FELJTON - NOVI BEOGRADSKI SAJAM PROZOR U SVET KRALJEVINE: Hrvatska je u Jugoslaviji ostvarila svoj najveći privredni razvoj

I dok su veliki gradovi dobijali evropski izgled i u njihovim predgrađima se formirala klasa industrijskih radnika, u provinciji se malo šta menjalo, a u zabitim selima gotovo ništa u odnosu na vreme pre ujedinjenja. Brojne električne centrale građene posle ujedinjenja uspele su da osvetle samo mali deo naselja izvan gradova, a elektrika je i dalje smatrana velikim luksuzom. Srednji sloj kao da ne postoji. Njegovi zameci se tek naziru u retkim novim gradskim kvartovima u kojima se podižu skromne porodične kuće kreditima koje su od države dobijali državni činovnici, profesori, lekari i drugi visokoobrazovani stručnjaci koji su potrebni državi i poslodavcima.

Ipak, napor  da se ide, koliko toliko, u korak sa svetom vidljiv je i prisutan u mnogim oblastima. U septembru 1937 na levoj obali Save otvoren je kompleks  beogradskog sajmišta čija je arhitektura na nivou najmodernijih dostignuća. Beograđani, ali i mnogi  gosti iz drugih delova Jugoslavije i iz Evrope mogli su da vide izložbene eksponate koji su došli iz čitavog sveta. Do 1941 godine sajam će za kratko vreme  postati simbol ne samo privredne aktivnosti, već i prodora glavnog grada na drugu obalu Save.  

KOLIKO  su Beograđani bili željni da makar zavire u taj razvijeni svet pokazuju i kolone radoznalih građana koji peške hrle preko mosta Kralja Aleksandra na drugu obalu Save da vide šta je sve izloženo na sajmu. I ne samo Beograđani, tu su i žitelji okolnih sela obučeni u svečane narodne nošnje kojima je to životna prilika da vide, bar na trenutak, kako izgleda moderni svet o kome su do tada mogli samo da slušaju.

Posle jesenjeg sajma 1937 na prolećnom sajmu 1938 glavna atrakcija su bili najmoderniji automibili vodećih svetskih firmi, koji su bili izloženi u posebnima sajamskim paviljonima i sa statusom međunarodnog salona automibila. Na otvaranju je govorio jugoslovenski premijer Milan Stojadinović koji se požalio da Jugoslavija trenutno raspolaže samo sa 12.000,a potrebe su najmanje 150.000 automobila. Zanimljivo je da su već prvog dana prodati najskujplji izloženi automobili, među njima i američki „Kadilak“ i „Bjuik“.

Glavna atrakcija beogradslog salona automobila bila je ipak poseta kraljevske porodice na čelu sa mladim monarhom Petrom. Tu je i kraljica majka Marija koja je važila za najboljeg ženskog vozača automobila u Evropi. Tu su i mladi prinčevi Tomislav i Andrej koji ne skrivaju divljenje gledajući najmodernije automobile. Kralj Petar ima tek 15 godina, ali već ima iskustvo sa vožnjom automobila po dvorskom kompleksu, koje će se narednih godina proširiti i izvan dvora i zbog čega će njegoivi staratelji  izražavati veliku brigu, jer je mlađani kralj pokazivao veštinu za volanom, ali i sklonost ka enormnim brzinama. Dve godine kasnije, na poslednjem salonu automobila uoči rata, kralj će sesti za volan belog sportskog kabrioleta „Mercedes“ i pred posetiocima i predstavnicima štampe demonstrirati svoje vozačko umeće.

JUGOSLAVIJA  je, uprkos očiglednom ekonomskom napetku u odnosu na stanje pre ujedinjenja, ipak i dalje zaostajala za Evropom i ubrajala se u najsiromašnije države kontinenta. A ostale su i večite razmirice o tome ko koga eksploatiše. Odmah posle ujedinjenja centralna vlast je uvela visoke carine na uvoz industrijskih proizvoda, ali i izvozne carine za poljoprivredne proizvode. Želja je bila da se podstakne razvoj domaće industrije, ali to je rezultiralo prelivanjem dohodka iz poljoprivrede u industriju, a to znači iz nerazvijenih u razvijene regione, pa su Slovenija i Hrvatska praktično bile favorizovane.

