FELJTON - NOVO TUMAČENJE PROŠLOSTI PO MUZEJIMA I IZLOŽBAMA: Nemačka geopolitička teorija jedan od uzroka nastanka i jačanja militarizma

Tako, prisustvo prirodnih barijera može u velikoj meri da utiče na spoljnu politiku neke zemlje. Na primer, ostrvski položaj Velike Britanije, omogućio joj je poslednjih vekova relativnu zaštitu od agresije sa kontinenta, ali je uticao i na njenu izolacionističku politiku. Međutim, većina zemalja nisu ostrvske i graniče sa većim ili manjim brojem drugih država, tako da se ne mogu izolovati od zbivanja u tim državama ili od svetskih zbivanja. Nemačka koja se nalazi u geografskom centru Evrope, sa velikim brojem suseda, kroz istoriju je bila u situaciji da joj domaći politički sistem i spoljnopolitičke preferencije budu u velikoj meri pod uticajem ovog njenog geostrateškog položaja. Položaj Srbije na glavnom kopnenom pravcu koji povezuje Evropu sa Bliskim istokom i dalje prema Aziji i Africi takođe je uticao na njenu geopolitičku poziciju.

Pored toga, nivo privrednog razvoja zemlje utiče na spoljnopolitičke ciljeve kojima ona teži, tako da, po pravilu, što je zemlja razvijenija, to je sklonija da igra aktivniju ulogu u svetskim relacijama (svetskoj politici i ekonomiji), pošto razvijene države u raznim oblicima imaju ekspanzionističku politiku, tj. teže da šire svoje ekonomski i politički uticaj van njihovih državnih granica i, uglavnom, imaju i mogućnosti da to realizuju. Pored nivoa privrednog razvoja, na spoljnu politiku neke zemlje utiču i neke unutrašnje karakteristike države, kao što je oblik državnog uređenja i vojna moć.

NEMAČKA geopolitička teorija, pretočena u konkretnu politiku, često se navodi kao jedan od bitnih uzroka nastanka i jačanja militarizma pre Prvog svetskog rata i nacizma u Nemačkoj između dva rata, a bliske veze pojedinih istaknutih teoretičara ove škole sa vodećim ličnostima režima samo su doprinosile potvrdi ovog viđenja. ... Mada se vodeći predstavnici ove škole, uz određene izuzetke, ne mogu okriviti za direktno uobličavanje nacističkih ideja i neposrednih ratnih ciljeva, evidentno su pomogli nacističkom rukovodstvu u tome, kroz teorije o „životnom prostoru” (Lebensraum), „prodoru na Istok” (Drang nach Osten), „velikom prostoru” (Grossraum), „narodu bez prostora” (Volk ohne Raum) i sličnima.

Veliki uticaj na nemačku geopolitiku izvršile su takve ličnosti kao što su general i najpoznatiji vojni teoretičar svog vremena Karl fon Kaluzevic; Pol de Lagard (rođen kao Paul Bečer) jedan od prvih ideologa pangermanizma i „prodora na Istok”; Fridrih Racel „otac” političke geografije i preteča geopolitike kao naučne discipline (tvorac teorije „životnog prostora”); general, političar i vojni teoretičar Erih Ludendorf koji je razvio teoriju „totalnog rata”; teoretičar i političar Fridrih Nauman autor dela „Srednja Evropa” (Mitteleuropa) u kome je ponudio viziju Srednje Evrope kao geoekonomske celine (neke vrste superdržave), okupljene oko Nemačke, koja bi predstavljala četvrtu svetsku silu...

Među njima je, ipak, verovatno najvažniji general i profesor Karl Haushofer koji je uveo predmet „geopolitika” u univerzitetsku nastavu, tvorac koncepta „panregiona” i orijentacije Nemačke u širenju svog „životnog prostora” na Istok, koji su izvršili veliki uticaj na nacističke geopolitičke ciljeve i takve projekte kao što je „Generalni plan za istok” („Generalplan Ost”), a čak se i smatralo da je pravi autor poglavlja o spoljnoj politici u Hitlerovoj knjizi Moja borba...[...]

