FELJTON - RUSI PREUZIMAJU SRPSKI ZAKONIK: Brakovima su se rešavali politički problemi

Pošto su se ti klerici po Savinom povratku iz Nikeje povukli, on ih je odmah zamenio srpskim monasima iz svoje hilandarske pratnje, a postojećoj crkvenoj organizaciji u Srbiji je dodao još i osam novih episkopija: Zetsku, Humsku, Dabarsku, Moravičku, Topličku, Budimljansku, Hvostansku i Žičku, u kojoj je za svoje arhiepiskopsko sedište odabrao novosagrađeni manastir Žiču.

Svaki od novopostavljenih episkopa je dobio po kopiju Savinog Zakonopravila a kasnije su one i dalje umnožavane sve dok ih nisu imali i svi parosi srpskih pravoslavnih crkava u zemlji.  Interesantno je ovde pomenuti i činjenicu da je se prepis Savinog Zakonopravila na početku XIV veka pojavio i u Rusiji i da je ono tada tamo bilo tako popularno da je dugo potom toga ostalo prihvaćeno kao osnovni crkveni zakonski zbornik i širom ruskog carstva.

NAKON povratka iz Nikeje u Srbiju, Sava se, kao zvanično hirotonisani srpski arhiepiskop, zdušno posvećuje organizaciji svoje nezavisne srpske pravoslavne crkve, čije su granice prvi put u srpskoj istoriji konačno pratile njene državne granice. I stoga on 1221. godine saziva srpski crkveni sabor u Žiči, na kome se donosi prvi srpski Sinodik pravoslavlja, kao formalni čin očuvanja prave hrišćanske vere u zemlji.  A da odredbe tog zakona budu odmah primenjene, on tada šalje skupinu svojih protopopova da širom Raške agilno sprečavaju još uvek tinjajuće ostatke bogumilske jeresi u zemlji i da unaprede nizak stepen srpske pučanske hristijanizacije, pogotovo oko množine nekanonski sklopljenih brakova koje je trebalo regulisati propisanim crkvenim obredima venčanja. 

Savinim uspehom da u Nikeji obezbedi Kraljevini Srbiji najviši stepen crkvene nezavisnosti, Ohridska pravoslavna arhiepiskopija u Epiru je naprasno izgubila čitavu polovinu svog dotadašnjeg jurisdikcionog područja, sve srpske vernike i pozamašne svote materijalnih prihoda.  I zato mu odmah po njegovom povratku u Srbiju, stiže dugi i veoma pažljivo sročeni protest od ohridskog arhiepiskopa Dimitrija Homatijana.

HOMATIJANOVO pismo bilo je oštar prekor Savi i to se vidi i iz zaglavlja, pošto ga tu epirski arhiepiskop ne oslovljava titulom srpskog arhiepiskopa koju je Sava punopravno dobio u Nikeji, nego samo pominje da mu piše kao „prečasnom među monasima i sinu velikog župana Srbije, gospodinu Savi.“I u uvodnom paragrafu pisma, on ga prvo hvali i oko postriga na Svetoj Gori i oko potonjeg besprekornog monaškog života kojim se ubrzo pročuo kao slavan među monasima.  A onda počinje njegova osuda Save iz koje se jasno vidi da on novom srpskom arhiepiskopu preti anatemom za sve grehe koje je  navodno počinio. 

Ako prvo pogledamo na njegove zamerke Savi o prekršenom ličnom monaškom zavetu Bogu, on mu o njegovom povratku u svoju rodnu zemlju sa moštima svoga oca svetitelja prigovara kao da je on tim činom odbacio svoju kaluđersku rizu i potpuno se preokrenuo da bi svoju „povučenost koju je stekao kao monah žrtvovao svetovnom opštenju . . . počeo da učestvuje u gozbama . . . da vodi sa sobom mnogu poslugu . . . i da se razmeće u svečanim povorkama, raskošnom i raznovrsnom pratnjom“’  što je sve totalna neistina, jer Sava po svom povratku u Rašku nije ništa od toga uradio.

