FELJTON - VEĆINA MASONA BILI ISKRENI JUGOSLOVENI: U Kraljevskoj šestojanuarskoj vladi uglavnom bili masoni

Utoliko pre što su i sami u tzv. profanom životu bili zastupnici različitih političkih i ideoloških orijentacija, mada su većinski podržavali integralno jugoslovenstvo.

Istovremeno su većinom bili protivnici fašizma i komunizma, uvereni da se društvene napetosti rešavaju evolutivnim putem, zbog čega su protiv prevrata bilo koje vrste, pogotovo protiv revolucija koje stupanjem na scenu istorije "obrću svet".

Kao intergrali Jugosloveni, protivnici separatističkih tendencija u krugovima hrvatske politike, uglavnom su pristali na proglašenje šestojanuarske diktature, koju je kralj Aleksandar Karađorđević uveo 9. januara 1929. godine. Uprkos jasnom znaku da je to neka vrsta smrti za demokratski poredak u državi, bliže srcu im je bila ideja da kralj tako pokušava da spase Kraljevinu Jugoslaviju. Otuda su u šestojanuarskoj vladi uglavnom bili masoni, što je slobodnim zidarima, kao nestranačkoj i opštejugoslovenskoj organizaciji otvorilo prostor da nastave svoj rad.

O UNUTRAŠNjIM nesaglasjima među članovima Velike Lože SHS
"Jugoslavija", kada je reč o njihovim pojedinačnim političkim i ideološkim opredeljenjima, svedoče masonski izvori prvog reda koji se čuvaju u Arhivu Jugoslavije. Na osnovu te građe Zoran D. Nenezić navodi kako je Milan Ulmanski pominjao postojanje centralističke i federalističke struje u pogledu državnog uređenja. Damjan Branković je govorio o monarhističkoj i republikanskoj struji, a profesor Milan Bartoš je pominjao podelu na tri struje: levom krilu koje su činili protivnici diktature i republikanci, pripadali su dr Ivan Ribar, Ljubomir Dukanac, Đuro Bajalović i dr Sima Milošević; desnom krilu koje podržava diktaturu pripadali su uglavnom masoni viših stepena: Vladimir Ćorović, Viktor Novak, Juraj Demetrović, Damjan Branković i drugi; nekoj vrsti centra pripadali su Đorđe Vajferti i Dušan Miličević.

Uprkos tim razlikama, masoni su nastojali da one ne remete unutrašnju harmoniju organizacije, pogotvo zbog toga što je, kako se navodi u jednom slobodnozidarskom spisu, "naša država nova tvorevina", zbog čega jugoslovenska masonerija "ima goleme zadatke i veliku odgovornost pred vlastitim narodom i masonerijom u svetu".

NA POLITIČKOM unutrašnjem planu goruće pitanje ticalo se separatističkog pritiska iz Hrvatske, a onda je 10. novembra 1927. dodatnu napetost izazvalo formiranje Seljačko-demokratske kolacije (SDK). Uspostavljanje koalicije između Hrvatske seljačke stranke i Samostalne demokratske stranke, bilo je veliko iznanađenje, pošto su dogovor o formiranju tog opozicionog bloka sklopili dojučerašnji ljuti protivnici Stjepan Radić i Svetozar Pribićević. Radić je bio nosilac ideje federalizma i pune nacionalne samostalnosti, a Pribićević odlučan, nesumnjivo jedan od najupornijih ideologa jugoslovenstva i centralističkog uređenja države.

Stranačke netrpeljivosti, međusobne optužbe i nepomirljivosti, dugo taložene, bukvalno su eksplodirale 20. juna 1928. godine kada je na sednici Narodne skupštine razulareni radikalski poslanik Puniša Račić hicima iz pištolja ubio hrvatske poslanike Pavla Radića i Đuru Basaričeka. Ranio je i političkog vođu Hrvata Stejepana Radića, prvu ličnost Hrvatske seljačke stranke, koji je preminuo 8. avgusta, zbog zdravstvenih komplikacija izazvanih ranjavanjem.

