FELJTON - SVIREPI ZLOČINI ČETNIČKIH ODREDA: Odmah posle gašenja crvenog, počeo je četnički "crni teror"
KRAJEM decembra 1941. italijanska vojna obaveštajna služba je procenjivala da na području Kozare ima oko hiljadu pobunjenika, sa komunističkim vođstvom pretežno, isto je u području Teslića, sa dve hiljade ustanika, oko Jajca od 500 do četiri puta više, takođe sa pretežnim komunističkim vođstvom.
ANTIKOMUNISTA Pavle Đurišić sa svojim četnicima osnivao je logore za komuniste, Foto "Vikipedija"
Na Majevici je bilo do 15.000 ustanika pod vođstvom četnika, isto oko Vareša sa hiljadu pobunjenika. Igmansko područje je imalo hiljadu pobunjenika pod vođstvom komunista, na planini Romaniji 10.000 pobunjenika su vodili četnici i oko Foče i Goražda 4.000 pod četničkim vođstvom. Na osnovu ovih brojeva i područja delovanja zapaža se da su "leve greške" pokrivale uglavnom ona pobunjena područja u kojima su četnici dominirali. "Crveni teror" je, samo u Hercegovini, odneo oko 500 života srpskih nacionalista, ili "klasnih neprijatelja" van toga.
"Crveni teror" je pogodio sve u koje se sumnjalo da su bliži srpskim nacionalnim ciljevima, znatan deo intelektualaca, sveštenika. Kaluđeri koji su prebegli iz Rusije posle Oktobarske revolucije poubijani su u jednom manastiru. U Crnoj Gori su ova stratišta nazivali Titovim pasjim grobljima pod kojim su imenom ostali stalno. Peta crnogorska brigada i Hercegovački odred morali su se povući, ali je u bitkama od 21. jula 1942. bilo dvesta mrtvih i više ranjenih. U Hercegovini je bilo oko 8.000 partizana i 7.900 četnika. Posle rasula partizanski deo je ostao samo sa 370 preostalih.
ODMAH posle gašenja crvenog, počeo je četnički "crni teror". Odvijao se u uslovima totalne kolaboracije sa italijanskom vojskom. Da bi se ispravno razumela i ocenila ova kolaboracija četnika sa italijanskom vojskom, potrebno je uzeti u obzir da je ovo vreme primene propisa od 1. marta 1942. za gušenje partizanskog pokreta na području Slovenije i Hrvatske (Sircolare numero tre S, ili Ginger generala Roatte). Musolini ga je potvrdio krajem jula 1942. Po tom naređenju, cela se teritorija smatrala "područjem bitke", pa je zbog toga i stanovništvo podlegalo kaznama. Trebalo je "izbegavati da se prave zarobljenici". Osumnjičeni se ne moraju štedeti, niti njihovo vlasništvo i kuće.
Italijanska vojska je smatrala da se gerilski rat u Jugoslaviji mora smatrati samo produžetkom rata protiv kraljevske vojske 1941, koja je formalno kapitulirala. Rat se ne vodi po načelu "zub za zub", nego "glava za zub". Treba preseljavati celo stanovništvo određenih oblasti, porodice i svih muškaraca između 16 i 60 godina. U slučaju sabotaže na putevima i železnicama, ako se krivci ne otkriju za 48 časova, "stanovnici se interniraju, njihove životinje konfiskuju i kuće razaraju". Oko naselja se krče drveće i šikare, a cela sela ruše ukoliko su davala otpor.
BILO je upadljivo da su italijanski oficiri nastojali da u svim ovim prljavim poslovima radije upotrebljavaju svoje četničke i ustaške saveznike, nego svoje jedinice. Četnici se šalju oko Prozora i pod Biokovo, tradicionalno uporište Srba katolika, gde ustaški pokret nije pustio korene. Katolička crkva je protestovala što se četnici šalju na katolička područja, pa je to 1943. prestalo.
Užasne razmere doživljavao je četnički "crni teror". U Crnoj Gori je Pavle Đurišić organizovao koncentracione logore za srpsko stanovništvo osumnjičeno za saradnju sa komunistima. Organizuju se sudovi, ili oni koji su još funkcionisali od vremena kraljevske vlasti. Dobrosav Jevđević se žalio generalu Mihailoviću da italijanska vojska nije dozvolila stvaranje takvih četničkih koncentracionih logora i po Hercegovini. Odatle su obilato korišćeni oni koje su držali sami Italijani. Od njih je najzloglasniji bio u starom, austrougarskom utvrđenju Mamula, na ulazu u Boku Kotorsku.
