FELJTON - MUDAR I ISTRAJAN DIPLOMATA: Rano je pokazao naklonost ka raznim crkvenim legendama

Jedan od glavnih razloga za to je da se skoro svi pismeni podaci o njegovim životnim delatnostima nalaze u sačuvanim primarno hagiografskim spisima o Stefanu Nemanji i njemu u kojima su njihove brojne životne i u suštini političko-državničke aktivnosti prikazane kao potvrda njihovog upornog stremljenja ka svetiteljstvu, što prilično senči, zamagljuje i zapostavlja činjenice da je većina tih uspeha postignuta u dugim i intenzivnim pregovorima sa raznim svetovno orijentisanim moćnicima toga doba, čije su akcije i odluke uglavnom proizilazile iz njihovih specifičnih političkih i državnih interesa. A analiza svih Savinih postignuća sa te tačke gledišta jasno indicira da je on sigurno i najuporniji i najuspešniji srpski svetovni diplomata za svih osam proteklih vekova od prvenstveno njegovim naporima izvojevane međunarodno priznate srpske državnosti.

Stariji od dvojice primarno hagiografski opredeljenih pisaca Žitija Save Nemanjića, Domentijan Hilandarac (živeo od oko 1210. do posle 1264. godine) je bio jedan od Savinih savremenika i monaških štićenika, koji je oko 1250. godine, na zahtev srpskog kralja Stefana Uroša I Nemanjića napisao "Žitije" o tada već preminulom Svetom Savi, pa potom oko 1264. godine i "Žitije Svetog Simeona" (Stefana Nemanje) bazirano ponajviše na postojećim Savinim kraćem "Žitiju" svoga oca, uključenog kao uvod u "Studenički tipik" iz 1208. godine, kao i na znatno opširnijem spisu o životu Stefana Nemanje, sročenom od njegovog srednjeg sina, kralja Stefana Nemanje II Prvovenčanog.

I MLAĐI Savin životopisac, Teodosije, je isto bio hilandarski monah (živeo od oko 1264. do oko 1328. godine), koji je po sopstvenom priznanju po Domentijanovim uputstvima preradio njegovo "Žitije Save Nemanjića" između 1290. i 1292. godine. A pošto su u to vreme i opštenarodni kult Save Nemanjića, koji je brzinom buknuo među srpskim pučanstvom odmah po polaganju njegovih moštiju 1237. godine u Mileševi i njegovo kasnije osvećenje od strane srpske crkve za trećeg srpskog svetitelja zahtevali veličanje njegove svetosti, ta prerada ranije pisane Domentijanove Savine biografije je, naravno, morala biti temeljno proširena da bi uključila i dela, kojima se hrišćanska svetiteljstva potvrđuju brojnim čudotvorstvima.

Međutim, po proceni mnogih kasnijih istoričara i književnih kritičara Teodosije je i pored svojih žanrovski ustaljenih hagiografskih formulacija bio znatno bolji pisac od Domentijana. Njegov narativni stil pripovedanja potseća na mnogo kasniju vrstu spisateljstva u domenu romana, koje je bogato živopisno predstavljenim, realističnim opisima stvarnih događaja. Pošto je razvoj fabule kod njega često predstavljen dramatično, to liku monaha Save kakvim ga on portretiše daje veće odlike jednog mudrog, fleksibilnog i istrajnog diplomate i državnika.

VLASTELIN Sava Nemanjić je rođen oko 1175. godine kao najmlađi sin srpskog velikog župana Stefana Nemanje i njegove žene Ane kad su oni bili već u poodmaklim godinama starosti, te nije ni čudo da su ga po rođenju roditelji prihvatili kao izuzetno poseban Božji dar i tretirali kao svoje omiljeno mezimče. Kako je Domentijan zabeležio, Rastko je, poput svoje starije braće, kao dečko prošao kroz rutinu tipičnog obrazovanja vlasteoske dece toga doba, koje je posle sticanja generalne pismenosti uključivalo izučavanje sa tutorima Biblije, gramatike, retorike, aritmetike, geometrije, etike i dogmatike. No još u to vreme on je počeo da pokazuje posebnu naklonost ka raznim crkvenim legendama o hrišćanskim svetiteljima, mučenicima i duhovnim pustinjacima, pretpostavljajući post, molitve i čitanja verskih knjiga mladalačkim razonodama u igri, zabavi i lovu sa svojim vršnjacima.

Očekujući da će se te njegove dečačke verske opsesije ublažiti i nestati kada bude izložen svetovnim problemima upravljanja određenim zemljišnim područjem, otac mu je 1190. godine (kad je on napunio 15 godina) dodelio titulu kneza i dao na upravu Zahumlje.

POŠTO je Rastkov najstariji brat, Vukan, tada već bio poglavar Zete, i Rastko je, uz diskretnu pomoć strica, dve godine uspešno upravljao Zahumljem. Ali sve te nove svetovne upravno-političke odgovornosti nisu ni u kom pogledu umanjile njegov duhovno-verski zanos, jer je i dalje nastavio da čita i sanjari o čarima asketskog monaškog života uz molitve, podvižništvo i post.

U jesen 1192. godine je došao roditeljima u posetu u Ras i tad je na očevom dvoru sreo atonskog monaha - prosjaka ruskog porekla koji mu je puno pričao o duhovnoj čistoti usamljeničkog isposničkog monaškog života na Svetoj Gori, što je u mladom princu probudilo žarku želju da tamo ode, pogotovo zato što je čuo da se šuška da je vreme da ga roditelji žene. Odlučio da oca i majku zavara izjavom da želi da ide u lov na jelene, da bi tako, zajedno sa tim monahom, uspeo da potajno pobegne na Svetu Goru.

Kad je Nemanja tu sinovljevu varku konačno otkrio, poslao je za njima poteru, koja ga je našla, još uvek nepostriženog, u atoskom ruskom manastiru Pantelejmonu i saopštila mu očevu naredbu da po ceni svojih života moraju da ga vrate u Rašku. Međutim, i njih je mladi princ uspeo da te večeri obilnom gozbom i pićem prevari, što mu je dalo vremena da se te noći u glavnom manastirskom pirgu podvrgne zvaničnom pravoslavnom crkvenom obredu monašenja i da se sledećeg jutra pojavi pred njima već postrižen i u crnoj rizi. A potom je po njima poslao roditeljima svoju odbačenu svetovnu odeću i odsečene vlasi svoje plave kose sa porukom da ne brinu o njemu jer je tim činom postigao svoj najvažniji cilj u životu i postao atoski monah Sava.

VELIKA POPULARNOST NA ATOSU

TEODOSIJE pominje da su se i na Atosu brzo raščule neuobičajene vesti o tome da je "sin samodršca, gospodara srpskog, ostavio oca na prestolu" i dobrovoljno napustivši sve prednosti lagodnog života, uputio se na Svetu Goru. Svoju praktično preko noći stečenu ogromnu popularnost zbog svih tih vesti, mladi monah Sava je odmah iskoristio da konačno zadovolji svoje oduvek dominantne znatiželje oko raznih aspekata monaškog života na Atosu. Prvo je obišao većinu postojećih manastira, a potom i mnoga skromna prebivališta monaha-podvižnika koji su u usamljeničkom ćutanju i uz post i neprekidna metanisanja i molitve tavorili po vrletima i dubokim pećinama tog monaškog "perivoja Svete Bogorodice". I on se baš na tim zabačenim mestima najduže zadržavao.

U UTORAK: Pripreme za podvižništvo