FELJTON - SRBIJA IZMEĐU SCILE I HARIBDE: Od oktobra 1876. u Beogradu je počela da radi loža "Svetlost Balkana"

Poljski knez je odranije bio u vezi sa Dejvidom Urkvartom, pouzadnikom britanskog dvora i diplomatom, slobodnim zidarom. Knez Miloš se s njim sastajao četiri puta, tražeći pomoć od Engleske kako bi izveo Srbiju ispod ruskog protektorata.

Najvažniji njihov sastanak bio je 1833, o čemu je Urkvart sačinio poverljiv izveštaj.

Znajući za taj dokument, Čatroriski je na osnovu njega u januaru 1843. formulisao "Savete koje Srbija treba da sleduje" u spoljnoj politici. U najkraćem - poštovanje i oprez prema Rusiji kao velikoj sili, obazrivost prema Austriji, čije "darove i ulagivanja valja primati kao od lažnog i pritvorenog neprijatelja, s kojim će se nekad boriti morati".

Što se tiče Francuske, Srbija se na nju može osloniti bez ikakvih zazora, tvrdio je Čartoriski, koji je smernice dostavio Zahu u Beograd.

Malo je reći da se Srbija nalazila između Scile i Haribde, pa nije čudno da su u istoj poziciji bili i malobrojni pripadnici srpskog slobodnog zidarstva, koji su na različite načine nastojali da ostvare puno nacionalno i političko oslobođenje.

PREMA kasnijim navodima istoričara Dragoslava Stranjakovića, inače masona, "Vučić je kod slobodnih zidara tražio potporu za svoju političku borbu (protiv kneza Aleksandra), njegove vlade i ostalih protivnika". I zaista, Vučić i Petronijević su 18. februara 1843. uputili pismo Čartoriskom, uz molbu da zastupa interese Srbije u Parizu i Londonu. Kada je Zah stigao u Beograd sredinom oktobra 1843. u zimu naredne godine formulisao je na osnovu saveta Čartoriskog plan "Slavenske politike Srbije", koji je predao Iliji Garašaninu.

U toj tački ubrzava se priča, za koju ovde nema prostora, o nastanku "Načertanija", u čemu je nesumnjiva uloga francuskih i britanskih masona, preko slobodnozidarske braće, poljskih političkih emigranata, takođe i masona u Srbiji, pre svih moćnog Tome Vučića Perišića i Avrama Petronijevića, članova beogradske lože "Ali Koč".

Sve u svemu, XIX vek je potvrdio širenje slobodnog zidarstva u evropskim zemljama, važnu ulogu masona u pripremi i izvođenju nacionalnih, buržoaskih revolucija, uključujući Srbiju i Crnu Goru.

DVE ZNAČAJNE ličnosti srpsko-crnogorskog naroda u prvoj polovini 19. veka, takođe su bili slobodni zidari - Sima Milutinović Sarajlija i vladika Petar II Petrović Njegoš. Prema istraživanjima Zorana D. Nenezića, Simu Sarajliju, književnika, nacionalnog radnika i pesnika, u savez slobodnih zidara uveo je u Kišinjevu, u Besarabiji, veliki ruski pesnik Aleksandar Sergejevič Puškin.

- "Neobuzdanog duha, sanjar, lutalica i čovek ogromne energije - piše Nenezić - Sarajlija je, pored brojnih poslova koje je radio, bio i prvi učitelj budućeg vladike i svetovnog vladara Crne Gore, najvećeg srpskog pesnika, Petra II Petrovića Njegoša, tvorca spevova "Gorski vijenac", "Lažni car Šćepan Mali" i filozofsko-religijskog speva "Luča Mikrokozma", koji se bez poznavanja učenja, filozofije i simbolike slobodnog zidarstva ne može uspešno protumačiti (što su znalački učinili docniji istraživači Anica Savić - Rebac i Miron Flašar).

- Iako još uvek nema pouzdanog podatka - nastavlja Nenezić - kada je i u kojoj loži Njegoš primljen, na osnovu ozbiljnih studija poznatog frncuskog slaviste Mišela Obena, pitanje njegovog masonstva je naučno i definitivno pozitivno rešeno.