Drugi je bio na Prevlaci. Četnici su sami u Hercegovini postreljali 280 partizana i partizanki.
SAMO u Mamuli je ubijeno 60 komunista, od 183 poslatih u ta dva logora. To se bližilo broju od 500 žrtava "crvenog terora", pre toga vremena. Četnici su potajno ubijali i svoje istaknute ljude, pod sumnjom da su "filokomunisti". Bestijalnosti koje četničke jedinice vrše po katoličkim oblastima najniži su pad srpskog nacionalizma u celoj njegovoj istoriji. Umesto borbe za uzvišene ideje oslobođenja sa celim naprednim čovečanstvom, obavljani su prljavi poslovi kojih su Italijani hteli da sebe oslobode.
Slabosti ideologije četničkog pokreta su u nacionalnoj megalomaniji, nepostojanju snaga koje bi to mogle provesti u delo i, najgore od svega, protivrečnosti sa programom kraljevske vlade u Londonu, pod čijom komandom je bio četnički pokret. Nacrti takve ideologije su više poslužili posleratnim sudijama za kažnjavanje autora i učesnika, nego što su izvršili bilo kakav konstruktivni uticaj na buduću politiku.
POSTOJI nekoliko dokumenata koji se smatraju osnovom četničke ideologije. Prvo je "Moljevićeva karta", ili "Projekat Stevana Moljevića - Homogena Srbija", štampan u Nikšiću 30. juna 1941. Radi se o predavanju koje je Moljević na sličnu temu držao u Srpskom kulturnom klubu pre početka rata, pa su postojale i brošurice tada objavljene o tome. Moljević želi da se stvore Velika Srbija i Velika Slovenija u Velikoj Jugoslaviji.
Velika Srbija bi obuhvatala sve oblasti Srbije, Vojvodine, Crne Gore, Kosova i Metohije, Makedonije. Dodali bi se delovi Vidina i Ćustendila od Bugarske, Temišvara od Rumunije, Segedina i Baranje sa Pečujem. Od Bosne i Hercegovine bi bila ujedinjena većina teritorija, sa izostavljanjem katoličkih oblasti izvan doline reke Neretve i katoličkih srezova jugozapadne Bosne. U Dalmaciji bi se priključile oblasti oko Šibenika, Skradina, sama Dalmacija dobila bi autonomni status, u Slavoniji nekadašnja "Mala Vlaška" oko Pakraca, zatim istočna Slavonija sa Vukovarom, Ilokom, Vinkovcima, Osijekom. Katolička crkva bi izgubila tradicionalnu zavisnost od Vatikana, a ekonomija i kapital bi bili vezani za državu. U tu Srbiju bi ulazilo oko 70% jugoslovenskog zemljišta i stanovništva. Moljevićev projekat je predviđao iseljenje oko milion Hrvata i pola miliona Nemaca, a useljavanje 1.310.000 Srba.
KATOLIČKA CRKVA BEZ VATIKANA
NA SAVETOVANjU mladih srpskih intelektualaca iz Crne Gore u Šahovićima kod Bijelog Polja, od 30. novembra do 2. decembra 1942, donet je projekat sličan Moljevićevom. U nacrtu tog dokumenta samo je pomenuto da će u Srbiju ući "sve one pokrajine na koje imamo istorijsko pravo, a koje su nam bile do sada neopravdano oduzete. Pored istorijskog, moraju se uzeti u obzir etnički, politički, ekonomski i strategijski razlozi". Mladići iz Šahovića su verovali da Jugoslavija ostaje nacionalno unitarna monarhija, a Srbi, Hrvati i Slovenci će u njoj "imati široke samouprave". Zemlja pripada onima koji je obrađuju, a industrija i trgovina moraju postati državne i zadružne. I mala privreda bi bila "pod kontrolom države". Katolička crkva se mora odvojiti od Vatikana i postati jugoslovenska u duhu.
SUTRA: SARADNjA VATIKANA I SJEDINjENIH DRŽAVA