JEDINO što u Homatijanovoj dugoj litaniji Savinih svetovnih slabosti možda u sebi ima i neko zrnce istine je njegovo pominjanje da je počeo „da jaši konje najplemenitije pasmine“, pošto je poznato da je Sava celog svog života voleo da jaše dobre konje. A ako se okrenemo Homatijanovim važnijim zamerkama o Savinim brojnim crkveno-diplomatskim i državničkim aktivnostima, interesantno je da njegovi oštri ukori i protesti ne idu u pravcu opovrgavanja prava Kraljevine Srbije na samostalnu crkvu, nego u nedostatku pravnog osnova za Savino osvećivanje za arhiepiskopa. 

Homatijan u ovom pismu negira i samu ideju da je u tadašnjim istorijskim okolnostima Teodor Laskaris legitimni romejski car. Tu on pokušava da prekroji istinu, jer je Teodor Laskaris 1206. godine u Nikeji proglašen romejskim carem, dok je u vreme Savinog odlaska u Nikeju Homatijanov svetovni gospodar Teodor I Anđel Komnin Duka vladao u Epiru samo sa titulom epirskog despota, te on zbog toga nije ni mogao da daruje ni svetovne ni crkvene povlastice koje su tradicionalno davali romejski carevi.

U ISTO vreme Domentijan se i dobro pazi da svojom negacijom da  je Teodor Laskaris punopravni romejski car ne pokrije i titulu vaseljenskog patrijarha koju je u to vreme nosio nikejski arhiepiskop Manojlo Saranten zato što je Homatijanu tada već moralo biti poznato da su i Sarantenov status, a i njegovu odluku o hirotonisanju srpskog Save Nemanjića već prihvatili patrijarsi tri važna istočna hrišćanska centra: Antioha, Jerusalima i Aleksandrije.  Sem toga, iz njegovog teksta se isto tako vidi da se on lično lažno predstavlja kao autokefalni arhiepiskop, pošto u vasceloj istoriji romejske pravoslavne crkve ne postoji nikakva zvanična odluka ni Crkvenog sabora ni Sinoda po kojoj bi Ohridska arhiepiskopija (koju je Homatijan tada predvodio) imala takav status.

Zbog svega toga Sava nije ohridskom arhiepiskopu ni odgovorio na tu pletoru pogrda i pretnji, jer je njegovim izvanrednim diplomatskim uspesima u Nikeji ulazak Srbije u kolo opštepriznatih evropskih država konačno priveden kraju.  A da bi tada već i svetovno i duhovno priznata nezavisna Kraljevina Srbija u oba zavađena pravoslavna hrišćanska tabora ipak uspela da potvrdi da joj je i pored nikejskog uspeha ipak stalo da na neki način održi političku ravnotežu između zavađenih grčkih država i vladara toga vremena, kralj Stefan Nemanja II Prvovenčani je potom, taj unikatni duhovno-svetovni trijumf svoga brata u Nikeji, uz Savinu saglasnost i pomoć, mudro izbalansirao sklapanjem braka između njegovog sina i naslednika kneza Radoslava i Ane, kćerke epirskog despota Teodora I Anđela Komnina Duke, čime je u strateškom smislu Kraljevina Srbija mogla da ubuduće očuva dobre odnose sa oba međusobno zavađena grčka pretendenta za obnovu Romejskog carstva.

HELENIZOVANI NEMANjIĆ

OHRIDSKI arhiepiskop Homatijan nije pokušao da se buni protiv sklapanja veze Nemanjića i Komnina, iako su i ovi mladenci bili u sedmom stepenu srodstva, kao i u slučaju dva ranija neuspela pokušaja Stefana Nemanje II da se orodi sa preminulim epirskim despotom Mihailom I Anđelom.  Ovog puta nad crkvenim ograničenjima preovladali su tadašnji politički interesi moćnog epirskog vladara Teodora I Anđela.

Tako je taj brak ostvaren krajem 1219. godine, o čemu svedoči i očuvani zlatni verenički prsten koji je mladi knez Radoslav dao na poklon svojoj budućoj supruzi. (Prsten se danas nalazi u Narodnom muzeju u Beogradu i na njemu na grčkom piše: ’’Ovo je verenički prsten Stefana izdanka loze Duka, te stoga Ano iz roda Komnina, u ruke ga primi.’’  Taj natpis pokazuje do koje mere je Radoslav još od detinjstva bio helenizovan, jer on na njemu i ne pominje svoju slavnu srpsku nemanjićku lozu po ocu).

SUTRA: Čudotvorstva srpskog arhiepiskopa