KADA se zna koliki je i kakav uticaj za vreme svog života Njegoš ostvario, i kakav je uticaj njegovih neprevaziđenih dela na formiranje srpske nacionalne, građanske i oslobodilačke svesti, sa svim elementima patriotskog, liberalnog, demokratskog i kosmopolitskog, u kasnijoj borbi Srba za nacionalno oslobođenje i ujedinjenje, onda se mogu imati približne dimenzije značaja masonskog učenja i dela Njegoša na srpski narod i njegovu nacionalno oslobodilačku svest."

Posle prekida rada lože "Ali Koč", u Beogradu je od oktobra 1876. počela da radi loža "Svetlost Balkana", pod uticajem garibaldinaca, italijanskih dobrovoljaca u ustanku poznatom kao Nevesinjska puška iz 1875. Jedan od ustaničkih vojvoda, Mićo Ljubibratić, ne samo da je postao član ove lože, nego ga masonski istoričari smatraju za jednog od njenih osnivača.

Starešina ove lože postaće kasnije Mihailo Valtrović, profesor Velike škole i čuvar Narodnog muzeja.

NjENI članovi bili su i direktor banke Božidar Bodi, rentijer Banković Tasa, inženjer Viljem Bader, konzul Hajim Davičo, apotekar Kornel Draškoci, političar Jovan Đaja, profesori Velike škole Emilijan Josimović, Dragutin S. Milutinović, Svetomir Nikolajević, Stevan R. Popović, vajar Petar Ubavkić...

Na Berlinskom kongresu 1878. Srbija je dobila nezavisnost, što se neminovno odrazilo i na rad slobodnih zidara

U oktobru 1881. osnovana je loža "Srpska zadruga", a u januaru naredne godine loža "Sloga, Rad i Postojanstvo".

Od posebnog značaja bilo je svečano otvaranje lože "Pobratim" 2/14. februara 1891, što se poklopilo sa 87-godišnjicom podizanja Prvog srpskog ustanka. Loža je imala jedanaest članova.

U ARHIVU Jugoslavije čuva se izvorna dokumentacija, građa nastala između 1872. i 1958. godine, čiji su stvaraoci loža "Pobratim", Velika loža Srba, Hrvata i Slovenaca "Jugoslavija" i Jevrejska Bene Berit Velika loža za Kraljevinu Jugoslaviju XVIII distrikta.
Ova građa pouzdano svedoči da je srpska nezavisna slobodnozidarska loža "Pobratim" osnovana 2. februara 1891. godine, pod zaštitom Velike simboličke lože Ugarske.

Osnivači i članovi lože bili su Đorđe Vajfert, Svetomir Nikolajević, Tihomir J. Marković, Andra Đorđević, Sreta Stojković, Branko Bošković, Maksa Antonijević, Đorđe Milovanović. Đorđe Terzibašić, Stevan Mokranjac i Dimitrije G. Biba.

Za starešinu lože izabran je Đorđe Vajfert.

"KOD NAS je slobodno zidarstvo imalo prilično neprijatelja. Njemu se čak prebacivalo da nije dovoljno nacionalno, usled toga što je bilo zavisno od Pešte. Naši slobodni zidari međutim, tvrde, da je sve to rezultat neobaveštenosti. Tu tvrdnju osnažuju baš time, što su u doba aneksije Bosne zahtevali od mađarske lože da se založi za pravednu srpsku stvar, a kad tamo nisu našli dovoljno potpore, onda su proglasili nezavisnost svoje lože. Rezultat toga bio je, da su naši slobodni zidari ušli kao ravnopravan i nezavisan član u Svetski Savez", obelodanila je dobro obaveštena "Politika" 22. marta 1925, u tekstu "Slobodni zidari".

VELIKI IZAZOVI

ISTORIJSKE okolnosti na početku 20. veka nametnule su srpskim masonima nove, velike izazove, a suočavanje s njima na političkom, socijalnom i ekonomskom planu istovremeno je vodilo i unutrašnjem zrenju masonskih loža, što se odrazilo i na njihov odnos prema nacionalnom radu. Iz ovog burnog perioda, u sažetom prikazu izdvojićemo nekoliko izuzetnih događaja. Dinastičke borbe između Obrenovića i Karađorđevića imale su dugu i bolnu istoriju, a nova etapa tog sukoba počela je ženidbom kralja Aleksandra Obrenovića sa Dragom Mašin, čiju je ruku isprosio 8. jula 1900. godine.

SUTRA: KRALj PETAR PRVI I SLOBODNI ZIDARI