada je većina obveznica promenila vlasnike, Stojadinović izjavljuje da je država ipak uspela da obezbedi deo sredstava za isplatu obveznica, tako da dolazi do skoka vrednosti obveznica na berzi, na znatno višu cenu nego što su otkupljene. Država je do 1933. uspela da amortizuje obveznice u nominalnoj vrednosti od 1.162.142.000 dinara (nešto manje od četvrtine ukupnog iznosa zajma), a procena je da su špekulanti na ovom poslu zaradili gotovo milijardu dinara.

Sve u svemu, Kraljevina SHS/Jugoslavija je u periodu 1921. do 1931. primila od zemalja članica bivšeg Centralnog bloka ratnu štetu u ukupnom iznosu od 670 miliona zlatnih maraka. Od Nemačke je dobijeno 479.135.580 zlatnih maraka u naturi (lokomotive, vagoni, hemikalije, poljoprivredne mašine, građevinski materijal, živa stoka) i 2.317.285 zlatnih maraka u gotovom novcu. Od Mađarske je dobijen avans u gotovom novcu od 47 miliona zlatnih kruna, a kroz robu je isporučeno ukupno 417.354 tona uglja, 3.000 konja, 1.285 goveda i 5.000 ovaca. Bugarski dug je bio utvrđen u iznosu od 2.250 miliona zlatnih franaka, ali je samo deo u naturalnom obliku izmiren u celosti.

PREMA zvaničnim podacima Juguslavija je u toku drugog svetskog rata izgubila 1.706.000 stanovnika . Pred rat Jugoslavija je imala 15,9 miliona stanovnika, pa su ovi gubici iznosili 10,8% ukupnog stanovništva. Gubici su rezultat ne samo direktne oružane borbe, već i masovnih zločina koje su vršili okupatori i njihove sluge. Prema broju izgubljenih stanovnika Jugoslavija je zauzimala treće mesto, a prema obimu gubitaka u ukupnom broju stanovništva drugo mesto među učesnicima u borbi protiv fašizma. U oružanoj borbi život je izgubilo 305.000 boraca ili dva odsto ukupnog broja stanovnika, dok su demografski gubici iznosili preko 400.000 lica.

Zvanična cifra prijavljena tokom Reparacione konferencije u Parizu (novembra-decembra 1945) bila je da je ukupan broj civila i vojnika stradalih u ratu 1.706.400 (1.706.000), od čega 305.000 vojnika, mada se pominjala i ona od 1.685.000 žrtava (od čega 283.500 vojnika i 1.401.460 civila), međutim, nijedan popis koji je kasnije vršen (od strane Državne komisije i SUBNOR), nije došao do ove cifre. Veliki problem je bio da se nađu podaci o celim porodicama koje su nestale u ratu.

VLADETA Vučković (1923-2012), poznati matematičar i profesor na Univerzitetu u Beogradu i Notre Dam (Univerzitety u SAD) izjavio je 1985. da je marta 1947. kao student druge godine matematike i osoba koja je tek počela da radi u Saveznom zavodu za statistiku Jugoslavije dobio zadatak da izračuna gubitke Jugoslavije u ratu. U roku od dve nedelje izračunao je podatak da je demografski gubitak bio 1,7 miliona stanovnika, koji je kasnije Edvard Kardelj (slučajno ili namerno, nepoznavajući dovoljno problematiku, ili u nekoj od redakcija) koristio kao stvarni ratni gubitk (žrtve rata), a kasnije se i spominje u Titovim govorima i mnogim zvaničnim publikacijama .

Inače, metodološki kategorija „demogarfski gubitak” se sastoji od: (1) broja nerođenih zbog ratnog stanja (broj nerođenih usled rata i emigracije), (2) broja iseljenih, eventualno umanjen brojem useljenih (migracioni saldo) i (3) broja mrtvih (ubijeni i umrli u ratu), odnosno stvarni gubitak. Posle toga bilo je više podataka i procena koje su se znatno razlikovale, pri čemu treba imati u vidu da se pod terminom „žrtve rata” podrazumevaju samo ubijeni i umrli u toku rata, odnosno da se termini „žrtve rata”, „žrtve” i „stvarni gubici” koriste kao sinonimi i ne obuhvataju ranjene ili na drugi način fizički povređene osobe (iako su i one nesporno žrtve rata).

ČUDAN i nemaran bio je posleratni odnos prema žrtvama rata u Jugoslaviji. U činjenici da niko nije pokušao da se u jednom popisu žrtava rata prikupe podaci i o izvršiocima zločina, može se sagledati deo motiva tadašnjeg rukovodstva prethodne Jugoslavije: jedva smirenu međunacionalnu netrpeljivost, koja je za vreme rata kulminirala, nije trebalo ponovo pokretati. To odlaganje ozbiljne analize žrtava rata i sastavljanje spiska stradalih na nacionalnom nivou, stvorili su prostor za manipulaciju i preterivanje i, naravno, različite procene.

Materijalna šteta se ogledala u sistematskom i planskom uništavanju i ekonomskom izrabljivanju odmah po vojnoj okupaciji. Zajedno sa okupatorskom vojskom stizale su i mnoge okupatorske privredne organizacije koja su bespoštedno eksploatisale prirodna bogatstva zemlje. Narodna imovina proglašena je ratnim plenom i opljačkana. Oko 21% kuća je spaljeno, oštećeno ili srušeno, kao i raznih ustanova, bolnica i škola. Uništen je veliki broj seoskih gazdinstava, uništena je ili odneta poljoprivredna mehanizacija, devastiran je šumski fond (veliki broj stabala je posečen), kao i stočni fond (oduzeto je 56% goveda, 63% ovaca i koza, 59% svinja...). Industrija je pretrpela materijalne štete na zgradama i opremi, uništeni su ili oštećeni rudnici (koji su za vreme okupacije intenzivno eksploatisani), saobraćajna infrastruktura i oprema su, takođe, pretrpeli velike štete (uništeno je 58% lokomotiva i veliki broj vagona)...

SUTRA: TITO SKIDA NEMAČKOJ HIPOTEKU PROŠLOSTI