FELJTON - BOMBARDOVANJE HRVATSKE ZAUSTAVLJENO IZ VATIKANA: Srbi su pod nemačkom okupacijom postali divljač za odstrel

Radilo se o jednom spretnom i tolerantnom funkcioneru visokog poverenja i uticaja. Pre rata je bio gradonačelnik Beča, pa poslanik u Rumuniji. Od 1943. prvi zadatak mu je bio da stvara "Veliku Albaniju", kao nezavisnu državu potpuno odvojenu od Italije. Kao realista, video je da je politika prema Srbima bila potpuni promašaj. Napisao je da su Srbi pod okupacijom postali divljač za odstrel, koju je svako imao pravo da ubija. U memoarima ("Sonderauftrag Soudost 1940-1945") on veli da je američki izaslanik u štabu generala Mihailovića Makdauel vodio ove pregovore s njim. Krajem jula, ili početkom avgusta 1944, bili su poslednji i najznačajniji pokušaji. Makdauel je poručio da njegova vlada želi da pregovara sa nemačkim vođstvom. Najpre se radilo o sudbini nemačke vojske na Balkanu, ali je poručio "da ima punomoć da razgovara i o stvarima koje se ne odnose samo na Balkan".
Posebni američki izaslanik je predviđen da vodi ove pregovore, a predviđena je mogućnost da Nojbaher putuje i u Sjedinjene Države, kako bi se razgovaralo "o opštim stvarima u svetu".

AMERIČKI stratezi su brzo shvatili da rat protiv sovjetske armije ne bi mogli dobiti. Morali su se s njom sporazumevati. Svi koji su do 1943. u hercegovačkim selima preživeli rat dobro se sećaju četničkih narodnih zborova, gde se sa tribine hvale engleski saveznici, a to sve sluša nemački oficir svečano posađen odmah do govornika. Ono što su četnici radili sa italijanskom vojskom, predajući liste komunističkih simpatizera, radili su i sa nemačkom posle toga. Bilo je upadljivo da se u svim mestima uz levu obalu Neretve nalaze uniformisani predstavnici četnika.

Hitler je 22. avgusta 1944. konačno dao pristanak za "male taktičke manevre s pokretom Draže Mihailovića". Verovatno iza toga stoji činjenica da su time otvarali veće mogućnosti za kontakte s predstavnicima zapadnih saveznika. Nakon oslobođenja Beograda 20. oktobra, sam će general Mihailović slati poruke da odobrava ovu saradnju, a 3. novembra će major Jevđević u ime četničke komande sklopiti dogovor o zajedničkom maršu četnika i Nemaca na sever.

Četnički pokret se ne može otresti optužbi za kolaboraciju, ali bi istoričari morali zaključiti da je najgora kolaboracija bila sa formalno britanskim saveznicima. To nisu bili saveznički odnosi, nego greška da se celi politički program i ciljevi pokreta prepuste u ruke izbegličke vlade i britanske iza nje. Prijateljstvo partizana sa saveznicima je preraslo u vojnu saradnju. Krajem rata 1945, vodili su jednu evropsku armiju od 700.000 ljudi. Četnicima je ostajalo da svoju lojalnost dokazuju pomaganjem oborenim američkim avijatičarima.

JEDAN preživeli američki pilot Ričard Felman, u "Uspomenama o savezu generala Mihailovića i mene" (1964) opisao je odlazak velike grupe spasenih avijatičara u Pranjanima za Bari 12. avgusta 1944. General je došao u pratnji stotinu bučne dece. Postrojio je hiljadu svojih ljudi u čast američkih spasenika. Supruga Dragiše Vasića znala je engleski jezik i prevodila. Sedeći na jednom kamenu, Mihailović se žalio da su ga saveznici napustili. Među stalnim pohvalama, Felman je zabeležio da su svi avijatičari u formaciji od 250 letećih tvrđava dobijali štampane instrukcije, da se, u slučaju zarobljavanja, odmah predaju ljudima sa crvenom zvezdom na kapama, a ne četnicima, "jer oni režu uši".

