FELJTON - POBEDA KOD MOSKVE OTVORILA JE RASCEP: U prvoj godini rata glavno oružano poprište je bila Šumadija

Tri vrste četa (prve mobilne, druge sabotaža i treće opskrba). Dve do tri čete čine bataljon, a dva do tri bataljona brigadu. Od 1943. osnovna jedinica je trojka, do 30 trojki četa, tri čete bataljon i tri bataljona brigada. Kasnije su brigade prerastale u divizije, pukove i korpuse. Do kraja rata četnici su imali 79 korpusa, od toga 48 u Srbiji, 14 u Bosni i Hercegovini, 10 u Crnoj Gori, Hrvatskoj četiri i u Makedoniji tri. Svaki korpus broji do 1.500 vojnika.

Primer stvaranja ustaničkih odreda od različitih grupa, koje nastaju kao reakcija na genocid nad srpskim narodom, jeste područje severne Dalmacije, ili Kninske Krajine kako se u narodu nazivala. Već 4. avgusta se stvara Štab gerilskih odreda za Kninsku Krajinu. On se, pod uticajem ranijeg pripadnika Ljotićevog pokreta "Zbor" Živka Brkovića, brzo pretvara u "Štab gerilskih i četničkih odreda za Kninsku Krajinu".

POSLE stvaranja Organizacije Srpskog narodnog oslobodilačkog pokreta, 10. septembra 1941, na tromeđi Dalmacije, Like i Bosne prelazi se na stvaranje pukova. Niža organizacija je išla po lestvici desetina, vod, četa, odred, bataljon. Četiri bataljona su sastavila prvi puk "Petar Mrkonjić", sa sedištem u Crnim Potocima, gde je 1876. bio štab pukovnika Despotovića nad srpskim gerilskim jedinicama u Bosni. Mreža se vrlo brzo razgranala na četiri puka, dok su negde ostajali samostalni odredi. Tek od 19. januara 1942. emisari Draže Mihailovića dolaze u severnu Dalmaciju i daju oblik ovim jedinicama kao kod drugih četničkih formacija.

Od marta 1942. ovi pukovi se grupišu u Prvu dinarsku diviziju vojvode Momčila Đujića. Fikreta Jelić Butić je u delu o četnicima u Hrvatskoj (1986) navela brojna dokumenta da je za sve to vreme postojao kontakt sa italijanskim vojnim vlastima. Razume se, one su tu samo kao posmatrači i mogući saveznici, ali ne inicijatori stvaranja ovih jedinica. Stvaranje te divizije nije bio model za sve četničke vojne formacije, jer je u ostalim srpskim oblastima uobičajena viša jedinica bio puk, odnosno korpus. Stvaranjem velikih vojnih formacija četnika na teritoriji pod hrvatskom kontrolom, igrom istorije, bila je prevaziđena omaška Draže Mihailovića da svoj štab ne prebaci u Bosnu, kako ga je savetovao Milan Nedić.

PARTIZANSKE snage se stvaraju od 22. juna 1941. Po formiranju Glavnog štaba, 27. juna sa Josipom Brozom (Tito) na čelu, doneta su uputstva za formiranje odreda u "Zadaci narodnooslobodilačkih partizanskih odreda", gde je rečeno da će se veće mobilne jedinice stvarati kasnije. Odluka o prelasku na partizanski rat je doneta 4. jula 1941. Na savetovanju u Stolicama 26. novembra 1941.naređeno je da se odredi dele u tri-četiri bataljona, a bataljon u tri-četiri čete. Pored komandanta i zamenika, svaki odred je trebalo da ima i političkog komesara i zamenika. Iako su u Moskvi ocenjivali da je stvaranje "proleterske brigade" na Staljinov rođendan 21. decembra 1941. bilo politička greška, ona je partizanskoj strani donela više koristi nego političke štete. U svakoj revoluciji pobeđuje strana koja prva organizuje aktivnu manjinu, a ne vuče za sobom pasivnu većinu. Partizanske brigade su bile mobilnije od četničkih u celom toku rata, preduzimale marševe iz zapadne Srbije do Une.

Na obe strane je glavno pitanje vojne organizacije bilo snabdevanje i ishrana. Samo su Srbija i Slavonija proizvodile višak hrane i samo se tu moglo rugati četnicima da su "gibaničari". U kraškim oblastima su obe vojske dočekale kraj rata sa obiljem ovčetine i nedostatkom hleba. I maršal Tito je kasnije cenio gibanicu ("ona četnička"). Seljaci su prvi zamesili testo, a potom generali od toga počeli da prave dva svoja hleba. Generali nisu prvi digli pobunu.