POVODOM nemilog događaja Velika loža "Jugoslavija" reagovala je 2. jula okružnicom koju su potpisali Dušan Milićević i Antonije Ž. Šokorac: "U odsustvu našeg moćnog Velikog Majstora, a u dogovoru i sa bratskom saglasnošću sa starešinama ovdašnjih loža i jednim većim brojem Braće, nalazimo se pobuđeni da, u ime Upravnog veća naše Velike Lože, osuđujući najoštrije krvavi i sramni zločin, izvršen od strane jednog bezumnika u Narodnoj skupštini, apelujemo najtoplije na svu braću: da u ovim teškim trenucima što ih preživljava naša Otadžbina, a imajući svagda na umu uzvišene principe slob. zidarstva, dejstvuju svaki u svome krugu na umirivanju i stišavanju duhova, kao i na tome, da se ukloni i niveliše raskopani jaz između bratskih plemena našeg troimenog naroda.

Izvršeni strahoviti čin zadire u opšte, velike i krupne države interese, koji nam svim moraju biti iznad svega, te stoga i mi Masoni, kao pojedinci, moramo sada više nego ikada raditi u smislu naših principa na stišavanju tih i gnusnih strasti."

U OKRUŽNICI dalje se navodi: "Zbog svega toga - mi upravljamo svoj apel na svu našu Braću, pre svega i naročito na onu Braću, koja imaju udela u javnom životu, a specijalno na Braću novinare, šaljući svima njima, kao i svoj ostaloj Braći, našu bratsku toplu molbu, da u pokazanom smislu i pravcu rade. Braći novinarima osobeno šaljemo na srce: da u svojim člancima neprekidno dejstvuju umirujući, stišavajući i ublažavajući; da pažljivo proveravaju vesti, pre no što ih publikuju i da svaku stvar, u ovim teškim i ozbiljnim danima procenjuju sa gledišta opštih narodnih i državnih interesa. Gledajući pravo u oči, sa svom ozbiljnošću, današnjoj teškoj i mučnoj stvarnosti, mi se uzdamo u dokazano rodoljublje, širokogrudost, uviđavnost i veliku požrtvovanost sveukupne Braće, i s ove i s one strane Save i Dunava. I to naše snažno pouzdanje ispunjava nas čvrstom verom: da će svi oni, sa svoje strane, nesumnjivo svim srcem i svim svojim silama pomoći, da se što pre ukloni i sasvim iščezne onaj zlokobni jaz, stvoren partijskim strastima i neuviđavnošću."

SAVEZNO veće Velike lože "Jugoslavija" formulisalo je 30. septembra, povodom dramatičnih okolnosti u kojima se zemlja našla, sledeće stavove: "Saobrazno svojim načelima, rukovođeno jedino moralnim zakonom i čistim patriotizmom, Jugoslovensko slobodno zidarstvo, stojeći prema tome iznad svake stranačke političke borbe a iskreno zabrinuto za miran život i ekonomski procvat našeg troimenog naroda, našlo se je povodom ogorčene stranačke borbe pobuđeno da izjavi: da stoji na gledištu bezuslovnog državnog jedinstva i da smo jedan troimeni narod, koji je istorijskom nužnošću upućen na zajednički život; da će jugoslovensko slobodno zidarstvo, prožeto tim saznanjem i tom zajedničkom verom, u granicama svoje moći preduzeti sve što je potrebno da se strasti stišaju i duhovi umire, kako bi naš narod sve svoje sile i svoju životnu energiju mogao posvetiti mirnom istorijskom i materijalnom napretku, a to se može postići samo tako, ako svi opravdani zahtevi budu pravično zadovoljeni."

HRVATSKI SLOBODNI ZIDARI

RAZVOJ događaja u drugoj polovini dvadesetih godina prošlog veka inspirisao je poznatog masona dr Radenko Stanković, inače ličnog lekara kralja Aleksandra Karađorđevića, da predloži suverenu stvaranje posebnog političkog kluba u Beogradu, kako bi se preko njega uticalo na smanjenje separatističkih pritisaka hrvatskih stranaka. Kralj je prihvatio predlog, dao je u te svrhe i određeni novac, ali klub nije osnovan, pošto se grupa zagrebačkih masona odvojila od Velike Lože SHS "Jugoslavija", osnivajući Veliku Simboličku ložu "Libertas".

SUTRA: VATIKAN NEPRIJATELj SLOBODNOG ZIDARSTVA