FELJTON - DUHOVNIK I NARODNI PROSVETITELJ: Sava je u hodočašćima u Svetu zemlju propagirao ravnopravnost autokefalne pravoslavne crkve

Potom odlazi u Antioh da se tamo sretne sa antiohijskim pravoslavnim patrijarhom, a otuda ponovo svraća u Nikeju kod svojih prijatelja cara Jovana Vataca i njegovog vaseljenskog patrijarha Germana. I iz Nikeje odlazi u bugarsku prestonicu Trnovo da se vidi sa bugarskim carem Jovanom Asenom i njegovim arhiepiskopom Joakimom i tu na dan 14. januara 1236. godine i umire. U svim tim razgovorima, Sava je simbolično predstavljao srpsku pravoslavno hrišćansku državu sa svim njenim duhovnim i svetovnim atributima kakve imaju i druge ranije priznate punopravne članice evropske hrišćanske ekumene. A koliko je Srbija njegovim naporom u tom svetu uznapredovala se u toku njegovog drugog hodočašća u Svetu zemlju vidi i iz činjenice da on tad ima dovoljno i vremena i autoriteta da i Bugarskoj pomaže da se i ona uključi u privilegovanu evropsku društvenu zajednicu, jer to svojom istorijom i te kako zaslužuje.

DA SE u potpunosti razume veličina Savinog gigantskog diplomatskog doprinosa međunarodnom priznanju srpske državnosti mora se pre svega uzeti u obzir da je on završio hristinizaciju Srba tek u prvoj polovini XIII veka, ali isto tako predano kao što je Sveti Pavle hristijanizirao Grke u I veku, ili Sveti Bonifacije Germane u VIII.

Mada je kod Srba pojedinačno hristijanizovanje već otpočelo po njihovom naseljavanju na Balkanu u toku VII veka, prvi sveobuhvatni i pravilni pristup tom civilizacijskom procesu prema svim Slovenima su napravili Sveti Ćirilo i Metodije, sa prevođenjem Svetog pisma, liturgije i drugih crkvenih rituala na njihov jezik putem od njih sastavljenog glagoljičkog pisma u pretposlednjoj deceniji IX veka. Nešto kasnije su to isto učinili njihovi učenici u Ohridskoj arhiepiskopiji Sveti Kliment i Naum, ali ovaj put posebno za Bugare i Srbe, zamenjujući glagoljičko pismo jednostavnijim ćiriličnim. No i ideji propovedanja hrišćanstva na varvarskim jezicima, a još više i ispisivanju množine hrišćanskih dogmatskih spisa na njihovim jezicima specijalnim pismom prilagođenom fonetikama njihovih jezika su se odmah žestoko suprotstavili branioci trijadne teorije o samo hebrejskom, grčkom i latinskom jeziku na kojima se može pisati i propovedati hrišćanstvo, surovo guranog od latinskih klerika na zapadu, ali i od grčkih tradicionalista na istoku, tako da su sve do Savinog nikejskog trijumfa Srbi u svojim crkvama slušali liturgije na njima potpuno nerazumljivom grčkom jeziku.

ALI Savina intenzivna hristijanizacija srpske pastve nije tom narodu donela samo konačno razumevanje hrišćanskih teoloških rituala i spisa, nego i pismo koje se relativno brzo proširilo i na domene prava, istorije, poezije i književnosti. I samo jedan vek kasnije od Savinih duhovnih i diplomatskih napora da srpskoj državi obezbedi dostojno mesto u hrišćanskoj zajednici priznatih samostalnih naroda, car Dušan izdaje svoj unikatni Zakonik pisan ćirilicom i na srpskom jeziku, što je jedini pravni dokumenat te važnosti i obima u čitavoj Renesansi okrenutoj Evropi toga doba. Ne zaboravimo i da je čuvena engleska Magna karta engleskih barona prinudno potpisana od kralja Džona Anževinskog u Ranimidu 1215. godine bila sročena na latinskom jeziku, a i da su Francuzi tek od Napoleona u prvoj polovini XIX veka dobili svoj prvi sveukupni državni Zakonik.

Sa konačnim padom srpske države pod Turke i turskom uspešnom politikom da se u toj zemlji uništi većina srpskih bogomolja koje su u XIII veku bile najveći rasadnici srpske hrišćanske pismenosti i kulture, nije ni čudno da su Savini najveći svetovni diplomatski uspesi bili među prvima koji su pali u narodni zaborav. Jer dok su u hrišćanskoj Evropi nicali univerziteti i cvetala nauka, u porobljenoj Srbiji se gluvarilo u beskrajnoj tami robovanja u kojoj su se osvajači ponašali onako kako u Njegoševom Gorskom vijencu turski vezir Selim kaže u pismu vladici Danilu:

U fukare oči od splačine.

Pučina je stoka jedna grdna

dobre duše, kad joj rebra puču.

NESUMNjIVO je da je navažnija i najdublja spoznaja u životu mladog monaha Save Nemanjića bilo to da svoj nagon ka pustinožiteljstvu zameni sa konceptom opštežiteljstva do čega je došao kada su on i njegov otac, monah Simeon na Atosu krenuli u akciju da tu podignu prvi srpski manastir Hilandar. Koliko god je dotle Savin uticaj na oca bio značajan da ratnik i vladar Stefan Nemanja raskine sve svetovne prepreke da bi našao mir u Gospodu, toliko je i Simeonova prisutnost na Atosu i njegovo uporno zalaganje za izgradnju Hilandara uticalo na Savu da shvati da je apostolska misija prema poluhristijanizovanom stadu vernika iz njegove rodne grude i nesebično duhovno zalaganje za njihovo kolektivno spasenje daleko važniji hristološki podvig od svog ličnog opredeljenja za isihastičko-pustinjaški raskid svih svetovnih veza radi spasenja sopstvene duše. Tom zavetu je Sava Nemanjić ostao veran celog svog života i ta duhovna misija mu je pomogla da i u njegovim diplomatskim i državničkim aktivnostima, a i u njegovom narodnom prosvetiteljstvu dostigne visine najzaslužnijeg srpskog svetitelja.

Samim tim što je kao privilegovani sin srpskog vladara još u mladosti voljno napustio sve svetovne privilegije koje su mu po rođenju pripadale i zamenio ih za atosku monašku rizu i što se time proslavio svugde u hrišćanskom svetu, davalo mu je u svim njegovim diplomatskim misijama značajnu psihološku prednost, jer se on u toku svih tih susreta i pregovora nije borio ni za šta od lične koristi, nego jedino za ravnopravno mesto svoga naroda pod suncem. A to što je i na diplomatskom planu i svojim narodnim prosvetiteljstvom uspeo da postigne je već preko osam vekova očuvalo to mesto njegovom narodu u svetu, jer da njega na početku XIII veka nije bilo, danas bi Srbi kao narod bili u istoj kategoriji sa Asircima i Vaviloncima, kojih na svetskoj istorijskoj sceni više nema.

KRAJ