Takvih ispraćaja savezničkih pilota nazad u njihove italijanske baze bilo je više i sa četničke i sa partizanske strane. Na jednom ispraćaju više avijatičara okupljenih u bazi Hercegovačkog partizanskog odreda u Donjem Hrasnu u to vreme priređena je narodna svetkovina, a britanski pilot na kapu prišio crvenu zvezdu. Nemci su popravljali neke oborene leteće tvrđave, pa ih sa svojom posadom ubacivali u ogromne eskadrile i vodile u zone najgušće odbrane. Preletanje od nekoliko časova više stotina aviona, najmanje po dva u jednom redu, sa stalnim obletanjem lakših aviona za odbranu, bio je spektakl koji je dnevno posmatrala cela Jugoslavija. Iz italijanskih baza, najviše oko Fođe tukli su Beč, Budimpeštu, lanac jugoslovenskih gradova i rumunska naftna polja.

POSTOJALA je saradnja savezničke avijacije i partizanskih snaga. Vrhovni štab je određivao ciljeve napada. Najpre je Zadar etnički očišćen od italijanskog stanovništva.

Beograd je bombardovan 11 puta, prvi put na Vaskrs 1944, kad je poginulo 1.160 ljudi, kao i svi značajniji gradovi u Srbiji, u Crnoj Gori Podgorica, gde je bila velika koncentracija četnika. Zbog intervencije Vatikana, Zagreb je pošteđen ognjenog palacanja te aždaje. I kraljevska vlada u Londonu je savetovala koje ciljeve treba bombardovati, Predrag Mitić, jugoslovenski vazduhoplovac iz toga vremena, 18. maja 2004. objavio je izjavu koju mu je o bombardovanju kazivao britanski general Ficroj Maklejn. Ciljeve bombardovanja je određivao partizanski Vrhovni štab. U Leskovcu je poginulo oko dve hiljade ljudi. Posle bombardovanja Splita, koji je doživljavan kao jedno od uporišta generala Mihailovića, Vatikan je intervenisao, pa su ciljevi po Hrvatskoj bili od tada pošteđeni. Lako je bilo izračunati da je od savezničkog bombardovanja srpskih gradova u njima poginulo više nevinih stanovnika, nego prilikom nemačkog bombardovanja 6. aprila 1941. U naučnoj i memoarskoj literaturi nije raščišćeno i sporenje zašto su pored dva srpska zarobljenička logora oko Soluna, bombardovani i neki logori u Nemačkoj. Bombardovan je logor Osnabrik i ubijeno je 116 srpskih oficira, kao i deo logora Jasenovac.

SAVEZNIČKO bombardovanje srpskih gradova krajem rata ostalo je nerešen izazov i u modernoj nauci i u politici. Najpre je okupaciona "Vlada narodnog spasa" generala Nedića, u protestu Međunarodnom Crvenom krstu, tvrdila da je "to bio Tito koji je dao naredbu", a saveznici dobre volje prihvatili. Nakon sloma Jugoslavije 1992, talas "revizionističke istoriografije" je to koristio u političke svrhe. Đorđe Stanković, sa dobrim poznavanjem izvora, naveo je da je Draža Mihailović prvi zatražio ovakvo bombardovanje u martu 1942, sa uverenjem "da Srbi neće žaliti civilnih žrtava". Kasnije je ovakve savete davao samo partizanski Vrhovni štab, a dokumenti ne navode da je Tito davao takve predloge. Stanković je rekonstruisao ciljeve bombardovanja i zaključio da je Beograd "bombardovan isključivo iz vojnih razloga". Oko pet hiljada radnika je radilo u beogradskim fabrikama za nemačku vojsku, a samo u fabrici aviona "Rogožarski" je bilo remontovano 600 avionskih motora. Saveznici su namerno izbegavali bombardovanje Autokomande, jer bi eksplozija ogromnog skladišta municije uništila četvrtinu grada.

Na jednoj neeksplodiranoj bombi je pisalo "Srećan Uskrs". Zadnju reč će dati još nepristupačni tajni dokumenti. Time se ne isključuje politički motiv bombardovanja, jer je on postojao u svetu.

AMERIČKA KONTROLA

PO IZRIČITOM zahtevu Amerikanaca da general Mihailović mora biti prisutan u njihovim pregovorima sa Nemcima, trebalo bi zaključiti da su saveznici kao uslov postavljali obnovu jugoslovenske države, pod četničkim vođstvom. Bez ovog podatka je nemoguće shvatiti kolaboraciju između srpskih četnika i nemačkih okupacionih snaga.

Amerikanci su im određivali ulogu velikog oslobodioca od komunističke opasnosti.

SUTRA: OSTRVO VIS POSTAJE TITOVA PRESTONICA