BEZ OBZIRA na to što ustanak protiv okupatorskih snaga nije izbio na jednom mestu i podelio se na više samostalnih, ili slabo povezanih celina, u prvoj godini rata 1941. glavno oružano poprište je bila Šumadija. Ona će i u narednim godinama ostati strateški odlučno vojište, gde će se rešavati glavne bitke i odlučivati pobednik. Sve do početka decembra 1941. postojala je saradnja između partizanskih i četničkih vojnih formacija, više u samom narodu nego među vođstvima na vrhu. Velike pobede su ostvarene. Od 400.000 okupatorskih vojnika (u početku najviše zauzeto vojnim operacijama), u Šumadiji su najpre bile raspoređene tri nemačke divizije, ali su do jeseni dovučene još tri iz Francuske, Grčke i čak sa Istočnog fronta. Najšira slobodna teritorija je bila stvorena u Zapadnoj Srbiji, koja će se popularno nazivati Užička republika. Slične slobodne zone, manjeg značaja, bile su u istočnoj i južnoj Srbiji.

Do decembra 1941. radi se o opštem ustanku naroda, u kome sarađuju četničke i partizanske formacije i njihove formirane komande. Na tada najširem prostoru, jedinom oslobođenom od okupacionih snaga u celoj Evropi, formirale su se glavne vojne jedinice obe strane, oba štaba bila na istoj teritoriji. U tu oblast su ulazila oslobođena mesta Užice, Čačak, Gornji Milanovac, Loznica, Bogatić, Krupanj, Bajina Bašta, Koviljača, Ivanjica, Arilje, Užička Požega. Partizani su u svojim jedinicama na tom prostoru imali oko 15.000 vojnika, organizovanih u 12 odreda. Oni su u toj Užičkoj republici stvorili svoju prvu državu u državi.

RAZILAŽENjE dva pobunjena saveznika vrebalo je od početka, ali je postajalo sve vidljivije kako se nemačka vojska počela primicati Moskvi. Moskovska pobeda je otvorila rascep, najpre u vođstvu dva pokreta, a zatim i u celom narodu. Partizansko vođstvo se najpre opredeljivalo da svoja glavna uporišta traži, pored Užičke republike, u istočnoj Srbiji. Očekivanje brze sovjetske pobede se pokazalo kao promašaj, pa se partizansko vođstvo najpre prebacuje u druge delove Srbije, a zatim u Bosnu.

Pokušaj dominacije pobunjenim područjem u Srbiji nije uspeo. Pasiviziranjem svojih vojnih formacija četnici su se opredelili da više ne preduzimaju velike vojne operacije protiv nemačkih uporišta po većim gradovima. U vreme sloma Užičke republike imali su oko 20.000 ljudi pod oružjem. Od početka oružanog sukoba sa komunistima u selu Karanu, 29. oktobra 1941, pet četničkih odreda se "legalizuje" kod generala Nedića. Krajem 1943. pod oružjem je bilo 57.440 četnika, a na spiskovima pasivnih upisano 472.900.

Sa nemačkim predstavnicima je Mihailović prvi kontakt napravio sastankom u Divcima 13/14. novembra 1941, a 26. marta 1942. ponudio generalu Nediću i njegovoj vladi "da joj se stavi na raspolaganje za borbu protiv komunista". Kad je 11. januara 1942, postao ministar vojni u vladi Dušana Simovića u Londonu i do 19. januara unapređen u čin divizijskog generala, njegova vojska je nazvana - Jugoslovenska vojska u otadžbini.

IDEOLOGIJA JE BILA PREPREKA

POSTOJALI su pokušaji da se stvaraju zajedničke vojne formacije, ali su posebne ideologije i konačni ciljevi na dve strane od toga učinili samo uspomenu. Draža Mihailović je na Ravnu goru došao 2. maja 1941. sa 26 oficira. Sastanak Tita i Mihailovića u Struganiku kod Valjeva 19. septembra 1941, ponovljen je 26. oktobra u Brajićima. Nesporazum je počeo oko pitanja kako je pravo ime i prezime komandanta partizanskih jedinica. "Vojna tajna", vrdao je Tito.

SUTRA: ISTORIJA ČETNIČKIH PROMAŠENIH PRILIKA