FELJTON - ZA PARTIZANE ČETNICI GLAVNI NEPRIJATELJI: Zapadne sile su žrtvovale četnički pokret i odgurnule ga od sebe

Vrhovni štab je 8. marta 1943. dao punomoć komandantu Prve proleterske brigade Koči Popoviću za kontakt sa nemačkom stranom. Kao partizanska delegacija, određeni su, pored njega, koji je jedini išao pod sopstvenim imenom, Milovan Đilas i Vladimir Velebit, tada šef Vojno-sudskog odseka Vrhovnog štaba. Ti pregovori su vođeni u Gornjem Vakufu, Sarajevu i Zagrebu.

Mišo Leković je 1985. opisao ove "martovske pregovore" prema raspoloživoj jugoslovenskoj građi. Posle razgovora u Zagrebu, sam Đilas je saopštio da "se nismo ustezali od izjava da bismo se tukli protiv Britanaca ukoliko se iskrcaju, jer se Britanci još nisu bili iskrcali, a i držali smo da bismo se morali s njima boriti ukoliko bi rušili našu vlast, odnosno pomagali uspostavljenje četničke vlasti".
Neprestano je naglašavano da su partizani samostalna politička snaga, nezavisna i od Moskve, da se bore protiv Nemaca. Volter Roberts (Wolter Roberts) u istraživanju nemačkih dokumenata (1973) proširio je partizanske uslove za saradnju - obustava neprijateljstva i uzajamnih napada, određivanje Sandžaka kao partizanske teritorije. Drugi istraživači su navodili da je partizansko vođstvo bilo spremno da stvara svoju državu istočno od Neretve, ugovor o zajedničkom ratovanju protiv mogućeg savezničkog iskrcavanja na jadranskoj obali i pomoć u oružju. Zaista je bilo naređeno nekim partizanskim jedinicama da prestanu borbu protiv nemačkih jedinica.

JUGOSLOVENSKA zvanična politika se pravila nevešta i nije nikada dala svoju verziju ove istorije. Do pojave knjige Miše Lekovića znatiželjnim istraživačima su stavljani na raspolaganje samo oni dokumenti koji su pregovore sa Nemcima svodili na pitanje priznanja partizanske vojske kao ratujuće strane. Zna se da je Koča Popović, učesnik u ovim pregovorima, predlagao da se objave izvori koji su ostali na raspolaganju, ali je maršal Tito to zaustavio. Može se pretpostavljati da je sugestiju za ove pregovore davao Staljin, kako bi se na jugoslovenskom prostoru oslanjao na vojne snage koje kolaboriraju sa okupacijom, Zapadni saveznici su u četnicima to imali. Učesnik u pregovorima Milovan Đilas je u svojim uspomenama saopštavao samo zvaničnu jugoslovensku verziju.

U prvom nemačkom izveštaju o kontaktu sa trojicom izaslanika partizanskog Vrhovnog štabau Gornjem Vakufu 11. marta 1943, na jednoj stranici gustog teksta je navedeno pet tačaka predloga. U prvoj tački se veli da nemačka strana nije odgovorila na raniji partizanski predlog o razmeni zarobljenika, s kraja januara 1943. To je predlagano i ranije. Radilo se o razmeni nemačkih folksdojčera iz Jajca, 25 nemačkih zarobljenika, oko jedne stotine hrvatskih zarobljenika i 615 italijanskih. Najznačajnija, u celoj listi zahteva, jeste tačka treća: "Komanda Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije stoji na stanovištu: a) da u postojećoj situaciji ne postoji nikakva osnova da nemački Vermaht vodi rat sa Narodnooslobodilačkom vojskom Jugoslavije, pogotovo ako se u obzir uzmu položaj, protivnik i interesi jedne i druge strane. Zbog toga bi bilo u obostranom interesu da se neprijateljstva obustave. U vezi s tim bi nemačka komanda i ova delegacija podneli predloge o jednoj eventualnoj zoni i pravcima ekonomskih i drugih interesa; b) Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije smatra četnike glavnim neprijateljem". U preostalim tačkama se zahtevala preliminarna obustava neprijateljstava, da nemačka strana naimenuje opunomoćenog pregovarača, dok bi eventualni važeći sporazum partizanska viša komanda morala da potvrdi.