Zanimljivo je da su istraživanja ekonomista pokazivala da je Hrvatska postigla u Kraljevini Jugoslaviji razvoj daleko brži od onog koji je postizala u Austrougraskoj, ali nezadovoljstvo i surevnjivost oko pitanja ekonomskog razvoja i ko daje, a ko dobija, opterećivali su političke odnose u Kraljevini sve do njenog kraja.

Zaostalost Kraljevine Jugoslavije u odnosu na druge evropske zemlje najvidljivija je kada se pogledaju podaci o pismenosti njenog stanovništva. Prvi posleratni popis 1921. godine pokazao je  da je od 12 miliona stanovnika nove države više od polovine (51,5%) stanovnika starosti preko 10 godina nepismeno. Deset godina kasnje broj pismenih je u celoj državi povećan za 6%, ali razlike između pojedinih regiona su i dalje ogromne. Popis iz 1931. godine pokazuje da su Slovenci (Dravska banovina) gotovo stoprocentno pismeni (99,4%), dok je broj pismenih u Vardarskoj banovini (Makedonija) 29,1% i Vrbaskoj banovini (istočna Bosna) 27,4%.

U BEOGRADU 1936. sagrađen prvi hotel savremenog tipa u kome kitnjaste fasade ustupaju mesto najnovijim konstruktivnim rešenjima i funkcionalnoj udobnosti. Hotel „Mažestik“, podignut u najužem gradskom centru, ubrzo postaje mesto u čijim se restoranima i salonima sa udobnim foteljama i ložama obloženim tamnocrvenim plišom, okupja kulturna i umetnička elita. Tu redovno odseda Miroslav Krleža čije se drame izvode u obližnjem Narodnom pozorištu, a glumci i reditelji imaju svoje lože u čuvenoj hotelskoj kafani, u kojoj se svakodnevno okupljaju akdemici, pisci i umetnici jugoslovenske metropole.

U jednoj od kafanskih loža svakog dana u podne sede Slobodan Jovanović, Miloš Crnjanski i penzionisani diplomata burne biografije Živojin Balugdžić koji redovno piše za „Politiku“. Uz njih je i najpoznatiji beogradski knjižar Geca Kon, čija je izdavačka kuća u neposrednoj blizini na početku Knez Mihailove ulice. Sa zida iznad lože društvo im pravi Vlaho Bukovac čija velika slika devojke u konavljanskoj nošnji prestavlja jedan od najvrednijih eksponata u luksuzno opremljenoj kafani. Vode se ozbiljni razgovori o političkoj situaciju koja tih godina već nagoveštava velike svetske lomove, ali se i neobavezno ćaska o raznim beogradskim dogodovštinama, u čemu je Slobodan Jovanović pravi majstor koji ne krije svoje uživanje dok se prepričavaju razni tračevi iz beogradskog visokog društva.

Miloš Crnjanski te dane i sedeljke u Mašestiku opisuje u Embahadama sa nostalgijom, ali i sa duhovitim opaskama koje dočaravaju kafansku atmosferu onog vremena. Čini se da je u tom društvancetu glavna razbibriga bio Geca Kon koji je zabavljao društvo svojim neprestanim molbama Slobodanu Jovanoviću da mu izdejstvuje da postane član Srpske kraljevske akademije, jer je srpsku kulturu zadužio stotinama knjiga koje je izdao, a među njima su i sabrana dela samog Jovanovića, ali i Seobe, remek delo Miloša Crnjanskog.

RAZVOJ TURIZMA

SA RAZVOJEM  vazdušnog i pomorskog saobraćaja Jugoslavija postaje i značajna destinacija na turističkoj mapi Evrope u kojoj između dva svetska rata turistička putovanja postaju obavezni deo svakodnevnog života, u prvom redu dobrostojećeg sloja građana. Niču veliki luksuzni hoteli duž jadranske obale, a glavne gradske centre Beograd, Zagreb i Ljubljanu sve češće posećuju poslovni ljudi iz čitavog sveta, što daje zamah razvoju hotelijerstva.

SUTRA: NAPAD NA JUGOSLAVIJU  I HAOS U AMBASADAMA