RAZUMEVANjE razvoja spoljne politike, geopolitičke teorije i prakse jedne zemlje teško je ostvariti bez dobrog poznavanja njene istorije. Nemački istoričar Ulrih Herman, pokušavajuća da odgovori na pitanje: „Šta je nemačka istorija?”, navodi da bi se, strogo uzeto, „nemačka istorija” mogla smatrati istorijom samo u periodu posle 1871. kao istorija „nacionalne države”, koja je pod vođstvom Pruske ujedinila „Nemce”. Nemačka istorija, kao istorija nejasnih granica i, konačno, kao istorija dvodržavnosti, okončana je društvenim promenama iz 1989. i Moskovskim sporazumom „Dva plus četiri” od 12.9.1990. (Savezne Republike Nemačke, Nemačke Demokratske Republike, Francuske, Sovjetskog Saveza, Velike Britanije i SAD).

Ovim sporazumom priznato je pravo Nemcima na samoopredeljenje, ali, pre svega, uz poštovanje postojećih granica SRN i NDR, kao konačnih granica „nove” Savezne Republike, koja ni tada, ni u budućnosti, neće više pokazivati nikakve teritorijalne pretenzije (član 1. Sporazuma). Saveznici iz Drugog svetskog rata su time okončali svoja prava i odgovornosti u odnosu na dve nemačke države, a „ujedinjena” Nemačka je, u skladu s tim, stekla puni suverenitet nad svojim unutrašnjim i spoljnim odnosima” (član 7. Sporazuma).

Istoričarka Meri Fulbruk kaže da se ne može tvrditi da je u Zapadnoj Nemačkoj istorija na neki način bila „objektivna” i apolitična i da se ulagao veliki trud osamdesetih godina da popularnu istorijsku svest oblikuje u interesu „normalizovanja” nemačke prošlosti i izgradnje novog nacionalnog identiteta, preko selektivnog prikaza i novog tumačenja prošlosti po muzejima i izložbama, ali i preko članaka i knjiga. To novo tumačenje nemačke istorije u pokušaju da se stvori pozitivniji nacionalni identitet Zapadnih Nemaca nije se odnosio samo na Prvi svetski rat. Istorija nacionalsocijalizma, Drugi svetski rat i Holokaust takođe su bili teme revizije i novog tumačenja, koja je vrhunac dostigla u istorijskoj raspravi, čuvenom „sporu” istoričara (koja je počela 1986) zbog „apologetske tendencije” u nemačkoj istorijskoj literaturi. Posle ponovnog ujedinjenja Nemačke, četiri godine kasnije, pozitivno tumačenje nemačke istorije postalo je još poželjnije.

ŠTO SE  tiče opisa samih Nemaca i njihovog karaktera, prepustimo to opisu koji je dao jedan od njihovih najvećih filozofa Fridrih Niče u svom delu „ S one strane dobra i zla” (Jenseits von Gut und Bose) iz 1886:

„Za Nemce je karakteristično da čovek o njima retko skroz greši. Nemačka duša ima svoje prolaze i međuprolaze; u njoj se nalaze pećine, skrovišta i podrumi; njen nered ima mnogo od draži tajnovitog; Nemac poznaje skrivene staze što vode haosu. I kao što svaka stvar voli svoju sliku i priliku, tako i Nemac voli oblike i sve ono što je nejasno, što je u procesu nastajanja, što je sutonsko, vlažno i zastrveno: sve ono što je na neki način neizvesno, neuobičajeno, samopomično, on oseća kao ‘duboko’. Sam Nemac ne postoji, već nastaje i ‘razvija se’. Stoga je ‘razvoj’ zaista nemački nalaz i tvorevina u golemom carstvu filozofskih formula: vladajući pojam koji u savezu s nemačkim pivom i nemačkom muzikom radi na ponemčivanju čitave Evrope. Stranci stoje zgranuti i opčinjeni pred zagonetkama koje im nameće protivrečna priroda što leži u osnovi nemačke duše (koju je Hegel uneo u sistem, a Rihard Vagner, najzad, i u muziku). ‘Dobrodušan i podmukao’ - takvo vezivanje, besmisleno u odnosu na svaki drugi narod, prečesto se opravdava u Nemačkoj: neka čovek provede samo neko vreme među Švabama!...

SUTRA: NEMAČKA PREKO BEČA KONTROLIŠE SRBIJU