POSLE prvog sastanka u Gornjem Vakufu, pregovori su nastavljeni u Zagrebu. Partizanska strana je zahtevala priznanje teritorija istočno od Neretve (Raška oblast) kao svoju priznatu državu, odašiljanje nemačke pomoći u oružju i zajednička borba protiv mogućih britanskih pokušaja da, posle iskrcavanja, četnici obnove jugoslovensku državu. Đilas je zabeležio u uspomenama utisak da u Zagrebu žene nose kraću suknju nego pre izbijanja rata.

Pored ovoga sporazumevanja sa Nemcima, partizanski štab je poslao Svetozara Vukmanovića Tempa u Albaniju, Makedoniju i Grčku. On je u svojim uspomenama "Revolucija koja teče" (1971) propustio da kaže koji je bio pravi razlog ove njegove misije. On je, zaista, znatno unapredio pokret otpora u svim tim oblastima. U Makedoniji je uspostavljen Pokrajinski komitet KP, određeno je da bugarski komunisti imaju svoju bazu najugoističnoj strani, organizovao je jedinice na Kosovu i u Albaniji. Ipak je u jednom televizijskom intervjuu, posle objavljivanja svojih uspomena, na pitanje zašto je preduzimao tako golemi napor, odgovorio da je usaglašavao sve te snage za mogućnost pružanja oružanog otpora savezničkoj invaziji na Balkan.

KOMINTERNA je "izrazila zabrinutost" za ove partizanske pregovore sa Nemcima, na osnovu čega deo istoričara misli da je Vrhovni štab to uradio sam. Valja sumnjati u ispravnost tog zaključka, jer sovjetska strana je morala i javno, kao i za dešifrovanje njenih poruka od britanskih i nemačkih službi, naglašavati samostalnost ovog poduhvata. Pregovori su propali, najviše zbog menjanja opšte klime u kojoj je bila stvorena strategija savezničkog iskrcavanja na Balkan. Osnova te strategije je na kraju ostala - neophodnost da Sovjetski Savez dobije svoju zonu uticaja u istočnoj Evropi i zaštita Grčke i Turske, kao zapadne zone.

Drugim rečima, pokušaji da se četnički pokret stavi u akciju i počne ratovanje protiv osovinskih trupa, završio je još jednim četničkim porazom. Stanovište Slobodana Jovanovića da je britanska politika bila to da će se "pitanje Mihailovića rešiti u igri karata Britanaca i Rusa, zaista je i ostvarena u martu 1943. Kao cenu sporazuma sa Sovjetskim Savezom, zapadne sile su žrtvovale četnički pokret i odgurnule ga od sebe. To je bila njegova istorijska katastrofa. Za sve svoje marifetluke, podvale i lukavstva, Čerčil je u Staljinu našao sebi ravnog.

ČETNI U SLO

„POSLE Hitlerovog naređenja da se prekinu pregovori sa partizanima, Nemci nisu uspeli dau operaciji "bsšagsg" razbiju partizanske snage. U pre- pisci sa Musolinijem, Hitler nije odobravao saradnju ni sa četnicima, jer su oni ipak britanski saveznici, a deo italijanske vojske preko njih pokazuje antifašističke tendencije. To je razlog što su i Italijani napuštali četničke snage. Na Neretvi ih nisu snabdevali, pa su jeli presnu konjetinu. Nemci su ih po istočnoj Hercegovini hapsili i terali u dva koncentraciona logora kod Soluna. Umesto istorijskog uspona, četnička vojska se raspala i vojnici pušteni kućama. Plima kolaboracije četnika s Nemcima je posledica ovog njihovog neuspeha u Dalmaciji 1943. General Mihailović je smatrao da.su ga Britanci namerno izigrali, jer ga nisu upozorili na kapitulaciju Italije, pa čak i naredili, kad je do nje došlo, da ne preuzima italijanske jedinice, nego da ih stavi pod komandu Britanaca.

SUTRA: KARDELj TAJNO PREGOVARA SA ITALIJANIMA U LjUBLjANI